Shyǵarmashylyq joba. Sýmonshaqpen kestelengen kıiz sómke
Shyǵarmashylyq joba.
Sýmonshaqpen kestelengen kıiz sómke
Mazmuny:
1. Tıtýl paraǵy.
2. Mazmuny.
3. Kirispe.
4. Júnniń shyǵý tarıhy.
5. Jasalý tehnologıasy.
6. Ekonomıkalyq qunyn esepteý.
7. Jobany qorǵaý
8. Qorytyndy bólim
9. Paıdalanǵan ádebıetter
Maqsaty: Sýmonshaqpen kesteleý ónerin úırenip ony túrlendirip damytý. Sýmonshaqpen ár túrli buıymdardy jasaýdy jáne olardy kórkemdep tigý tehnologıasymen tanystyrý.
Mindetteri:
1. İzdenis jumystaryn júrgizý.
2. Oıý - órnek túrlerin kúndelikti ómirde qoldana bilý.
3. Óz betimmen shyǵarmashylyq jumysty júrgize bilý;
4. Dızaın talabyna saı ásemdeı bilý.
Zertteý jumysynyń barysy:
1. Jetekshiniń kómegimen jumys baǵdarlamasy, qurylymy jasaldy.
2. Kitaphanamen baılanys.
3. Internetten paıdaly aqparattar, kerekti materıaldar qory jınaldy.
KİRİSPE
Elbasy N. Á. Nazarbaevtyń «Qazaqstan – 2030 strategıasynda alǵa mindet etip qoıǵan ishki jáne syrtqy saıasatynyń asa mańyzdy 30 baǵytynyń biri – mádenı mura baǵdarlamasy aıasyndaǵy halyqtyq mádenı qundylyqtar men dástúrin damytý. Osy baǵytty eskere otyryp, kónere bastaǵan qolónerdi búgingi kúnde óz kádemizge jaratyp, qoldanýdyń mańyzy óte zor.
Qazaq halqynyń murasy, qazynasy – qolóner bolyp tabylady. Halyq sheberleri ulttyq qolóner buıymdaryn jasaý arqyly sol halyqtyń etnıkalyq jáne mádenı ulttyq dástúrlerin kórsete bilgen.
Qolóner - urpaqtan urpaqqa aýysyp, tamyryn keń jaıyp kele jatqan halyq murasy. Osynaý halyq qazynasyn qasterleý – kózi ashyq, kókiregi oıaý, ar - namysty, ultjandy árbir adamnyń boryshy. Alǵash ustazymmen osy isti qolǵa alǵan kezde, osy boryshymdy qoldan kelgenshe ótegim keldi.
«El ishi – altyn besik» degen ataly sózdiń aqıqatyn kózimmen kórip, halyq sheberleriniń jasaǵan tańǵajaıyp oıý - órnekti buıymdaryn qolyma ustaǵanda, izdegenimdi tapqandaı boldym.
Oıymda júrgen kıiz sómkeni jasap kóreıin dep sheshtim.
Kóshpeli halyq bolǵandyqtan mal baǵýmen aınalysyp, ata - babalarymyz qolóner buıymdaryn jasaýda mal terisi men júnin shıkizat retinde paıdalanǵan. Jún – qoı, eshki, túıe jáne t. b. janýarlardyń túgi, jeńil ónerkásiptiń qundy shıkizaty. Jún talshyqtary jylýdy az ótkizedi, ylǵal tartqysh jáne berik bolady. Ol jip ıirý, mata toqý, kıiz basý, ár túrli toqyma buıymdar jasaý úshin paıdalanylady. Qoı, eshki jáne túıe júni qundy shıkizat bolyp esepteledi. Dúnıe júzinde qoı júni kóp óndiriledi. Qoı júni talshyqtarynyń jýan - jińishkeligine, qurylymyna qaraı bólinedi. Jún quramyndaǵy qylshyqtardyń ara qatynasy qoı tuqymyna baılanysty ár túrli bolady. Sondyqtan qoı júni bıazy, bıazylaý, uıań jáne qylshyq jún dep bólinedi. Bıazy jún talshyǵynyń jińishkeligi 14, 2 – 25 mkm, uzyndyǵy men ıregi birkelki bolady. Túsi aq, shaıyry mol. Bul júnnen joǵary sapaly mata toqylady. Bıazylaý