InfoHub Logo

Áıteýir bir senbi kúni edi. Sáske aýa aýyr-aýyr bult qalqandary sirese birigip, kún shyraǵyn kólekeıleı kele, sáýlesiz tymyrsyqqa tirep, dúnıeni ymyrttyq kúıge bólegen. İle-shala tuman túsip, dymqyldanyp, sirkirep jańbyr jaýa bastady. Tabıǵattyń boıyndaǵy beımálim kúshterdiń jarqyl-jurqyl alysyp, nóser bop sheshiler aldyndaǵy eńse ezilip, jan tunshyǵardaı sát qoı, bul!

Aýa raıynyń qubylmalyǵyna oraı kúnuzaq dalaǵa shyǵa almaǵan baldyrǵan ulymyz ekeýmiz úı ishinde birese dop, birese úrleme shar qýalap, sharshap-shaldyǵyp, entigimizdi endi basqan kezimiz-tuǵyn. Ásheıinde, senbi bola qalsa, baý-baqsha, qala aralap qydyrympazdap ketetin biz shirkindi aýa raıy qurǵyrdyń úı aınaldyryp qoıǵany emes pe, bul?! Tań atqannan tanbaıtyn radıoqabyldaǵysh, ulymnyń kishkentaı doby, odan góri úlkendeý, shyntaq uzyndyǵyndaı úrleme shary. Olar da ájepteýir ermek bolady eken. Ásirese, ulymnyń ishek-silesi qatyp dop qýalaǵandaǵy, shardy túrtip-túrtip qalyp, sońynan josyǵandaǵy qımyldary ájeptarqy. Dalaǵa shyǵyp, qumary qanǵansha taza aýa juta almaǵandyǵymen bir isi bolsaıshy, bátshaǵardyń! Endi, mine, ol da sharshap uıqyǵa den qoıa bastady. Men de qaljyraǵanymdy sezindim. Ulymnyń qasyna jantaıyp, álsin-álsin quıryǵynan qaǵyp-qaǵyp qoıamyn. Sálden keıin pys-pys etip, ezýi silekeılenip, qalyń uıqy meńdep, esineı bastaǵan. Sharshaǵanda qaýmalap alatyn ázázil qıaldyń sońǵy ushqyndary kómeskilene bastaǵan kez edi, bul...

Kenet! Nazarymnyń, ulymyz ekeýmiz kúni boıy sońyna túsip qýalaǵan úrleme sharǵa túsip ketpesi bar ma! Ol qurǵyr da biz jantaıǵan dıvannan on shaqty qadamdaı jerde jatqan. Kenet! Astapyralla! Typ-tynysh jatqan shar teńselip qozǵalǵandaı boldy! Aldymen sol jaqqa, odan keıin oń jaqqa... Odan keıin sol jaqqa, sodan keıin oń jaqqa... Mundaıdy kim kórgen?!

