InfoHub Logo

Bilim berý salasy: «Tanym», «Shyǵarmashylyq»
Uıymdastyrylǵan oqý is - árekettiń túri: ekologıa, japsyrý, til damytý
Taqyryby: «Sý asty patshalyǵyna saıahat»
Maqsaty: Sýdyń qandaı bolatynymen, balalarǵa balyq, sý asty tirshiligi týraly túsinik berý, oılaýǵa, este saqtaýǵa úıretý. Tájirıbelik jumys barysynda baqylaý, zertteý. Dástúrden tys beıneleý ádisin qoldana otyryp, usaq qol motorıkasyn jattyqtyrý, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý. Balalardyń beıneleýge qyzyǵýshylyǵyn, tabıǵatqa degen estetıkalyq jáne qamqorlyq sezimin tárbıeleý.

Qostildilik kompanent: sý - voda, balyq – ryba, ǵalamshar - globýs
İs - áreket kezeńderi Tárbıeshiniń is - áreketi Balalardyń is - áreketi
Qyzyǵýshylyǵyn oıatý kezeńi - Balalar, bizdiń topqa qonaqtar keldi, ózimizdiń ádepti uǵymtal balalar ekenimizdi kórseteıik.
Dóńgelenip turaıyq,
Sheńberdi biz quraıyq.
Qol ustasyp bárimiz
Aqtilekti joldaıyq!
- Álemde nur tynyshtyq,
Árbir beıbit kún ystyq.
Qaıyrly tań qonaqtar,
Qaıyrly kún dostarym!

Tamshy qyz kiredi: Sálemetsizder me, balalar! Men Tamshy qyzbyn men senderdi «Sý asty patshalyǵyna» saıahatqa shaqyramyn. Jáne de, men ózimmen birge sıqyrly sandyqty ákeldim, búgin ne týraly bilgileriń kelse, jumbaqtyń sheshiminen bile alasyńdar.
1. Sýda ósedi, ónedi, syrtqa shyqsa óledi.
Balyq - ryba
2. Jylt - jylt etken, jylǵadan ótken.
Sý - voda
Balalar oryndarynan turady.
Sálemdesedi.
Balalar sózderdi aıtyp, qımylmen kórsetedi.
Amandasady.
Ol – balyq.
Ol – sý.
Qaıtalaıdy.
Uıymdastyrýshylyq izdenis kezeńi - Jaraısyńdar, sonymen bizdiń búgingi taqyrybymyz «Sý asty patshalyǵyna saıahat».
- Endeshe, kememizge otyryp, ándetip jeteıik.
Án: «Biz baqytty balamyz»
- Balalar, sender basqa tańǵajaıyp ortada bolǵylaryń kele me?
(Mysaly: múltfılmde nemese aspandaǵy aıda nemese sý asty áleminde)
Qane, bárimiz kózimizdi jumaıyq.
Biz qaı jerge keldik?
- Ia, sý asty patshalyǵyna keldik. Slaıdpen jumys. «Sýda mekendeıtinder»
Teńiz óte úlken bolǵandyqtan, onda kóp túrli balyqtar bar. Olar teńiz astyndaǵy baldyrlarmen, sý asty shópterimen, teńizdiń usaq jándikterimen qorektenedi. Usaq balyqtar toptasyp júzedi. Sonymen qatar teńizde jyrtqysh balyqtar da bar, olar usaq balyqtarmen qorektenedi.
Jer betindegi eń kóp taraǵan zat - sý. Balalar, biz kúndelikti ómirde sýdy kóp paıdalanamyz. Biz sýdy ishemiz, sýdyń kómegimen gúlder, aǵashtar jaıqalyp ósedi, kúndelikti tamaqtarymyzǵa da sý qosamyz. Sýsyz ómir bolmaıdy. Sonymen qatar, órt sóndirýge paıdalanamyz.
- Balalar, búgin meniń qolymdaǵy fıshkalar arqyly, óz qalaýlaryńmen tańdap, ortalyqtarǵa bólinesizder.
Ǵylym ortalyǵynda – sýdyń qasıetteri týraly tolyǵyraq bilemiz sendermen jumystanatyn men, Asel Maqsotqyzy.
Óner ortalyǵynda – sý asty álemin túrli zattar arqyly beıneleımiz, al sizdermen jumystanatyn Tamshy qyz – Nazgúl Samıǵollaqyzy.
Ǵylymı ortalyq.
- Balalar, ǵylym ortalyǵyna qosh keldińizder!

