InfoHub Logo

(Ekologıalyq tolǵaý)

...Qas qaraıǵan shaq.

Býra bulttarmen kómkerilgen shańqan kók syǵalar tesik izdeı qymtyrylýly. Birer ýaqyt áldebir jerdegi bult uıatyn óz tánimen japqandaı bop turdy da, qymsynǵan keıippen qaıta joǵaldy.

Teńiz beti tolqyp jatyr. Nóser aldyndaǵy aqshýlan jel tósine qol júgirtip, denesin titirkendiredi.

Búkil álem orasan ózgeris kútken sıyqpen demin ishine tartyp, tyna qalǵan. İshteı tynyp, ne nárseniń de artyn ańdaǵysy kep, beıqam kelbet kórsetip qoıady.

Jal jelke tolqyndar birin-biri qýalaı jaǵalaýǵa alqynady. Jarys sóresi — qońyrqaı jartas, bozań qumdaqtarǵa muryndarymen shanshylyp, keıin jóńkiledi kep!

Bulyńǵyr aspandy shıyrlaǵan shadyman shaǵalalar da joǵalyp ketken.

(Nóserden keıingi toqtyqty qanaǵat tutty ma, kim bilsin?)

Tolyqsyǵan teńiz mol rızyqqa kenelerin sezgendeı: ǵashyq shydamsyzdyǵymen tyqyrshyp, ishtegi qýanysh ekpinin álsin-álsin tógip-tógip qoıady. Jadyrańqy kóńili túısik esigin qyzbalyqpan bitep tastap, kókke degen narazylyǵyn údegen qozǵalyspen biddirgendeı. Sol údegen qozǵalysta jańbyrly kúni asyr salǵan sábıdiń mázir kóńili bar ma-aý?!

Nóser ańsaǵan shól dalanyń keppegen yńdyny bar ma-aý?!

...Dúnıeni tynyshtyq táńirisi bılegen sát edi. Áp-sátte tynyshtyq taýanynyń shyrqyn buza aıbarlanǵan, al shyn máninde, árkimniń qoınyna saýsaqtaryn kóp júgirter jeńiltekteý, susty jel kúle-kúle ishegi úzilerdeı damyl tapty.

Áne, shyǵannan bir ǵajaıyp kúril jaqyndap keledi, jaqyndap keledi... Aınala túnek tuńǵıyǵyna bata túsken. Kenet, naızaǵaı oınap, aspan shatyr-shutyr synǵandaı boldy da, boz-qyzań semser jarq etip, kók kókiregin dyr aıyrdy. Dúnıeni dúr silkindirdi.

İle-shala osynaý alapat dybys búkil álemdi táńine baǵyndyra, aýa kezip ketti.

Keńistikte dabyra — shý ıirimderi erkin sharlaǵan osy sátte, janyn párshalaǵan naızaǵaı almasyna qarsy qoıar tegeýirin taba almaǵan beıshara aspan kóz jasy sharasyna syımaı, eńiredi kep!

Jer-Ana az sátke myzǵýdan selk ete oıanyp ap, «bul ne shý?» degendeı aınalaǵa qarandy.

Meıram teńiz alýa aspannyń kermek monshaqtary tánin sıpalaǵan saıyn sylq-sylq kúledi-aı!

Jer betine nóser jas tógilip jatyr, tógilip jatyr.

Teńiz sylq-sylq kúlip jatyr...

Jer tamyrlaryndaǵy qan qysymy kúsheıip, solq-solq etedi.

Tirshilik astan-kesten...

Osy bir jas, osy bir saqyl, osy bir solqyl tań atqansha bir tolastamady.

Jastyq qaırat qaıta oralyp, teńiz, shirkin, jandandy, sol qaıratpen, sol jigermen asyp-tasyp aqtaryldy.

Aspannan bal tamyp, jerdiń súti ıigen kez ǵoı, bul!

Tań raýandap keledi.

Shatyr-shutyr birte-birte báseńdeı bastady. Áldenege qaharlanǵan áldebir ajdahanyń kóńili sabasyna túsip, ashýy qaıtaıyn dedi me?..

Jylaı-jylaı aspannyń da kóz jasy sarqyldy ma?..

Jaýyn — jas sirkirep turdy da, álden keıin sap tıyldy.

