InfoHub Logo

Astana qalasy
Daryndy qyz balalarǵa arnalǵan qazaq-túrik lıseı ınternatynyń
11- synyp oqýshysy: Ósken Dına

Jospar

İ. Kirispe
1.    Ǵ.Músirepov ulttyq sóz óneri tarıxyndaǵy zor tulǵa
İİ. Negizgi bólim
1.    Ananyń ardaqty obrazyn somdaý - Ǵ. Músirepov ereksheligi
2.    Músirepov beınelegen ana – naǵyz qazaqtyń anasy
3.    Ana týraly áńgimeler sıkli - alýan áýendi, sezimge baı týyndylar
İİİ. Qorytyndy
1.    Óldi deýge bola ma, aıtyńdarshy
       Ólmeıtuǵyn artynda sóz qaldyrǵan...

Qazirgi qazaq ádebıetiniń kórnekti ókilderiniń biri - Ǵabıt Maxmutuly Músirepov ulttyq sóz óneri tarıxyndaǵy zor tulǵa. Tájirbıeli qalamger qyryq jyl eńbek etken shyǵarmashylyq jolynda tek qazaq ádebıeti ǵana emes, búkil kóp ultty keńes ádebıetiniń asyl qoryna úles bolyp qosylǵan qunarly týyndylar berdi. Qazaq keńes ádebıetiniń qalyptasýynda úlken ról atqarǵan áńgime, pesa, romandary xalyq ómiriniń eń bir eleýli kezeńderin - qazaq qoǵamyndaǵy áleýmettik qubylystardy, dala kedeıiniń rýxanı ózgeristerin, xalqymyzdyń jańa zamandaǵy jańǵyryp jasaý jolyn beıneleıdi. Anyǵyraq aıtsaq, ol eńbekshi buqaranyń taptyq sana-seziminiń oıanýyn, tap kúresin,

1916 jyl dúrbeleńin, azamat soǵysy men Uly Otan soǵysyn, adam men qoǵam basyndaǵy dramany , maxabat pen dostyqty jyrlaıdy.

Ǵabıt Músirepov-ana tiliniń el tanyǵan eren júırigi. Onyń sóz gúliniń jupar ıisi, sóılem qurýdaǵy zergerlik óneri , múdirissiz jazý máneri ana til sulýlyǵyn pash etip, erekshe bir lázzat beredi .

Ǵ. Músirepov esimin estigende, oıyńa birden ana sózi orala ketedi. Onyń da ózindik syry bar. Sebebi Ǵ. Músirepov álem ádebıetinde úlken oryn alatyn ananyń ardaqty obrazyn qazaq ádebıetine erekshe bir saryn, tebirenispen ákelip engizdi.

Jas jazýshy Ǵ.Músirepovtiń tyrnaq aldy týyndysy - "Týlaǵan tolqynda". Poves qazaq qyzynyń taǵdyryna, onyń bostandyq úshin talpynysyna arnalǵan. «Ulpan» romanynyń da orny bir bólek.

Ǵ. Músirepov sheber aýdarmashy da. M. Gorkııdiń " Adamnyń anasy ", "Ólimdi jeńgen ana" degen eki áńgimesine Ǵ. Músirepov shyǵarmashylyq aýdarma jasady. Áńgimelerdiń romantıkalyq otty stılin saqtaı otyryp, sál yqshamdap aýdardy. Shyǵarmanyń keı ıdeıasyn ótkirleı asha túsip, keı oıyn ózinshe, sál basqasha qorytady. M.Gorkııdiń "Keldi adam ómirge" degen áńgimesine Ǵabıt Músirepov " Adamnyń anasy " dep at qoıyp, oqýshy nazaryn, shyǵarmanyń negizgi salmaǵyn Anaǵa, ananyń kıeli qasıetine aýdaryp jiberedi. Músirepovtiń ana týraly ataqty áńgimelerin jaza bastaýyna M. Gorkıı shyǵarmashylyǵynyń, sóz joq , tikeleı yqpaly bolǵanyn atap ótpese bolmas. Alaıda "Ananyń anasy", "Ashynǵan ana", "Ananyń arashasy" , "Er ana" , " Aqlıma" - qazaq topyraǵynda kóktegen týyndylar. Ataqty sıkldiń dúnıege kelýine jazýshynyń tabıǵı talanty , izdempazdyǵy, shynaıy sýretkerligi sebep bolǵany sózsiz.

Lapyldaǵan otty sezim, romantıkalyq kóterińki rýx, ananyń máńgi maxabatyn, órshil beınesin qyzý qoldaǵan jazýshy rýxy, jalyndy sóılemder - M. Gorkıı áńgimelerine tán qasıetter. Al Ǵ. Músirepov áńgimeleri órshil, ómirsheń, kóp sazdy. Gorkıı sıaqty ol ózi tikeleı aralasyp, óz kesimin aıtyp, óz sezimin bildire bermeıdi. Sezimnen góri ómirge , romantıkadan góri realızmge boı urady. Romantıkalyq tulǵalar realdyq ómirde kórinedi. Músirepov beınelegen ana - qazaqtyń anasy. Kádýilgi qazaq dalasynda ósken : Qapıa, Naǵıma, Aqlımalar . Bular - kesek tulǵalar . Sózderi de , ózderi de batyl , ótkir óktem . Myńdy aýzyna qaratqan sheshen men júzdi jeńgen bilekti de, jyrtqysh ań men doly tabıǵat ta, tóńirekti qan qaqsatqan jaýyz ben ańqyldaǵan aqkóńil batyr da ananyń alyp júreginiń aldynda bas ıedi . Ana maxabaty kıeli, dúnıege ómir seber alyp anadan asqan artyq kúsh joq. Soqyr sezim emes, Ana - ar ıesi. 