Sý júrgizer tirshiliktiń tamyryn,
Sý joq bolsa tirshilik bolmas baýyrym,
Sýdyń bizder bile tura mańyzyn
Kóp bolǵan soń umytamyz qadirin.

- Óleń ne týraly?
- Sý kimge jáne ne úshin qajet?
- Eger sý bolmasa ne bolýshy edi?
Sý – tirshilik negizi. Balalar, myna meniń qolymda ǵalamshar bar. Ǵalamshardyń orysshasy – globýs. Ǵalamshar – jerdiń maketi. Ol qandaı denege uqsaıdy?
- Ǵalamsharda qandaı tús kóp?
Án aıtady
Jáı áýenmen balalar kózderin ashady.
Sý asty álemine kelgenderin aıtady.
Balalar óz qalaýlary boıynsha belsendilik ortalyqtaryna bólinedi.
- Óleń sý týraly.
- Sý adamǵa jáne janýarlarǵa, ósimdikterge kerek.
Eger sý bolmasa bári óledi.
Balalardyń jaýaby.
- Shar.
- kók tús kóp.
Kók tús sýdyń ózenniń, kóldiń, muhıttyń, teńizderdiń túsi.
- Balalar, neshe muhıt bar?
Jer sharyn qaraý. Kók túsi ol bári sý: muhıttar, ózender, kólder. Sýda ýly zat pen tuz kóp. Tuzdy sýdy ishýge bola ma?
Al sýdyń qasıetterin bilý úshin biz sýdy zerttep kóreıik.
1 - tájirıbe: Sýdyń túsi bar ma?
Balalardyń aldynda eki shyny ydys turady, bireýine sý, al ekinshisine sút quıylǵan. Eki,
ydysqa da qasyq salyp, qaısysynan kórinetinin, qaısysynan kórinbeıtinin baqylaıdy.
- Ia, balalar «sý móldir». Sýdyń túsin tek boıaýlar arqyly ózgertýge bolady. Ony sizder sýret oqý is - áreketterinde kórip júrsińder.
2 - tájirıbe: Sýdyń pishini bola ma?
Sýdy bir ydystan pishini basqa ydysqa quıý. Ne ózgerdi?
3 - tájirıbe: Sýdyń ıisi bola ma?
Balalar sýdy ıiskep kóredi, sýdyń ıisiniń joq ekenin sezinedi. Lımon qosylǵan sýdy ıiskeý.
4 - tájirıbe: Muz – qatty sý.
Balalar ydysqa salynǵan muzdyń erigenin baqylaıdy.
5 - tájirıbe: Sý suıyq, sondyqtan aǵady.
Balalarǵa staqandaǵy sýdy ekinshi bos staqanǵa tókpeı - shashpaı quıýdy usynamyz. Sý aǵa ma? Nelikten? Óıtkeni ol suıyq. Eger ol suıyq bolmasa ózenderden, krannan aǵa almas edi.
6 - tájirıbe: Sýda keıbir zattar erıdi, keıbir zattar erimeıdi.
Sýy bar eki staqan alyp bireýine qum salyp, qasyqpen aralastyryp kóredi.
Qum eridi me?
Ekinshi staqanǵa qantty salamyz, ne ózgerdi? Qaı staqandaǵy eridi?

- Balalar, bizder sýdyń ártúrli qasıetteri bar ekenine kóz jetkizdik, sonymen qaıtalap jibereıikshi, sýdyń qandaı qasıetteri bar?

Baǵalaý: Kóńildi - kóńilsiz tamshylar.

Sergitý sáti: Syldyr, syldyr sý,
Syldyr sýǵa betińdi jý.
Jýynsań sen árdaıym,
Appaq betiń, mańdaıyń

4 muhıt bar. Atlant muhıty, Úndi muhıty, Tynyq muhıty, Soltústik muzdy muhıty.
Joq, bolmaıdy.
Sýy bar ydystan qasyqty kórýge bolady, al sút turǵan ydystan qasyq kórinbeıdi.
Sýdyń pishin joq, ol ydystyń pishinin alady.
Muz, qar – bul da sý.
Sý - suıyq.
Qum erimeıdi, al qant erıdi.
Sýdyń naqty pishini bolmaıdy. Sýdyń túsi joq. Ol tússiz.
Sý - móldir. Sýdyń dámi joq. Sýdyń ıisi joq. Sý - suıyq. Ol aǵady.
Balalar sózderdi aıtyp, qımylmen qaıtalaıdy.

