InfoHub Logo

Álemdik medısınada ózindik orny bar Ábý Álı ıbn Sına: «Adam aǵzasyna paıdaly shópterdiń deni qumda ósedi» degen eken. Al, túıe únemi qumda, sortań jerde júrgendikten, tula boıy tunǵan emdik qasıet. Sáıkesinshe, shubatta mı men júıke júıesine paıdaly qant lak­tozasy, dıabet, isik alergıasy, baýyr qabynýy men psorıazǵa qarsy deneniń ımýnıtetin arttyratyn antıdeneler bar. Túıe sútiniń emdik qasıeti mol bolǵandyqtan, halyq emshileri janýar sútine shomyldyryp, qan-tamyr, jel-quz aýrýlaryn emdegen. Aǵzany jasartý maqsatynda ishken. Shubattyń quramynda kálsı, mys, temir, magnezıı, myrysh sekildi mıkro­elementter jáne fosfor men kúkirt bar. Quramy osyndaı makro jáne mıkro elementterge baı shubatty qazaqtyń halyq eminde ókpe, asqazan aýrýlary, qurqulaq, meshel aýrýlarymen qosa, sozylmaly túrli dertterden álsiregen aǵzany qaıta qalpyna keltirý úshin qoldanǵan jáne aǵza ýlanǵanda da emge paıdalanǵan. Ásirese, shubat – ókpe dertiniń barlyq túrine daýa.

Sýsyn qalaı daıyndalady?

Shubatty bir qorlandyryp alady da, odan ári eshqandaı ashytqysyz ashyta beredi. Dástúrli qazaq qoǵamynda shubatty torsyqta nemese aǵash kúbide ashytqan. Ol bir táýlikte óz babyna keledi. Shubatqa arnalǵan torsyqty túıe moınaǵynan jasaıdy. Shubat ashytqannan keıin, ony adamǵa berer aldynda shaıqap, pisip, kópirshigin jaqsylap aralastyryp usynady. Kúbini aptasyna bir ret jaqsylap jýyp, kóleńkede keptiredi. Odan keıin kıik oty, qumarshyqtyń túbiri sıaqty emdik qasıeti mol shóptermen ystap baryp, sýsyndy ydysqa qaıtadan quıady. Osylaı daıyndalǵan shubattyń dámi tańdaıdan ketpeıtini ras. Túıe sýdy az paıdalanǵandyqtan, onyń súti maıly bolyp keledi. Qýaty men dárýmendik qasıeti qymyzdan kem emes.

Emdik qasıeti

Shubattyń emdik qasıeti quramyndaǵy sút qantyna, sút qyshqylyna, alkogólge, kómir qyshqyl gazyna, beloktarǵa, tuzdarǵa, vıtamınderge jáne antıbıotıktik zattarǵa baılanysty. Tamaqtyń quramyndaǵy beloktardyń ádette asqazan-ishek jolynda tamaq qorytylǵan kezde ǵana ydyraıtyndyǵy belgili. Al, shubat quramyndaǵy beloktardyń edáýir bóligi organızmge ydyraǵan kúıinde túsedi. Shubattyń jeńil qorytylatyndyǵy da sondyqtan. Bul sýsynnyń asqazan jolynyń bezderinen myqtap sól shyǵaratyn qasıeti bar ekendigi anyqtaldy. Ol, sondaı-aq, qaryn sóliniń qorytqysh qasıetin kúsheıtip, ishektiń motorlyq qyzmetin jaqsartady. Tábet ashyp, qaryndaǵy aýrýdy basady. İshektegi tamaqtyń jaqsy qorytylýyna kómektesedi. Shubatpen emdeýdiń artyqshylyǵy nede? Ol qannyń quramdas bólikterine jáne qannyń túzilýine qolaıly áser etedi. Qannyń qyzyl túıirshikteri artady. Baýyrdaǵy almasý prosesteri qalpyna keledi. Onyń nerv júıesine yqpaly sút qyshqylynyń jáne kómir qyshqyl gazynyń áserine baıla­nysty. Shubat ishkennen keıin kisi azdap qyzady. Sálden soń ol jaǵdaı basylady da, adamdy uıqy basady. Biraq, ol uıqydan adam sergek turady.