jún birkelki irileý jún men aralyq qylshyqtan turady. Talshyǵynyń jińishkeligi 25, 1 – 35 mkm. Mundaı júnnen trıkotaj, joǵary sapaly shuǵa toqylady. Uıań jún quramynda júnnen basqa aralyq jáne maıda qylshyqtar bolady. Uıań júnnen kilem toqylady. Qylshyq júnniń quramynda qylshyq, ásirese, óli qylshyq kóp bolady. Mundaı jún kıiz, kıiz aıaq kıim, t. b. jasaýǵa paıdalanylady. Júnniń barlyq túriniń sapasy maldyń tuqymyna, ony durys azyqtandyrýǵa, baǵyp - kútýge baılanysty. Eshki júni qylshyqty, túbit aralas bolady. Angor, t. b. eshki tuqymynyń júni bıazylaý keledi. Túıe júni berik, sapasy jaqsy bolady. Odan jún mata, syrt kıim, ár túrli buıymdar jasalady. Sıyr, jylqy júnderinen kıiz, qoıan júninen jeńil kıim jasaıdy. It júni emdik maqsatta qoldanylady. Júnnen jasalǵan buıymdar myqty, jyly, shydamdy, turmysqa qolaıly, densaýlyqqa paıdaly, alyp júrýge yńǵaıly jeńil. Turmysqa qajetti arqan - jip, baý, noqta, kıiz, tekemet, syrmaq, alasha, kilem ártúrli dorbalar, kıimder osy júnnen jasalǵan. Jún saqtaıtyn bólmeniń esik - terezesin ashyp, jeldetip turý kerek. Ashyq kún astynda saqtaýǵa bolmaıdy.
Jún – uıysýǵa beıim birden - bir talshyq. Ol ylǵal men temperatýra áserinen jáne mehanıkalyq áreket nátıjesinde shıraıdy da, jasalyp jatqan buıymnyń kólemi kishireıip, tyǵyzdyǵy artady: shuǵa 30 – 35%, kıiz ben baıpaq 80%- daı shýıdy. Kıiz Basýdaǵy eń joǵary tyǵyzdyq 0, 55 g/sm3 (baıpaqtyń tabany 0, 42 g/sm3), tyǵyzdyǵyn budan ári arttyrsa, jún talshyqtary úzilip, materıal ydyraı bastaıdy.
Kıiz basý tarıhy
Kıiz basý isimen qazaq halqy óte erteden tanys. Ǵasyrlar boıy kóshpeli ómirge yńǵaıly turmystyq buıymdardyń birqataryn kıizden jasap kelgendikten, Kıiz basý tehnologıasyn ábden meńgerip, óner dárejesine kótergen. Dástúrli qazaq qoǵamynda Kıiz basý isi maýsymdyq sıpatta bolǵan. Ol qoıdy qyrqýdan bastalady da (kúzde), qyrqylǵan kúzem júnniń barlyǵyn óńdep bolǵanǵa deıin sozylady.
• Kıiz basý barysy
Júni taza bolý úshin, qoıdy qyrqar aldynda 3 – 4 ret aǵyndy sýǵa toǵytady. Kıiz basý barysy birneshe kezeńderden turady:
• Sabaý.
Aldymen jún jasalatyn buıymdarǵa yńǵaılanyp, aq, qara tústerge bólinip jınalady da, ony eshki terisinen jasalǵan týlaqqa salyp, sabaıdy.
• Shabaqtaý.
Jún sabalyp bolǵan soń, basylatyn kıizdiń kólemine qaraı, shıdi jaıady da, onyń ústine júndi salyp, shabaqtaıdy. Osydan keıin bet tartylady, ıaǵnı kıizdiń oń jaǵyna arnalǵan neǵurlym taza, ádemi júndi sol qolmen ýystap alyp, álgi shabaqtalǵan júnniń ústine salyp otyryp, oń qoldyń qyrymen basyp qalyp, úzip qaldyrady. Úzilgen jún birimen - biri jalǵasa, birtegis bolyp tósele beredi. Bul isti burynnan bet tartyp mashyqtanǵan, jún tartýdyń sheberi dep tanylǵan bir adam ǵana oryndaıdy. Sebebi, eki - úsh adam oryndasa, jún ala - qula tartylady da kıiz birkelki shyqpaıdy.