Tymyrsyq tynyshtyq qaıta ornaǵan kez. Erneýinen asa jaǵalaýdaǵy qumdaq oıpańdar men jartastardy jalmap alǵan ashqaraq teńizdiń de káýsary keýip, tynyshtala bastaǵan.

Buıra bulttar jańadan paıda bolǵan ókpek jeldiń kaqpaqylymen jelkenin kóterip, alysqa aýyp barady.

Jer-Anaǵa: «Aıdan ul, Kúnnen qyz týdyrdym. Basqaǵa qaýqarym joq!» dep daýystap, qol bulǵap barady, ózi!

Teńiz selk etti. Mań-mań myzdıǵan basyn kilt kóterip, kókke ańtaryldy.

«Ne dep barady, ózi?! Kúnnen qyz týdyrǵany nesi?! Joq!.. Áli kórinbeıdi!.. Ý-ý-h!..»

Sarǵaıǵan saǵynyshtyń kermek tamshylary ón boıymen shymyrlaı kele, kúrsinistiń buıra demderi bop jaǵaǵa soǵylady.

Qym-qýat jumystan keıin silesi qatyp, qaljyrasa da, áldebir saǵynysh kóńilin alaı-dúleı qyp, dóńbekshitti.

Túni boıǵy dabyradan máńgi bolǵan Jer-Ana tynym taýyp, únsizdikke bókken.

Al, typyrshyǵan teńiz bolsa, ótken ómir belesterine oı júgirtip, yńyrsyǵan dybystar shyǵarady.

Janarynda tátti muń men qyzǵanshaq sezim bite qaınasyp, mazasyz qalipke túsken.

Ulaǵatty Ana órkenin aldyna alyp, uıpalanǵan kekilin salaly saýsaqtarymen jumsaq taraıdy. Munymen ortaqtasqandaı aq kóńilimen baıaý terbeıdi.

Beıshara-aı! Saǵynysh zapyrany aýzyn sál ashsa aqtarylǵaly tur. Ne etken úlken júrekti pende edi, ózi?! Ǵasyrlar boıy sarqylmas mahabbat, ańsarly arman mekendegen pák jany ananyń qaıaýsyz kóńilindeı taza, móldir.

Máńgi baqı osylaı kútip, emirenip, shydamsyzdyqpen jar sabalap jatqany...

...Osy bir kirshiksiz mahabbaty, muń aralas tátti saǵynyshy mynaý tońazyǵan toń dúnıeni maıdaı eriter edi-aý, átteń!..

Eki ǵashyqtyń shurqyrasyp tabysqan sátin aıtsańshy! Ondaı yntymaqty, baqyt emsheginen emirene emip, lázzat nuryna rahattana shomylar sát pende ǵumyrynda kórgen emespin. Sirá, baýyrymdaǵy ózge órkenderim mundaı asyl mahabbat dámin tatpaǵan shyǵar?!.

Álde oǵan degen senim joǵaldy ma?

Tipti olar óz tirlikterinde osynaý teńiz tárizdi áldebir saǵymdaı bıikterge umtyla ma eken? Áı, qaıdam?»

Mine Jer-Ananyń da kirpikteri aıqasyp ketti. Tirshilik Uly Myzǵý túńǵıyǵyna sińip barady...

Tań sári.

Alystaǵy maıa órkesh qyrqalardyń arǵy betinen bir Arýdyń tynyshtyqty dirildete salǵan muńdy áni estilip tur.

Shyǵanda shyrqalǵan sol án, mine, jaqyndap keledi. Ánmen birge dúnıege bozamyq jaryq keýleı enip, túnek túnniń qarysqan qushaǵy ashylyp barady.

Júrek syzdata jaqyndap kele jatqan osy bir muńdy áýende kókirekte shemen bop qatqan kónterli saǵynyshtyń taby bar ma-aý?! Áıteýir qapas álemdi tezirek jaryǵymen jarylqap, sharapatymen bóliskisi kelgen syńaıy bar.

Teńiz dúr silkindi. Tátti uıqysyn serpip tastaǵysy kep, denesin bir jıyrdy, bir jazdy.

Názik júregi lúpildep, kópten kútken tabysý sáti jaqyndaǵan saıyn degbirsizdene tolqıdy.

Endi bir sátte jyraqtaǵy taý silemderiniń qaltarys-qýystarynan shashyraǵan altyn sáýle shoqtary kórine bastady. Alǵashqy jaryq shapaqtary dúnıeniń tórt buryshyna sýyt habarshylardaı asyǵa jaıylyp barady.