Al, spırt 1 paıyz mólsherinde joǵarydaǵy ázirlengen shubat ónimderi balalardy tamaqtandyrýǵa óte qolaıly ári ót joldaryna birden-bir em. Barlyq jastaǵy adamdar denesine jara shyqqanda ony em úshin ishse bolady. Umytshaqtyq, sýsamyr aýrýyna shaldyqqandar da paıdalana almaq. Bir sózben aıtqanda, túıeniń sútinen daıyndalatyn sýsynnyń shıpalyq qasıetti óte mol.

Qazirgi ǵylymı eńbekterine júginsek, túıe sútinen ázirlengen shubattyń tabıǵı ımýndyq qasıeti óte joǵary. Sondyqtan ony tynys alý, avıtamınoz, qant dıabeti, (shubatta kóp mólsherde ınsýlın bolady)  ókpe týberkýlezi, qan azdylyq, gastrıt, kalıt, aǵzany álsiretetin ózge aýrýlardy emdep, aldyn-alatyn qýatqa ıe. Onyń ústine shubatta aǵzadaǵy zat almasýǵa qajet degen fosfor kálsı magnıı tuzdary óte kóp. Onyń ústine sıyr sútine qaraǵanda shubatta A, V, V, S jáne D vıtamınderi úsh ese kóp, al kazın az bolady. Túıe sútindegi kóp mólsherdegi laktoza qanty-mıdy, júıke júıesin qorektendiredi.

Halyq medısınasynda qoldaný

Túıe sútin udaıy paıdalanǵanda ishki múshelerdiń qyzmetin rettep, adamdy semirtedi. Qazaq emshileri ony naýqastardy emdeýge qoldanady. Jasy ulǵaıǵan qarttarǵa, aýrý saldarynan dene qýaty tómendegen naýqastarǵa bir mezgil shubat ishkizedi. Shubatty ishken soń adam denesi balbyrap terleıdi, uıqysy jaqsarady, sergıdi, birtindep semiredi. Shubatqa qosa baǵlan etimen sorpalaný da jaqsy áser etedi. El arasynda shubatty qymyran dep te ataıdy. «Shubat – ol jańa saýylǵan saýmal» deýshiler de bar. Al, keıbiri qymyrandy shubattyń ashytylyp, baptalǵan túri deıdi. Dárigerlerdiń baıqaýyna qaraǵanda, únemi shubat ishetin, ıaǵnı, túıe ustaıtyn kisiler týberkýlezben az aýyrady eken.

Qazaqstanda tuńǵysh ret 1965 jyly shubatpen emdeıtin «Tushshybek» sanatorııi ashyldy. Ol Mańǵyshlaq oblysy, Mańǵystaý aýdanynyń Shetpe poselkesinen 18 kılometr qashyqta. Munda emdelýge tek Qazaqstannyń aýdandarynan emes, tipti, Túrkmenstannan, Qarakalpaq ASSR-inen jáne RSFSR-den adamdar kelgen. Bul jyldardyń ishinde sanatorııde 4 myńnan astam adam emdeldi.

Qandaı aýrýlardy emdeıdi?