Quddy meniń súıikti naǵashym, marqum Aıtbaıdyń júrisine salyp, ersili-qarsyly teńselgendeı... İshteı kálımamdy qaıtara bergenimdi ózim de sezbeı qaldym... Mundaı da bolady eken-aý! Mássaǵan bezgeldek! Álgi shar endigi bir sátte kózge kórinbeıtin belgisiz bireýdiń qaqpaqylymen – birese joǵary, birese tómen oınaqtaı bastady. Tars-turs etken daýsyna saıǵanda múldem shar emes sıaqty. Jarǵa bir soǵylyp, edenge eki soǵylyp, odan qaıtadan jarǵa, qaıtadan edenge, ózinen-ózi erkin oınaıdy. Al meniń ornymnan turýǵa mursham joq. Qol-aıaǵymdy tas qyp baılap tastaǵandaı. Alaıda, shyrmatylǵan arqan da kórinbeıdi. Qol-aıaǵymdy qozǵalta almaǵanymmen, denemdi olaı bir, bulaı bir qozǵap kórip edim, dıvannan sýsyp ketip, jerge gúrs quladym. Áıteýir, ulym oqys shýdan oıana qoımapty. Jyǵylystan denem qan qaqsap ótse de, sony kóńilge medeý tuttym. Ulymdy jatqyzar aldynda terezeniń perdesin muqıat qymtap japqanmyn. Sodan bólme ishi múldem qaraqóleńke tartyp, burynǵydan beter kúńirene túsken. Tabıǵat pen óz qolym jasaǵan sol tymyrsyqta ázázil shar, jumbaq shar, sıqyrly shar oınaq salyp júr. Al men bolsam, jalańash edenge shalqamnan túsip, qımyl etýge dármen taba almaı armandamyn. Basqany qaıdam, maǵan sol sát búkil dúnıe toń-tarys qatyp, úrleme shardyń qozǵalysyn baǵyp qalǵandaı áser etti. Tek ǵazız júregim ǵana óli keńistikti patshadaı ıemdengen ázázil tynyshtyqtyń shyrqyn buzaıyn degendeı, dúrs-dúrs soǵady... Bir kezde álgi shar dopqa aınalyp ketti. Jarǵa, edenge dúrs-dúrs soǵylyp, maǵan qaraı jaqyndaı berdi. Typyrlaýǵa dátim joq. Mine, álgi dop dúrs-dúrs etip janyma keldi. Quddy kózge kórinbes bireý uryp turǵandaı. Dalbańdaǵan eki aıaǵymnyń qaq ortasynan dúrs-dúrs soǵady. Soǵylyp jatyr, dúrs-dúrs soǵyp jatyr. Eki aıaǵymdy eki jaqqa kerip baılap tastaǵandaı, qosýǵa múmkindik joq. Dúrs-dúrs. Endigi bir sátte qoltyǵymnyń astynan soǵa bastady. Dúrs-dúrs. Bir... Eki, úsh, tórt... Segiz, toǵyz... Sálden keıin júregimniń dúrsili doptyń urǵanymen qosylyp ketkendeı boldy... Dúrs-dúrs... Dúrs... Dúrs... Bir, eki... Tórt, bes... Alty, jeti... Sodan ba, kóńilim jaı tapqandaı. Biraq, áli qozǵalýǵa mursha joq. Dúrs, dúrs... Bezgek shalǵandaı dir-dir etken denem tynyshtalaıyn dedi me? Dúrs, dúrs... Kelesi qoltyǵyma aýysty... Dúrs-dúrs... Dúrs-dúrs... Birazdan keıin doptyń dúrsili toqtasa, júregimniń dúrsili toqtap qalatyndaı kórindi... Dúrs-dúrs... Toqtamasa eken!.. Shirkin, toqtamasa eken!.. Shyn azap endi bastaldy. Bir kezde dop ózimdi urǵylaı bastady. Dúrs-dúrs etip, qaýqarsyz denemdi ersili-qarsyly soqqylaıdy... Qol-aıaǵymdy bireý tas qylyp baılap tastaǵandaı... Qozǵalmaıdy. Dúrs-dúrs... Tars-turs!.. Dop menen áldeqaıda ketken óshin alyp jatqandaı ekilene soqtyǵady...

Betim, aýzym, ernim, mańdaıym. Saý jerim joq... Bir kóńirsik ıis bólmeni alyp ketti. Dop bolsa, qoıar emes, olaı bir, bulaı bir urǵylap jatyr, birte-birte ony da sezinýden qaldym... Aınala býaldyr tumanǵa batyp barady... Esim aýyp ketken eken...