Ǵ.Músirepovtiń áńgimesinde ashynǵan Ana jalǵyz ulyn ajaldan arashalap alyp qalý úshin ashtyqqa kónedi, jańalashtyqqa tózedi, zyndanǵa túsedi, azap ataýlynyń bárin de kóredi, bárine shydaıdy. Aqyr aıaǵynda abaqtydan shyǵa sala jan túrshigerlik azaptyń bárin umytyp, abaqtydan shyǵa sala jan túrshigerlik azaptyń bárin umytyp, jalǵyzyn kórý úshin úıine qaraı qustaı ushady. Qaıran ana, ábden azyp-tozǵan, ústi-basy órim-órim, qur súlderi ǵana qalǵan. Tiri arýaq sekildi. Júresinen otyra qap, alaqanyn oshaqtaǵy alaý otqa qaqtaǵanda, etinen aryǵan shıdeı jińishke saýsaǵynyń birinen kenet asyl júzik kózi ot shashqan ana kózimen shaǵylysa jarq ete qalady. Bul sál ǵana nárse, biraq syrly, sıqyrly sýret! Dál osy tusta kóńildi shym-shytyryq oı basady. Ananyń ári qasiretti, ári qasıetti taǵdyry jan-júıeńdi tolqytyp, álgi bir jarq etken nurly sáýle júzik kózi ǵana emes, qan jylaǵan ananyń jaraly júregi sekildenip, seniń kóz aldyńda tosqaýyl degendi bilmeıtin, máńgi óshpes Ana maxabatynyń sımvoly turady. Shyǵarmasyn oqyp otyryp, " Qurmetteıik te, qadirleıik te ǵazız Anany, óıtkeni ol dúnıege asyldardyń asyly - ómir syılaıdy ǵoı !" deısiń ishińnen. 

Anada sıqyrly kúsh bar. Anamen betteskende jaýyz jaýyzdyǵynan aınyp, aramdyǵynan bas tartady. Ana adam balasynyń eń bir izgilik qasıetin oıatady, adamgershilik qylyn shertedi. Ana ómirge jan da beredi, izgilik uryǵyn da sebedi . Anany madaqtaý - adamdy dáripteý, adamgershilikti madaqtaý.

Ǵ. Músirepovtiń ana týraly sıkli adamnyń rýxanı asqar tulǵasyn, jeńimpaz kúshin, adaldyǵyn jyrlaıdy. Halyq mártebesin kóteredi. Aqlıma, Qapıa, Naǵıma, Natalá beınesi el rýxynyń sarqylmas ta asqar kúshin pash etedi. Adamgershiliktiń bıik úlgisin qasterleıdi. Ana baqytty - adam baqyty. Shyn ana - xalyq anasy. " Adam azamat atansa , áıel ana atansa , adam balasy birine - biri joldas atansa , ana bitkenniń sodan basqa izdegeni bar ma ? " - dep jazýshy zamandastaryn abzaldyqqa shaqyrady . Ana sıkli - úlken gýmanıs jazýshy qolynan shyqqan tereń gýmanısik týyndy . 

Ana týraly áńgimeler sıkli - alýan áýendi, sezimge baı, sazy mol týyndylar. " Ashynǵan ana " yza men kek kernegen , óksigi men ójettigi qatar júrgen janmen etene jaqyndasa, "Aqlıma" adamnyń anasynyń ǵazız júregine, názik janyna boılatady. Maıtalman jazýshynyń " Er ana " men " Ananyń arashasy " erlikke de, eldikke de, qajet bolsa, jaýlyqqa da daıyn óktem qımyl, qaharman júrek ananyń ór kóńilin aralatady. 

Ár dáýirdegi Ǵ.Músirepov jasaǵan ana obrazy da ár túrli. Aq shashty adam anasy el anamen, jer anamen taǵdyrlas beınelenedi.

Ashynǵan ana Qapıa - ádiletsiz qoǵamnyń qatal aıypkeri, dúnıege ómir syılaýshy, meńgi sónbes maxabat kózi, ǵazız ana bolys pen Qarasaqalǵa qol kóteredi, pyshaq salady; Anany osyndaı xalge túsirgen qoǵamdyq qurylys, onyń tirekteri - qarasaqaldar adam jaýy, ana jaýy, ómir jaýy.

Jalba-julba bolǵan Qapıa ana bóten úıge qonǵaly kirip kelgende " otqa tónip otyrǵan balalar qorqyp , keıin sheginip ketedi ". Osy bir sóz arasy aıtylǵan detal alǵash oqyǵanda árkimniń qóńilin dir etkizedi. Ot basynda uzaq otyryp, bastan keshken aýyr azapty aqtarǵanda jańaǵy" irgege buqqan balalar qozǵala-qozǵala áıeldiń qasyna kelip, tizesine asylyp, aýzyna da qarap qalady". Bul - shyn sheberlik úlgisi. Bul - shyn ónerge tán syr. 

Avtordyń sýretteý tásilderi de kóp qyrly, kóp syrly. Jazýshy birde oqýshysyn kóńildendire sóılese, birde eren romantıkamen jigerlendire, qaxarlandyra, kótere sóıleıdi, endi birde oqýshy kóńil-kúıin shertse , syrlasa tebirendir tolqıdy, taǵy birde keń jaılaýdaı uzaq epıkalyq sonarǵa túsip, oqýshysyn qyzyqqa batyrady, aınalaǵa oıly kóz jibertkizedi.

Ǵ. Músirepov esimi eshqashan óshpek emes. Sebebi ana ómir syılasa, shyǵarmashylyq ǵumyrynda Ǵ. Músirepov qazaq ádebıetine qundy máńgilik mura syılap ketti.

---