Atalǵan sýsyn deni saý adamdar asqazanynyń sekresıalyq kórsetkishterin, sondaı-aq, naýqas adamdardyń da osyndaı kórsetkishterin bastapqyǵa qaraǵanda arttyratyndyǵyn zertteýshiler aıtyp otyr. Bul sýsyndy bir ret ishkende naýqas kisilerdiń qaryn sóliniń qyshqyldyǵy qandaı bolǵandyǵyna qaramastan, olardyń asqazanynyń evakýatorlyq qyzmeti shapshańdaǵan bolsa, baıaýlaıdy, al, baıaýlaǵan bolsa, shapshańdaıdy. Mundaı syrqattar tamaq ishýge bes mınýt qalǵanda 200 mıllılıtrden, tamaqtan keıin 10 mınýttan soń 300 mıllılıtrden kúnine úsh ret shubat ishýleri kerek. Qaryn sóliniń qyshqyldyǵy qalypty bolsa, ondaı adamdarǵa tamaq ishýge bes nemese úsh mınýt, al tamaqtan soń 30 mınýt ótkende álgindeı mólsherde shubat beriledi. Eger qaryn sóliniń qyshqyldyǵy joǵary bolsa, tamaq ishýge bir saǵat qalǵanda nemese tamaq ishkennen keıin 30 mınýt ótken soń joǵarydaǵydaı mólsherde qymyz ishýge tıis. Naýqastar kúnine barlyǵy bir jarym-eki lıtr shubat ishedi. Sonymen qatar, sozylmaly gastrıt aýrýyna shaldyqqan kisilerdiń osy naýqastan aıyǵýyna jaqsy áser etedi. Qaryn sóliniń qyshqyldyǵy tómen kisiler de 15-20 kún ishkennen keıin qulan-taza aıyǵady.

Sozylmaly kolıtke (toq ishektiń shyryshty qabyqtyń áser qabyný aýrýlary) shaldyqqan kisilerge de birden-bir shıpa. Osy aýrýlardyń bárin atalǵan sýsynmen aýrýhana jaǵdaıynda da, ambýlatorıalyq jaǵdaıda da emdeýge bolatyn kórinedi.

Ókpe dertine shaldyqqan kisilerge bakterıaǵa qarsy preparattar men shubatty qosyp bergende týberkýlezben ýlaný belgileri ketedi eken. Dene qyzýy da qalpyna keletini baıqalǵan. Fýnksıonaldy buzylý retteledi. Qandaǵy patologıalyq ózgerister joıy­lyp, naýqas salmaq qosa bastaıdy. Ókpeniń ydyraǵan tusy jabylady. Ókpe týberkýlezin shubatpen emdeýmen aınalysqan A.Ahýnd búkil emdelýshilerdiń 85,2 paıyzyna bul shıpaly sýsynnyń qolaıly áser etkenin aıta kelip, ókpe týberkýleziniń barlyq formasyn, ásirese, belogy, vıtamınderi jetispeıtin jaǵdaıda, qany azaıyp, júdegende emdeýdi usynady. Bul shıpaly sýsyn­men emdeý ereksheliginiń biri – naýqastardy dárimen emdegende paı­da bolatyn keıbir qubylystar eki jarym ese azaıatyny. Avıtamınoz sıpatyndaǵy qubylystar jıiliginiń buzylýy da tórt ese azaıady.

Keńirdekshelerdiń sozylmaly qabynýyn, qazaqy tilmen aıtqanda, jelókpe aýrýyn kúshálá shubatymen emdeý jaqsy nátıje beredi. Ol úshin eki-úsh tal túgi qyrylǵan kúsháláni túıe súti quıylǵan sabaǵa salyp, ábden pisip, jylylaı orap, tún asyrǵan soń, bir keseden kúnine úsh ret ishedi. Osy­laı eki-úsh aı jalǵastyrsa, syrqat adam saýyǵyp ketedi. Muny «kúshálá shubat» deıdi.

Shubattyń paıdasy

Túıe súti qant dıabeti, búırek, asqazan aýrýlaryna paıdaly. Ol adamnyń ımýnıtetin kóterip, aýrýy bardyń kez kelgen syrqatyn emdeıdi. Eń bastysy, kóptegen aýrýdyń aldyn alady. Sondaı-aq, Mańǵystaý oblysyndaǵy túıeler jantaq dep atalatyn shóppen qorektenedi. Jalpy ár jerde shóp ártúrli. Dese de olardyń barlyǵynyń paıdaly ekeni sózsiz.

