InfoHub Logo

Sopylyqtyń Qazaq rýhanıatyna qaýipi. Sopylyq — dúnıeden bezýge, nápsini esepteýge, tánge qatysy bar nárselerden bet burýǵa, nápsini tazalaýǵa, Allah taǵalaǵa maǵrıfatqa nemese haqıqatqa ıman keltirý arqyly qosylý (arab.: فناء‎ — nırvana) dárejesine jetýge umtylysqa negizdelgen ómir salty. Kórip turǵanymyzdaı. Alǵashynda sopylyqtyń kóptegen ilimin kóptegen musyman oıshyldaryna qyzyq boldy. Sopylyq ıslam tarıhynda álde qaıda erte paıda boldy.

Oǵan sebep Omeıad halıfatyndaǵy dúnıeqońyzdarǵa qarsy shyǵýy bolyp tabylady. Sopylar qurǵaq legalızmge qarsy bolǵanymen, olar ıslam quqyǵyn qatań saqtaıdy jáne ıslamdyq fıqh pen teologıanyń ártúrli mektepterine qatysty. [1] Sopylardyń basym kópshiligi, qazirgi zamanǵa deıingi de, qazirgi kezde de sýnnıttik ıslamdy ustanýshylar bolyp qala bergenimen, sopylyq oıdyń keıbir baǵyttary shııttik ıslamnyń sheńberine kóshti.[2].

Sopylyq ǵıbadattyń mańyzdy baǵyttaryna zikir, Qudaıdy eske alý tájirıbesi jatady. [3] Sopylar da ózderiniń mısıonerlik jáne aǵartýshylyq qyzmeti arqyly ıslamdy taratýda mańyzdy ról atqardy. [1] Islamnyń mıstıkalyq jáne askettik aspektisi retinde ol ishki jandy tazartýmen aınalysatyn ıslam iliminiń bir bóligi retinde qarastyrylady. Dinniń rýhanı aspektilerine nazar aýdara otyryp, sopylar «ıntýıtıvti jáne emosıonaldyq qabiletterdi» paıdalaný arqyly Qudaıdyń tikeleı tájirıbesin alýǵa tyrysady. [4] Tasaýýf árqashan pravoslavıelik ıslamnyń ajyramas bóligi bolǵan jan týraly ǵylym retinde qarastyrylady. [4] Ibn Taımıa óziniń «Ár-Rısala as-Safadıa» kitabynda sopylardy súnnet jolyna jatatyndar jáne ony ilimderi men jazbalarynda beıneleıtinder dep sıpattaıdy .Barlyq sopylardyń basty maqsaty – fıtranyń bastapqy kúıin qalpyna keltirýge tyrysý arqyly Qudaıdyń razylyǵyn izdeý . [5] Sopylardyń eń basty mısssıasynyń biri ol Paıǵambarymyzdyń kezindegi ıslam mıstısızmin qaıtarý bolyp tabylady. Sopylyq qazaq jerine qalaı kirgeni ol bárimizge málim.

Al sol kezdegi Sopylyqtyń eń alǵashqy bastaýshylarynyń biri ol Qoja Ahmet Iassaýı. Ia Iassaýıdiń bizge alyp kelgen dini sopylyq ilimdegi Islam bolyp tabylady. Ne úshin bizdiń qazaqqa sopylyq tez enip ketti degen suraq barlyǵymyzdy mazalaıdy. Óıtkeni Qoja Ahmet Iassaýıdiń mısıonerlik ádisteriniń biri ol «Dıýanı Hıkmet». Jalpy búkil túrki halyqtary án men jyrdy óte qatty jaqsy kórgendikten sopylyq ilim tez arada biraz adamdardyń kóńilinen shyqty. Al endi Sopylyq iliminde bolǵan taǵy bir qazaqtyń danyshpan aqyndardyń biri Shákárim Qudaıberdiuly. Shákárimniń kezindegi Sopylyq ıslam Qoja Ahmet Iassaýıge qaraǵanda ózgeshe boldy. Sebebi sopylyq ekinshi kezeńi kóbinese ǵylym men bilimdi talap etti. Sol sebepti ekinshi kezeńdegi sopylar birinshi kezeńge qaraǵanda sharıǵat úkimderin tolyq oryndaı bastady. Shákárimniń sopylyq ıslamǵa qosqan úlesin óte zor boldy. «Úsh Anyq» eńbeginde askettik ómirdiń búkil qyr syryn dáıektep otyryp qaǵaz betine túsirgen. Ýaqyt óte kele sopylyq ilim óz kúshin aqyryn aqyryn joǵalta bastaıdy. Sebebi qazaq jerine Hanafılik fıqh mektebiniń róli arta túsedi. Al endi Qazirgi sopylyqtyń ilimderi alǵashqy kezden qaraǵanda múldem ózgeshe bolyp keledi. HHİ ǵasyrdaǵy sopylyq qulshylyq túrlerimen ómir salttary taza jyndynyń sandyraǵy desekte qatelespeımiz. Kóptegen sopylar bul ilimge ózderiniń ózgeristerin engize bastap.

Táýipshildikpen emshilipen aınalysyp ketkeni árıne qanyńdy basyńa shaptyrady. Zamanaýı emshiler dem salýshylardyń barlyǵy sopylyq ilimniń saıqymazaqtary deýge de turarlyq dep aıta alamyn. Sopylyqtyń Qazaq rýhanıatyna degen qaýipi birinshi ol asyra dinshildik. Ekinshi jaǵynan qazirgi sopylyqty tikeleı Shaıtanǵa degen tabynýshylyq. Úshinshi jaǵynan arýaqtardyń tirilerdi jarylqaýy taza Allaǵa degen serik qosý bolyp tabylady. Tórtinshi olardyń mıstısızmi óte qaýipti rıtýaldardyń biri. Besinshiden qazirgi sopylyq taza alaıaqtyq. Dástúrimizdegi sopylyq qazirgi kúnde izi túgil ıisi de qalmaǵan.

Paıdalanylǵan ádebıetter:

1. Nasr, Seyyed Hossein (2008). The garden of truth: the vision and promise of Sufism, Islam's mystical tradition. pp. 45–3736–45-3736. ISBN 978-0061625992.

2. ^ Jump up to:a b c Schimmel, Annemarie. "Sufism". Encyclopædia Britannica. Retrieved 2018-06-26. Opposed to the dry casuistry of the lawyer-divines, the mystics nevertheless scrupulously observed the commands of the divine law. [...] the mystics belonged to all schools of Islamic law and theology of the times.

3. Peacock, A.C.S. (2019). Islam, Literature and Society in Mongol Anatolia. Cambridge University Press. doi:10.1017/9781108582124. ISBN 9781108582124. S2CID 211657444

4. Michael S. Pittman Classical Spirituality in Contemporary America: The Confluence and Contribution of G.I. Gurdjieff and Sufism Bloomsbury Publishing ISBN 978-1-441-13113-3

5. ^Abul Hasan ash-Shadhili (1993). The School of the Shadhdhuliyyah. Islamic Texts Society. ISBN 978-0-946621-57-6. http://kaznu.kz

Tóleý Álisher

---