InfoHub Logo

Ertede bir hannyń jalǵyz qyzy bar eken. Basqa ul balalary joq eken. Osy qyz da bolsa uldaı kórip júrgen jalǵyz qyzy bir kúnderi býaz bolyp qalypty. Han muny bilip qyzyn óltirmek bolady. Qyzdyń sheshesi analyq raqymy túsip, zarlap jylap qyzyn óltirmeýin suraıdy. Han áıeliniń sózin tastaı almaı, aqyrynda qyzdy tirideı sandyqqa salyp darıaǵa aǵyzyp jiberýge kónedi.

Han osyǵan kóngennen keıin, sol qalada kóbine dalada ań aýlap júrip qalaǵa anda-sanda soǵyp júretin Dombaýyl deıtin bir mergen batyr adam bar eken. Hanym sol batyrdy shaqyryp alyp, ońasha alyp otyryp bylaı deıdi:

— Meniń jalǵyz qyzym aıypty bolyp, ony ákesi ólim jazasyna kesip edi, men jylap ótingen soń endi ony darıaǵa tirideı sandyqqa salyp jiberýge uıǵardy. Sondyqtan saǵan aıtarym, áýelde Qudaı saǵan jazǵan shyǵar, osy qyzdy sen al! Sóıtip, qashan osy jumys eleýsiz bolatyn ýaqytqa deıin janǵa kórinbeıtin bir jerde mekende, jańa týǵan balany óltirme. Ul bala tiri bolsa, sen, túgil halyqqa ıe bolýǵa jaraıdy. Bir jerge ornyqqannan keıin óziń kelip maǵan soǵyp, kerek-jaraǵyń dy alyp ketip tur! — deıdi.

Dombaýyl «maqul» dep kelisip, darıanyń tómengi aǵysynan ańdyp júrip, sandyqpen aǵyp kele jatqan qyzdy alyp, adam bara almaıtyn bir taýdyń arasyna baryp, baspana salyp alyp, sol jerdi mekendeıdi. Bir kúnderi qyz bosanyp, er bala tabady. Bul adam bara almaıtyn tek qana qyran qustar ǵana baryp uıalaıtyn shyńlyq qıy quzynda týdy dep, atyn «Shyńǵys», ıaǵnı shyńnyń qusy dep, ıakı shyń-quz, ıaǵnı shyńnyń quzynda týdy dep oılap qoıǵan aty bolýy kerek.

Dombaýyl alǵannan keıin onan Tarbaǵataı, Bódenetaı degen eki ul týady. Ne sebepten ekeni belgisiz júre kele bolar Tarbaǵataı «Tarǵaltaı», Bódenetaı «Búrkeltaı» atanyp ketipti.

Biraz jyldar ótip, han qartaıǵan kezde qatty aýyryp, ajaldan qaýip tónip, er balasy bolmaǵandyqtan, ornyna kimdi qoıyp keterin oılanyp, áýeli áıelimen aqyldasady.

Son da áıeli:

— Eger ýázirlerińiz qarsy bolmasa, ornyńyzǵa meni qaldyryp ketińiz, — deıdi. Áıeldiń sonda oılaǵany: «Anaý taýda júrgen balany uıǵar degenmen oǵan han da, halyq ta kóne qoımas. Biraq túbinde halyqqa han bolýǵa ol ábden laıyqty. Sondyqtan ol bala halyqtyń kózine túsip kórnekti jigit bolǵansha ózim bola turaıyn da, ózi halyq unatatyn bolǵanda handyqty soǵan bereıin», — dep oılaǵan eken.

Han ýázirlerin jınap, aqyldasqan bolyp, ornyna áıelin qoıyp ketýdi usynady. Ýázirler de qarsy bolmaǵan soń, ólgen kúni áıelin ornyna qoıýdy qaǵazǵa qoıady. Kóp uzamaı han da ólip, áıeli ornyna han bolady.

Shyńǵys tentek, talantty bala bolyp óse beredi. Ol jastaıynan úırenip mamandanady. Áýelgi kezde ańdy ákesimen birge júrip aýlap, birazdan keıin aýlap alǵan ańdaryn basqa bir jerdi meken qylyp, sol jerde jalǵyz ózi jeıtin bolady. Ol ańnan kelerde: «Eı, Shyńǵyshan keledi, atyn ustańdar» dep, jataǵyna kelip biraz turyp, sonan keıin tamaǵyn isherde tamaqty úsh-tórt jerge bólip qoıyp, «mynaý — Shyńǵyshannyń tabaǵy, mynaý — ýázirlerdiń tabaǵy, mynaý — tóleńgitterdiń tabaǵy» dep, barlyǵyn da ózi jeıdi eken.

Hanym ózi han bolǵannan keıin Dombaýyldy qalaǵa aldyryp, jaqsy jaı berip, kóptegen kómek berip, jaqsy úı qataryna kirgizdi. Shyńǵys qalaǵa kelip, kópke qosylǵan soń ártúrli jumystarda halyqtyń kózine túsip, kórnekti jigit bola bastady. Ásirese, batyr jaýynger jigit bolyp qanmaıdanda jekpe-jekte de, aralasqan maıdanda da qarsylas handy, alyp qashqandy qýyp júrip qyryp, betine jan qaratpaıtyn bol
dy. Árıne, ol zamanda mundaı batyr jigit halyqqa óte qajet te, qadirli de edi.

Hanym halyqtyń yqylasy Shyńǵysqa aýǵanyn baıqap, bir kúni halyqqa: «balalarymnyń birin qoısam» depti. Halyq buǵan qarsy bolmapty. «Alaıda, bizdiń unatatynymyz Shyńǵys» depti.

Hanym úsh balasymen ońasha sóıleskende, Bódenetaı men Tarbaǵataı:

— Handyqtyń joly — bizdiki, Shyńǵystyń sheshesi siz bolǵanmen, ákesiniń kim ekeni belgisiz, — dep, ekeýiniń biri han bolǵysy kelipti. Al Shyńǵys:

— Men handyqty surap ta, talasyp ta almaımyn. Halyqqa turamyn. Eger handyqty kerek etsem, alatyn kúnim alda, — depti. Sonda anasy úsheýine bylaı depti:

— Shyraqtarym, han bolýdan halyqty baǵý qıyn. Baqyt qusy suraǵanǵa qonbaıdy, qalaǵanyna qonady. Men úsheýińe birdeı bolǵandyqtan, aqylym jetkenshe ádildigin oılaımyn. úsheýińniń talantyńa salyp bir sóz aıtaıyn. Soǵan turyńdar. Úsheýiń dalaǵa baryp saǵymǵa sadaǵyńdy atyńdar. Kimniń sadaǵynyń oǵy saǵymǵa ilinse, sol han bolsyn! — depti. osy sózben úsheýi dalaǵa baryp, sadaqtaryn saǵymǵa qaraı atqanda Shyńǵystyń oǵy iligip, Shyńǵys han bolypty. Osydan bastap ólgenshe Shyńǵystyń handyǵy úzilmepti. Osydan bylaı qaraı Shyńǵys tuqymyn halyq «tóre» dep ataıtyn bolady da, Bódenetaı men Tarbaǵataı tuqymdaryn «jaman, shala tóre» dep ataıtyn bolypty.

---