Qazirgi tańda adamdar shubat pen qymyz ishsem jazylamyn dep oılana bastady. Shubat degenimiz — shıpaly em, nárli sýsyn. Halyq onyń emdik, qorektik qasıetin kóptegen aýrýǵa em retinde paıdalanady. Ol qaryn sóliniń qorytqysh qasıetin kúsheıtip, ishektiń qyzmetin jaqsartady. Jalpy qorektik zattarǵa óte baı. Mysaly, qymyz qunarlylyǵy 528 kkal bolsa, sıyrdiki — 660 kkal, al túıeniki 911 kkalǵa teń. Iaǵnı bir lıtr shubat adam aǵzasynyń dárýmender men mıkroelementterge degen táýliktik qajettiligin tolyqtaı qamtamasyz etedi..
 
Túıe súti sozylmaly ókpe qurty, baýyr men sary aýrý, ót jolynyń qabynýyn emdeýde taptyrmas dári. Quramynda A1, V1, D, E, C dárýmenderi bar túıe sútiniń ınfarkt pen ınsýlttiń aldyn alýda mańyzy zor. Budan ózge qaterlik isik pen qant dıabetine shıpasy mol. Tabıǵı shubat ónimderi adamnyń este saqtaý qabiletin jaqsartyp, mı tamyrlarynyń jumysyn retke keltiredi. Ásirese, nar sútiniń aqýyz mólsheri men maılylyǵy qymyzǵa qaraǵanda joǵary, ishinde S dárýmeni de mol. Kálsı, temir, kremnıı, magnıı, alúmını, kúkirt, fosfor, mys, myrysh, kúmis mıkroelementteri de jeterlik.

Shubat salmaq qosýǵa kómektesedi. Germanıada qymyzdy patenttegen Solmannyń qaıyn atasy soǵys kezinde qamaýda bolyp, ókpe aýrýyna shaldyqqan. Qazaqtyń qymyzyn iship jazylǵan eken. Sodan eline barǵan soń bir bıe satyp alyp, dertinen aıyǵyp, aman qalǵan bolatyn. Búgingi tirshilik ártúrli aqparat pen tynymsyz eńbekten quralady. Al munyń barlyǵy júıke aýrýyn qozdyrady. Mundaı jaǵdaıda qymyz ben shubat adamdy tynyshtandyrady. Keıbir adamdar shubat ishken soń uıqysynyń keletinin aıtady. Bul negizinen júıke júıesiniń tynyshtalýymen baılanysty.

Negizinen túıe sútiniń sıyr sútine qaraǵanda dárýmendiligi jóninen 10 ese artyq. Munymen qatar, shubattyń aýyr otalardan keıin naýqasty qalpyna keltirýge paıdasy zor. Kúni boıy jumyspen júretin jastardyń osy shubat ishim salmaq qosatyn kezderi de kóp.

Qazir qalada qan azdyq aýrýyna shaldyǵyp, kóp salmaq joǵaltqan azamattar jeterlik. Munyń túp-tórkini jastardyń tynymsyz eńbektenýimen baılanysty. Mine osyndaıda kóbisi shubat iship, dene bitimin qalpyna keltirip jatady. Túıe men bıe sútine jaqyn halyqpyz. Qazaq hal amandyǵyn suraǵanda, sóz tórkinin «mal-janyń aman ba?» dep bastaǵan. Osyny umytyp bara jatqan sıaqtymyz.

Shıpaly shubat – ekotýrızmdi damytatyn brend

Talaı dertke qunarly azyqty daýa etken ata-babalarymyzdyń álmısaqtan kele jatqan ádisi búginde qaıta jańǵyra bastaǵany baıqalady. Qazir álemniń damyǵan elderiniń ózi túıe men bıe sútiniń ári em, ári nárli azyq ekendigine nazar aýdaryp jatqanda, Qazaqstan da bul úrdisten tysqary qalmaýǵa tıis.

