InfoHub Logo

Qazaqta "Ataly sózge arsyz da toqtaıdy" degen maqal bar. "Bas kespek bolsa da, til kespek joq", - deıtin qazaq halqy qaı zamanda da qashanda júıeli sózge toqtaǵan. Sóz asylyn, oryndy sózdi "ataly sóz" dep joǵary baǵalaǵan. Bir aýyz sózben erdiń qunyn keshirgen. Ár qazaq aıta da, tyńdaı da bilgen, oǵan toqtaı da bilgen. Olar: "Tizemnen súrindirseń de, tilimnen súrindirme", - dep tilegen. Soǵan sáıkes han, bı, baı, tóreler de sheshender men aqyndardy tóbesine kóterip syılaǵan.

Kishi júzdegi ataqty Baımaǵambet sultan ózi ólim jazasyna kesken Shernıaz aqyndy sheshendigi men tektiligi úshin keshirim jasap, aldyna mal salyp bergen.

Orys qanisherlerimen on jyl soǵysqan Kenesary han dushpandaryna jol kórsetkeni úshin Arystanbaı aqyndy ólimge buıyrǵanda, dar aldynda turǵan aqyn:

Keneke, jaqsy kórseń, qarashyńmyn,
Jek kórseń de, ózińniń alashyńmyn.
Atańa alty qatyn alyp bergen
Atyǵaı Qaraýyldyń balasymyn! -

degende, han: "Ataly sóz aıtyp, arýaqty aýyzǵa aldy ǵoı, bosatyńdar", - degen eken.

Qypshaq Dosbol bı jas kezinde Torǵaı dýany jaqsylarynyń qasyna erip, bir daýmen shekti Eset batyr Kótibarulynyń aýylyna barady. Sóz saıysynda dáleldi ýáj shymbaıyna batyp ketken batyr tusynda ilýli turǵan qylyshyna zilmen qaraǵanda, bala Dosbol:

- Qylyshyń myqty bolsa, keshe Ernazar, Beket aıdalǵanda qaıda boldyń? - degende Eset toqtap qalypty. Mine, oryndy ýáj, dál taýyp aıtylǵan sózge qazaq jaqsylary osylaı toqtaǵan jáne sheshenderdiń jolyn berip, qazaqtyń saltymen qurmettep attandyrǵan.

Sóz qadirin bilgen aqyndar men sheshender: "Sóz atasy ólmesin", - dep, qaı jerde de tilip sóılegen. Olar han, bı, bolystardyń kemshiligin halyq aldynda da, olardyń kózinshe de jasyrmaı aıta bilgen, al bılik basyndaǵylar ot aýyzdy, oraq tildi aqyndardan seskengen. Áz Jánibek han janyndaǵy Asan qaıǵy, Abylaı hannyń oń tizesin basqan Buqar jyraýlar hannyń da, ataqty batyrlardyń da sál aǵat isterin taısalmaı aıtyp, uqtyryp otyrǵan. Handar da ol aqyndarǵa bas ıip, moıyndaǵan, qurmet kórsetken.

Bir aqynǵa maqtanshaq bolys: "Men qandaı bolyspyn, sony aıtshy", - depi. Sonda aqyn:

Qarataý keıde qarly, keıde qarsyz,
Er jigit keıde maldy, keıde malsyz.
Bolysy búginginiń bári de arsyz,
İshinde sol arsyzdyń sizde barsyz! -

degende, bolys tómen qarap otyryp qalypty.

Mundaı taýyp aıtý da, odan aspaǵan azamattar da el ishinde kóp bolǵan. Olardyń sózi el-jurtqa ǵasyrdan ǵasyrǵa jetip, asyl sózdiń úlgi-ónegesi bolyp qaldy. Bul jaqsy ǵuryp kúni búginge deıin jalǵasyp kele jatyr.

---