InfoHub Logo

Iá, Shoqan Ýálıhanovty kórnekti ǵalym retinde tanımyz. Nar tulǵanyń ómirlik jolynda etken eńbegi qalyń eldiń esinde. Ǵumyrynyn tym qysqa bolǵanyna qaramastan, el úshin jasaǵan jaqsylyǵy jetkilikti. Alaıda, tulǵany pýblısısıkalyq qyryn, jazǵan maqalalary jaıynda bilerimiz neken – saıaq. Shoqan Ýálıhanov pýblısıs retinde qandaı máselelerdi kóterdi? Bul maqalalardan bizdiń alar qundylyqtarymyz qandaı? 

Bir eldiń bolashaǵy – sol el halqynyń árqaısysyn alańdatýy tıis. Sol kezdegi kóp máseleler  pýblısıs Shoqandy da alańdatpaı qoımady. Tulǵa óz maqalalarynda ulttyq máselelerdi qozǵady. Biri de biregeıi retinde “Sot reformasy” atty maqalasyn atap kórsetýge bolady. 1864 jyly qazaq elin bıleý jáne onda sot júrgizýge patsha ókimetiniń jasaǵan ózgeristerine qarsylyq bildirip, batyl synǵa aldy.  Maqala basyn «Otanym úshin osyndaı mańyzdy ózgerister jasalyp jatýyna baılanysty ózimniń keıbir oılarymdy, sot, ákimshilik reformasymen halyqty aǵartý isine baılanysty jazbalarymda qazaq halqynyń, joǵarǵy bastyǵy retinde joǵary mártebelisizdiń ǵuzypyńyzǵa usynýdy ózimniń mindetim dep bilemin», - dep bastady. Sonymen qatar tilge tıek etip, kóp kúshti basqarý júıesine emes, aǵartýshylyqqa, halyqtyń qarańǵylyqtan jaryqqa shyǵýyna jumsaý keregin siltedi. Shoqan Ýálıhanov sonymen qatar “Saharadaǵy musylmanshylyq týraly” maqalasynda áıel teńdigi máselesin kóterdi. Bul taqyrypta qoǵam arasynda árýaqytta daý týǵyzatyny bárimizge málim.Keıbir maqalalarynda patsha ókimetiniń tarapynan bolǵan teńsizdik jaıly da sóz qozǵaıdy. «Abylaı», «Qyrǵyzdar týraly» pýblısısıkalyq maqalalarynyń da tarıh betterin aıshyqtaýda ózińdik orynǵa ıe. Sonymen qatar, Shoqan atamyz qoǵamdyq máselelerdi kótere bildi. Mysaly, orys álipbıin qabyldaý ıdeıasy. Bul sheshim bizdiń ulttyq múddemizge, tilimizge zıan keltirmeýi tıis ekendigin birinshi bolyp aıtqan Shoqan atamyz ekenin jadymyzdan shyǵarmaýymyz kerek. Qabyldaǵan kúnde qazaq tiline tán dybystardy qosymsha tańbalaý qajettigin eskertti. Shoqan atamyz orystyń bilimdi pýblısısterimen aralasty, tájirıbe jınaı bildi. Jáne sol tájirıbesin ulttyq múddemen ushtastyra bildi. Osy dúnıe Shoqan atamyzdyń pýblısıstik qyrynyń ereksheligi. 

Árıne, ata-babalar amanaty biz úshin qasterli uǵym. Jáne de ony qasterlep qana qoımaı jasaı bilý paryz. Shoqan atamyz eldiń erteńi úshin, qoǵamnyń keleshegi úshin ter tókti. Maqala arqyly-aq eldiń kózin ashýda, máselege sheshim usynýda jasaǵan eńbegi bizge úlgi. Máseleni aıtý jetkiliksiz, oǵan qosa sheshim usyna bilý kerek. Bul dúnıeni Shoqan atamyzdyń maqalalarynan úırensek bolady. Otandy súıý, ádildikti tý etý, elge adal qyzmet etý syndy qundylyqtardyń ıisi Shoqan – pýblısıstiń maqalalarynan ańqyp turady. Júrekjardy bir shýmaqpen túıindeı kele:

Bilim izdep, qaraılap ońdy - solǵa,
Ter tókti ol, osy bir eldik jolda.
Shoqan ata «nur» boldy eli úshin
Endigi kezek óskeleń bizdiń qolda.

«Reforma máselesi qashan da erekshe saqtyqty jáne aıryqsha tereń paıymdaýdy qajet etedi. Óıtkeni ol halyqtyń bolý – bolmaýyna qatysty jaılarǵa áser etýi múmkin.» deıdi bir sózińde Shoqan ata. Nar tulǵanyń pýblısısik qyry halyqqa  túzý baǵyt berý jáne bilimdi bolýǵa shaqyrý. Sonymen qatar, el  máselesinde atsalysý dep qorytyndylasaq bolady. Qazaq jazba pýblısısıkasynyń negizin salýshy retinde Shoqan-pýblısıstke taǵzym ete otyra, únemi jadymyzdan shyǵarmaý bizdiń asyl mindetimiz!

Birjan Rolan

---