Qaı mezgil bolǵanyn kim bilsin, áıteýir bir kezde esimdi jısam, sol baıaǵy qalpymda, shalqamnan túsip jatyr ekem... Qol-aıaǵym saldyrap qapty. Biraq, ıkemge keletindeı. Sóıtsem, eki qolym qaıyrylyp, denemniń astynda qapty. Áýpirimdep kóterilip, jıyp aldym. Beti-aýzymdy ustap kórsem, dáneńe joq. Quddy manaǵy doptan jegen taıaǵym, doptan kórgen azabym bir jalǵan tústeı... Mássaǵan, zorlyqshyl dobym da, meni urǵylaı-urǵylaı dińkesi quryp, janymda qımylsyz shógipti. Jo-joq, qatelesken ekenmin! Ol áli sol baıaǵy qalpy, teńselip tur. Tipti, qaıtadan sharǵa aınalyp ketkendeı. Zorǵa degende qolymdy alyp, shardy uryp jiberip edim, muz kesek ustaǵandaı, dyz ete qaldy. Qaryp aldy! Muzdaı eken, bátshaǵar! Qolymdy úrlep álek boldym. Ýdaı ashyp ketti, tipti! Endigi sátte álgi shar úlken úrleme kóbikke aınaldy. Suq saýsaǵymen abaılap túrtip kórip edim, bul joly otty dóńgelek ustaǵandaı boldym. Saýsaǵym kúıip qaldy. Dereý úpilep úrlep edim, dyzyldatyp ashytqany báseńdedi. Alaıda, ǵajaıyptyń kókesi áli alda eken! Baǵanaǵy móldir kóbikke kózim túsip ketip edi, ańyrap qattym da qaldym. Bir sát sol móldir kóbiktiń ishinen keremet ǵajap sulý qyzdyń sulbasy kóringen-di. Iá, ıá, ımandaı shynym... Kóbiktiń ishinen bir ǵajaıyp sulýdyń júzi kórindi. Moıyldaı qara shashyn ıyǵynan asyra jaıyp jibergen eken. Qap-qara, soıaýdaı kirpikteri dir-dir etip, nárkes kózi móldirep, janary jadyraı maǵan telmirip qapty. Paı-paı, qarasyn aıtsańshy! Aqsha betin árlendirip turǵan qyzyl dúrdik erni burtıyp, nazdanǵandaı ma? Áldebir sezimderge berilip, erkelegendeı me, dúnıe-aı!? Osynaý ǵajaıyptan sespeı qatyppyn. Bul ne etken ertegi?! Sasqanymnan balam jatqan jaqqa qaraı beremin... Qudaıǵa shúkir, uıyqtap jatyr. Pys-pys etken birqalypty tynysy alystan emis-emis estiledi. Pys-pys... Al, qara qóleńke, kúńgirt bólmeniń ishi sáýlelenip, bir sát jap-jaryq bop ketti. Sóıtsem, alabóten jaryq kóbik-qyzdan tarap jatyr eken... «Kún astyndaǵy Kúnekeı qyzdyń» ózi dersiń! Maǵan – áldeneni jalbarynyp suraǵandaı, áldeneni tilep, yntyqqandaı, tek súıýge jaratylǵan qyzyl ernin álsin-álsin jalap-jalap qoıyp, telmire qaraıdy. Janary muńǵa toly ma, shólirkegen sezimge toly ma, ajyrata almadym. Osy ýaqytqa deıin ornymnan turý neǵyp oıyma kelmegenime tańqalyp, endi soǵan nıet etip, qozǵala bergenim sol edi... Álgi kóbik-qyz jerden bireý úpirip jibergendeı ántek qozǵalyp, kóterile berdi... Jáımen ǵana yrǵala teńselgen qozǵalysynda salmaqtylyq ta, tákapparlyq ta, bári, bári bar... Quddy jer sharyndaı... Men endi ornymnan turamyn deı bergende, kep tósime qondy. Jylýy mol, jylbysqy, jabysqaq! Biraq baǵanaǵydaı qol úlbireter qyzýy joq. Qaıta, janǵa jaıly jylý taratady. Býyn-býynym bosap, qol-aıaǵym dirildep, shógip baramyn. Álgi kóbik-qyz endi shyn qyzǵa aınaldy. Tyr jalańash. Qos anary tósimdi qytyqtap, buryn-sońdy sezinbegen jylýmen óne boıymdy baýrap, balqytyp áketip barady. Bulshyq etterim jazylyp, qulyn múshem marqaıyp, toǵaıyp, ǵajaıyp sezimderge bólendim. Edenge shalqamnan túsip jatqan qalpym. Sálden keıin kóz aldym munarta bastady... Saǵymdana, tumandana bastady. Teńizde júzip kele jatqandaımyn... Jazdyń jaımashýaq, sáýleli, ystyq kúnderinde shalqańnan jatyp, esh qımylsyz sý ekpinimen júze bergenge ne jetsin dep qoıam, ózime-ózim! Mundaıda qol-aıaǵyńdy qımyldatyp, sýdy shalpyldatýdyń da qajeti joq. Teńizdiń tolqynsyz jeńil demimen jaǵadan uzaı beresiń, uzaı beresiń... Kúnniń ystyq sáýlesi deneńdi keptirip, shyjǵyra bastasa... Iá, teńizde júze biletinderdiń uzaq ýaqyt maltýdan keıin kidiris jasap, sýdyń ishinde dem alatyn ádisi bul. Aıaq-qolyńdy eki jaqqa jaıyp jiberip, shalqalap jatsań, sýǵa da batpaısyń, ári sýdyń ekpinimen jáı qozǵalasyń. Teńiz meni tylsym demimen jáı ǵana yrǵap terbetip, rahat kúı keship jatyr ekem deımin. Jeti múshem qorǵasyndaı balqyp, qara terge túsip, beımálim tuńǵıyqqa batyp baramyn. Kóbik-qyz tyrjalańash. Masqara, masqara, men de tyr jalańash ekenmin. Masqara! Ústimde lypa joq. Álginde ǵana kıimsheń jatqan edim... Ekeýmiz de anamyzdan jańa týǵandaı jalańashpyz... Onyń denesi, ıá, kóbik-qyzdyń denesi jup-jumsaq... Qyzýly... Qurdymǵa ketip bara jatqandaımyn. Tómen qaraı quldyrap baramyn, quldyrap baramyn... Onyń qos anary tósimdi qytyqtap, denemdi qyzdyrady... «Oý, osy meniki ne jatys? Qansha degenmen, jigit emespin be?» degen oı sap ete tústi, bir mezgilde! Kóbik-qyz qulaǵyma áldeneni aıtyp, sybyrlap jatyr ma-aý?! «Sen kimsiń?» dedim sharq uryp. «Tirshiliktiń ózimin!» dedi jańǵyryq. «Oý, sen kimsiń?» dedim qaıtalap. «Dún-dúnıeniń ózimin!» dedi kóbik-qyz sybyrlap.