№27 Y. Altynsarın orta mektebi
Oryndaǵan: A. Bahtyǵalıqyzy 10 synyp
Jetekshisi: D. Alımkýlova, tehnologıa páni muǵalimi
Shyǵarmashylyq joba. Sýmonshaqpen kestelengen kıiz sómke júkteý
Sýmonshaqpen kestelengen kıiz sómke
Mazmuny:
1. Tıtýl paraǵy.
2. Mazmuny.
3. Kirispe.
4. Júnniń shyǵý tarıhy.
5. Jasalý tehnologıasy.
6. Ekonomıkalyq qunyn esepteý.
7. Jobany qorǵaý
8. Qorytyndy bólim
9. Paıdalanǵan ádebıetter
Maqsaty: Sýmonshaqpen kesteleý ónerin úırenip ony túrlendirip damytý. Sýmonshaqpen ár túrli buıymdardy jasaýdy jáne olardy kórkemdep tigý tehnologıasymen tanystyrý.
Mindetteri:
1. İzdenis jumystaryn júrgizý.
2. Oıý - órnek túrlerin kúndelikti ómirde qoldana bilý.
3. Óz betimmen shyǵarmashylyq jumysty júrgize bilý;
4. Dızaın talabyna saı ásemdeı bilý.
Zertteý jumysynyń barysy:
1. Jetekshiniń kómegimen jumys baǵdarlamasy, qurylymy jasaldy.
2. Kitaphanamen baılanys.
3. Internetten paıdaly aqparattar, kerekti materıaldar qory jınaldy.
KİRİSPE
Elbasy N. Á. Nazarbaevtyń «Qazaqstan – 2030 strategıasynda alǵa mindet etip qoıǵan ishki jáne syrtqy saıasatynyń asa mańyzdy 30 baǵytynyń biri – mádenı mura baǵdarlamasy aıasyndaǵy halyqtyq mádenı qundylyqtar men dástúrin damytý. Osy baǵytty eskere otyryp, kónere bastaǵan qolónerdi búgingi kúnde óz kádemizge jaratyp, qoldanýdyń mańyzy óte zor.
Qazaq halqynyń murasy, qazynasy – qolóner bolyp tabylady. Halyq sheberleri ulttyq qolóner buıymdaryn jasaý arqyly sol halyqtyń etnıkalyq jáne mádenı ulttyq dástúrlerin kórsete bilgen.
Qolóner - urpaqtan urpaqqa aýysyp, tamyryn keń jaıyp kele jatqan halyq murasy. Osynaý halyq qazynasyn qasterleý – kózi ashyq, kókiregi oıaý, ar - namysty, ultjandy árbir adamnyń boryshy. Alǵash ustazymmen osy isti qolǵa alǵan kezde, osy boryshymdy qoldan kelgenshe ótegim keldi.
«El ishi – altyn besik» degen ataly sózdiń aqıqatyn kózimmen kórip, halyq sheberleriniń jasaǵan tańǵajaıyp oıý - órnekti buıymdaryn qolyma ustaǵanda, izdegenimdi tapqandaı boldym.
Oıymda júrgen kıiz sómkeni jasap kóreıin dep sheshtim.
Kóshpeli halyq bolǵandyqtan mal baǵýmen aınalysyp, ata - babalarymyz qolóner buıymdaryn jasaýda mal terisi men júnin shıkizat retinde paıdalanǵan. Jún – qoı, eshki, túıe jáne t. b. janýarlardyń túgi, jeńil ónerkásiptiń qundy shıkizaty. Jún talshyqtary jylýdy az ótkizedi, ylǵal tartqysh jáne berik bolady. Ol jip ıirý, mata toqý, kıiz basý, ár túrli toqyma buıymdar jasaý úshin paıdalanylady. Qoı, eshki jáne túıe júni qundy shıkizat bolyp esepteledi. Dúnıe júzinde qoı júni kóp óndiriledi. Qoı júni talshyqtarynyń jýan - jińishkeligine, qurylymyna qaraı bólinedi. Jún quramyndaǵy qylshyqtardyń ara qatynasy qoı tuqymyna baılanysty ár túrli bolady. Sondyqtan qoı júni bıazy, bıazylaý, uıań jáne qylshyq jún dep bólinedi. Bıazy jún talshyǵynyń jińishkeligi 14, 2 – 25 mkm, uzyndyǵy men ıregi birkelki bolady. Túsi aq, shaıyry mol. Bul júnnen joǵary sapaly mata toqylady. Bıazylaý jún birkelki irileý jún men aralyq qylshyqtan turady. Talshyǵynyń jińishkeligi 