Kez kelgen eldiń memlekettiligi nyǵaıǵan saıyn onyń ulttyq ónimi aldyńǵy sapqa shyǵýy tıis. Eger bizde keler ǵasyrlarǵa sarqylmaı jetetin ulttyq ónim qaısy desek, ol – qazaqtyń qymyzy men shubaty.

Shubatty eksportqa shyǵaryp, qazaqtyń brendine aınaldyrý úshin ter tókken ǵalymdardyń aıtýynsha, tabıǵı shubattyń tabletkaly túri, qurǵaq túıe súti, ıogýrt, balqaımaq jáne shalap sekildi jańa ádistermen alynǵan ónimder álem naryǵyna shyqsa, teńdesi joq utymdy taýar belgisine aınalary sózsiz. Eger bul is júzege assa álemdik naryqta shubattan munaıdan túsetin kiristen kem emes paıda tabýǵa bolady dep esepteıdi mamandar.

Qalaı desek te, qymyz ben shubatty álemdik deńgeıge alyp shyǵýǵa bizdiń ǵalymdardyń shamasy jetedi. Bul úshin bizdiń elde ekonomıkalyq múmkindik mol. Shubat Kazaqstannyń ulttyq brendi retinde álemge tanymal taǵam retinde belgili bolary aıqyn jáne áleýmettik ekonomıkalyq jaǵdaıdy túzeýge múmkindik beretin bir sala bolady. Túrkistan qalasynyń ındýstrıalyq aımaǵynda ornalasqan «Golden Camel» zaýyty sondaı kásiporyndardyń biri. Shubat tabletkasyn shyǵarýdy Shym­kenttegi «Hımfarm-Santo» farmasevtıkalyq fabrıkasy aldaǵy kezde óndiriske qoımaq nıetti. Osy oraıda,  BUU Aýyl sharýashylyǵy jáne tamaq ónerkásibi departamentiniń Eýropa, Amerıka, Afrıka jáne Azıa elderin túıe súti jáne qyshqyl sútti taǵamdarmen qamtamasyz etýge shaqyrýy bizdiń memleketti oılandyrýǵa tıis.

Shubattyń - adam densaýlyǵyna qajetti qunarly sýsyn. Qazirgi zamanda jastardyń kóbi osy sýsyndy, onyń  densaýlyqqa paıdaly ekenine bilmeıdi. Meniń oıymsha, shubat Otanymyzdyń ulttyq brendi mártebesine laıyqty. Sebebi qazirgi kezde adamdar ár túrli shetel sýsyndaryn paıdalanǵansha nege shubatty qoldanbasqa. Dárihanalardan dári alǵansha tuńǵysh ret Shymkentten shyqqan shubattyń  tabletka túrin  nege  paıdalanbasqa. Shubatty eksportqa shyǵaryp, qazaqtyń brendine aınaldyrý úshin ter tóksek tabıǵı shubattyń tabletka túri, qurǵaq túıe súti, ıogýrt, balqaımaq jáne shalap sekildi jańa ádisterimen alynǵan ónimder álem naryǵyna shyqsa, teńdesi joq utymdy taýar belgisine aınalar edi.  Eger bul is utymdy taýar belgisine aınalar edi. Eger bul is júzege assa, álemdik naryqta shubattan munaıdan túsetin kiristen kem emes paıda tabýǵa bolady. Júzege assa, álemdik naryqta shubattan munaıdan túsetin kiristen kem emes paıda tabýǵa bolady.

Usynys: zertteý barysynda alynǵan nátıjelerdi Qazaq tili men ádebıet, dúnıetaný jáne fakúltatıv sabaqtary men tárbıe saǵattarda qoldanýǵa bolady.

---