Jaratylysymnyń qaı qatparlarynan týyndaǵanyn qaıdam, boıyma batyldyq, tipti esersoqtyq orala bastady. Kúlip jiberdim, ózimnen-ózim. «Bir mezgilde: «Dún-dúnıe, men seni...!» dep sybyrladym. «Sen meni oıymnan shatystyrma! Ha-ha-ha-ha-ha-ha!» dep mazaqtadym ony, «Sen menen endi qutyla almaısyń! Sen meniń ýysymdasyń, endi sytylyp shyǵý joq saǵan!» dep ekilendim, bir kezde. Sóıttim de, ústimdegi qyzdy astyma alyp urdym. Ol qarsylasyp baǵýda. «Eı, adam, aqymaq bolma!» dep tamaǵy qyryldady, dún-dúnıe. «Joq, alam, báribir alam» dep entigemin men. Dún-dúnıeniń eki aıaǵy siresip jabysyp qapty. Men úshin endigi alynbaǵan qamal – eki aıaq. Qolymdy jáımen, denesin sıpalap tómen syrǵyta berdim. Mine qos anary, qarny. Kindigi! Kindigine suq saýsaǵymdy júgirtip edim, saq-saq kúlip jiberdi. «Kúlkisiniń aıbarlysyn» dep qoıamyn ishteı. Qolym sýsyp qyzdyń jalańash sanyn sıpalaı bastady. Odan birte-birte tizege... Maqsat – qarysqan eki aıaqty jazý! Tize... tize... tize... Oıbaı! A-a-a! Kenet, yshqynyp aıqaılap jiberdim! A-a-a! A-a-a! Kóbik-qyzdyń aıaǵy sholaq eken! Tizeden tómen short kesilgen! A-a-a! Yshqynyp turýǵa talpyndym. «Dún-dúnıe, sonshama jarymjan ba ediń?» dep aıqaılap jibergenimdi sezbeı qaldym... Aǵyl-tegil jylap jatyr ekenmin... Oıanyp kettim... Qara terge túsippin. Júregim jarylyp keterdeı dúrs-dúrs soǵady. Sheke tamyrym solq-solq etedi. Meniń aıqaıymnan ulym oıanyp ketti. Shyr-pyr jylap, ol jatyr. Quıryǵynan qaǵyp-qaǵyp jubattym. Pys-pys etip, aýdarylyp-tóńkerilip, bir kezde qaıtadan qalyń uıqyǵa ketti. Kóbik-qyz túgili, álginde ǵana janymda jatqan úrleme sharymyz da joǵalypty. Úshti-kúıli. Zym-zıa... Túsim be, óńim be, ony ajyrata almaı, men otyrmyn. Júgirip baryp perdeni ashyp jiberdim. Almatynyń áp-sátte myń qubylar aýa raıynyń áýselesi me, jarqyrap kún shyǵypty. Bólmeniń ishi jap-jaryq bolyp ketti. Bólme-bólmeni aralap júrmin, izdegenim shar. Zym-zıa. Túsim be, óńim be? Bir kirgen bólmege úsh qaıtara kiremin. Zym-zıa...

Sol kúnnen bastap mende túsiniksiz bir ádet paıda boldy. Belgisiz sýretshiniń qalamynan týǵan áldebir qyzdyń beınesine essiz ǵashyq bolǵan erteginiń keıipkeri sekildimin... Kimdi, neni izdep júrgenimdi ózim de bilmeımin, áıteýir, keýdemde bir mazasyzdyq bar...

---