Shydamyn sarqyǵan ǵashyq — teńiz endi dúrildep qaıta tasydy. Ystyq qany betke shapshyp, órekpidi-aı kelip!

Osy kezde bıik taýdyń qalqıǵan shekeleriniń arasynan suńǵaq denesin birte-birte jaza túsken, aı júzi kóz qaryqtyrar ǵajaıyp qyz jarq ete tústi.

Jarq etti de jer-dúnıeni jaryǵymen sáýlelendire boı túzep, aspan tórine baıaý bet aldy.

Mine sáýle-shashaqtar teńiz betine jamyrady.

Álden soń bir-birine yntyzar máńgilik ǵashyqtardyń ystyq qushtary aıqasa ketti. Kórispegeli at tóbelindeı bir-aq kún ótse de, áldeneshe ǵasyrlar ótkendeı. Yntyq qóńilderimen erı aımalasyp, saǵynysh zapyranyn aqtarysty-aı, bir! Ystyq qushaq, bal erinder ekeýin de balqytyp, lázzat tuńǵıyǵyna shym batyryp áketti...

Talma tús.

Arý — Kún kók tórine jaıǵasqan. Monshaqtary men nur kelbeti sý betinde oınaqtap, essiz ǵashyǵyn erkeletip qoıady. Zoryǵa tabysqan máńgi aıyrbastalmas egiz syńaryn Teńiz — jigit aımalaýdan bir tanbady.

Rahat tirlik! Aınala dúnıeniń bári umytylǵan. Kelisti naz, tátti erkelik: búkil álem Jarastyq, Yntymaq besiginde terbetilip tur.

Erkelegen teńiz ıesine erkelegen sabalaq ıtshe quıryǵyn bulǵandatyp, álsin-álsin jaǵalaýǵa jeńil urǵylaıdy.

Keshe ǵana quıyndatyp ótken tazalyqshy — jańbyrdan keıingi tabıǵat boıyndaǵy bar asylyn myrzalyqpen bólisedi. Jer-Ana azyn-aýlaq qoqysynan arylyp, shýaqty Kún aıasynda jadyrańqy kóńilmen uzyn shashyn tarqatyp jiberip, raqattana tynystap turǵan.

Maýjyraǵan teńiz de kezekti qýanysh tolqynyn dirildete jaǵalaýǵa baǵystaǵan sát edi.

Kenet! Masqara!..

İshek-qarny túnimen aqtarylyp, myń tógilgen teńizdiń tán jarasynyń qabyǵy sydyrylyp, betine shyǵyp ketipti... Jaǵalaýǵa jaqyn jerdegi taıyz sýǵa tizerleı enip, júzin Kúnge berip, saryp turǵan Adamdy kórgende uıattan jaryla jazdap, júzin tuńǵıyǵyna jasyrdy.

Masqara-aı!

Ǵashyǵyna boı eriter mánisti kózqaras tastap turǵan arý Kúnniń ótkir janary súıiktisiniń osy bir usqynyna túskende, beıshara qatty kúızelip, jylady-aı! Kóz jasyn kóldetken kúıde shóp sybdyrynan úrikken qoıandaı kóktiń alys túkpirine beze jóneldi.

Áp-sátte kók júzin túnek bult qaıta torlady. Jer-dúnıe tas qarańǵylyqtyń bezbeninde ıirildi. Az sátke salqyn tynyshtyq ornaı qaldy da... Búkil álemdi solq etkize alapat daýyl soǵyp ótti. Artynsha-aq, kók kúrkirep, Jer betine nóser jas quıyldy deseńshi!..

Bozań-qyzyl semser jalt etip kóterildi de, aspan tósin ýhilete soıyp ótedi!

Sergek jatqan Jer-Ana jaıylǵan qushaǵyn jıyryp aldy. Uıatpen alaýlap jatyr.

Teńiz shirkin de aspanmen qosylyp eńirep jatyr, kóz jasyn kóldetip jatyr!

Keńistikte uly dúrmek qaıta bastaldy: Jer solqyldap, Aspan arqyrap, Teńiz saqyldap jatyr...

Nóser — jas Jer betine tógilip jatyr, tógilip jatyr.

Ǵazız ǵashyq jan teńgermes syńaryn endi qashan kórerin kim bilsin?..

---