25, 1 – 35 mkm. Mundaı júnnen trıkotaj, joǵary sapaly shuǵa toqylady. Uıań jún quramynda júnnen basqa aralyq jáne maıda qylshyqtar bolady. Uıań júnnen kilem toqylady. Qylshyq júnniń quramynda qylshyq, ásirese, óli qylshyq kóp bolady. Mundaı jún kıiz, kıiz aıaq kıim, t. b. jasaýǵa paıdalanylady. Júnniń barlyq túriniń sapasy maldyń tuqymyna, ony durys azyqtandyrýǵa, baǵyp - kútýge baılanysty. Eshki júni qylshyqty, túbit aralas bolady. Angor, t. b. eshki tuqymynyń júni bıazylaý keledi. Túıe júni berik, sapasy jaqsy bolady. Odan jún mata, syrt kıim, ár túrli buıymdar jasalady. Sıyr, jylqy júnderinen kıiz, qoıan júninen jeńil kıim jasaıdy. It júni emdik maqsatta qoldanylady. Júnnen jasalǵan buıymdar myqty, jyly, shydamdy, turmysqa qolaıly, densaýlyqqa paıdaly, alyp júrýge yńǵaıly jeńil. Turmysqa qajetti arqan - jip, baý, noqta, kıiz, tekemet, syrmaq, alasha, kilem ártúrli dorbalar, kıimder osy júnnen jasalǵan. Jún saqtaıtyn bólmeniń esik - terezesin ashyp, jeldetip turý kerek. Ashyq kún astynda saqtaýǵa bolmaıdy.
Jún – uıysýǵa beıim birden - bir talshyq. Ol ylǵal men temperatýra áserinen jáne mehanıkalyq áreket nátıjesinde shıraıdy da, jasalyp jatqan buıymnyń kólemi kishireıip, tyǵyzdyǵy artady: shuǵa 30 – 35%, kıiz ben baıpaq 80%- daı shýıdy. Kıiz Basýdaǵy eń joǵary tyǵyzdyq 0, 55 g/sm3 (baıpaqtyń tabany 0, 42 g/sm3), tyǵyzdyǵyn budan ári arttyrsa, jún talshyqtary úzilip, materıal ydyraı bastaıdy.
Kıiz basý tarıhy
Kıiz basý isimen qazaq halqy óte erteden tanys. Ǵasyrlar boıy kóshpeli ómirge yńǵaıly turmystyq buıymdardyń birqataryn kıizden jasap kelgendikten, Kıiz basý tehnologıasyn ábden meńgerip, óner dárejesine kótergen. Dástúrli qazaq qoǵamynda Kıiz basý isi maýsymdyq sıpatta bolǵan. Ol qoıdy qyrqýdan bastalady da (kúzde), qyrqylǵan kúzem júnniń barlyǵyn óńdep bolǵanǵa deıin sozylady.
• Kıiz basý barysy
Júni taza bolý úshin, qoıdy qyrqar aldynda 3 – 4 ret aǵyndy sýǵa toǵytady. Kıiz basý barysy birneshe kezeńderden turady:
• Sabaý.
Aldymen jún jasalatyn buıymdarǵa yńǵaılanyp, aq, qara tústerge bólinip jınalady da, ony eshki terisinen jasalǵan týlaqqa salyp, sabaıdy.
• Shabaqtaý.
Jún sabalyp bolǵan soń, basylatyn kıizdiń kólemine qaraı, shıdi jaıady da, onyń ústine júndi salyp, shabaqtaıdy. Osydan keıin bet tartylady, ıaǵnı kıizdiń oń jaǵyna arnalǵan neǵurlym taza, ádemi júndi sol qolmen ýystap alyp, álgi shabaqtalǵan júnniń ústine salyp otyryp, oń qoldyń qyrymen basyp qalyp, úzip qaldyrady. Úzilgen jún birimen - biri jalǵasa, birtegis bolyp tósele beredi. Bul isti burynnan bet tartyp mashyqtanǵan, jún tartýdyń sheberi dep tanylǵan bir adam ǵana oryndaıdy. Sebebi, eki - úsh adam oryndasa, jún ala - qula tartylady da kıiz birkelki shyqpaıdy.
№27 Y. Altynsarın orta mektebi
Oryndaǵan: A. Bahtyǵalıqyzy 10 synyp
Jetekshisi: D. Alımkýlova, tehnologıa páni muǵalimi
Shyǵarmashylyq joba. Sýmonshaqpen kestelengen kıiz sómke júkteý
You Might Also Like
-
Uzaq merzimdi jospar bólimi: Sándik - qoldanbaly óner