Óner ortalyǵy.
- Balalar, óner ortalyǵyńa qosh keldińizder!
Taza bolsań sýdaı bol,
Bárin jýyp ketirgen.
Jaqsy bolsań jerdeı bol,
Sý bar jerde yrys bar,
Ustap balyq jeısiń
Bárimizdi ósirgen.
Sýmen sýaryp ósirgen
Aq bıdaıdyń nanyn jeısiń.
- Óleń ne týraly aıtylǵan?

- Balalar, búgin biz sý astyndaǵy tirshilikti ártúrli qajetsiz materıaldardy paıdalanyp beınelep kóreıik.
Sender bilesińder teńiz óte tereń bolady, onyń eń astynda ár túrli usaq tastar bolady. Olar ár túrli kólemde bolady (dóńgelek, sopaqsha, úlken, kishkentaı)
Sodan keıin sý astynda ósetin shópter, baldyrlar bolady. Olar da uzyn, qysqa, ırek, túzý bolyp keledi.
Kelesi kezekte osy shópter arasynda júrgen balyqtardy ornalastyramyz.
(jumys barysynda balalar suraqtarǵa jaýap beredi)
- Balyqtar týraly ne bilemiz?

Qandaı balyq túrlerin bilesińder?
Balyqtyń qurylysy qandaı?
Bizde qandaı ózen bar?
Aldaryndaǵy materıaldardy paıdalanyp jumystaný. Túsindirý, kórsetý.

Qalaı balalar senderge jumystaryn unady ma?
Baǵalaý: «Eń ádemi balyq»
Tamshy qyz: Men senderge dıdaktıkalyq oıyn ákeldim oınaımyz ba?
D/oıyn: «Jaqsy - jaman» /eki ortalyqtaǵy balalar/
Birinshi top «Sý - jaqsy. Nege?»
Ekinshi top: «Sý - jaman. Nege?» degen suraqtarǵa jaýap beredi
Jaqsy - sýdy ishemiz, jýynamyz, shynyǵamyz, tamaqqa kerek, ydys, oıynshyq,
kıimderdi jýamyz, gúlderge, ósimdikterge quıamyz, qustar mekendeıdi, balyqtarǵa kerek....

- Sý, balyq týraly.....
- Balyqtar sýda júzedi.
Shortan, sazan, shabaqtar.....
Balyqtyń denesi, quıryǵy, júzbe qanattary, kózi, aýzy bar.
Jaıyq ózeni.
Balalar bir birine kómektesip ujymdyq jumys jasaıdy.
Balalardyń jaýaby.
Oıynǵa qatysady.
Jaman: muzdaı sýdy ishseń aýryp qalasyń, yssy sýǵa kúıip qalasyń, sýǵa taıyp qulasań jaraqattanasyń, batyp ketesiń, sý tasqyny bolady, úılerdi qulatady...
- Balalar, sender bilesińder sý astynda neler tirshilik etedi eken?
Balyq - ryba
Balyq ónimderi kózge paıdaly. Mıdy jetildiredi.
Júrektiń jumysyn jaqsartady. Tumaý jáne juqpaly aýrýlardan qorǵaıdy. Qan kóbeıtedi.

Áýenmen sergitý sátin oryndaý.
Qaıtalaıdy, tyńdaıdy.
Balalar qýanyp bıleıdi.
İs - áreket baqylaý kezeńi Sý týraly qandaı maqal - mátelder bilesińder?
Sý týraly tyıym sózder aıtý.

- Balalar, biz qandaı ortalyqtarda jumys jasadyq?
Búgingi oqý is áreketinen ne bildik?
Sýdy qandaı túspen belgileımiz?
Sýdyń qandaı paıdasy bar?
Sýdan shyryn jasaıdy. Ártúrli sýsyndar jasaıdy.
Balalarǵa sýsyn syılaý. Aldymen qonaqtarmen qoshtasyp alaıyq. Barlyqtaryń jaqsy qatystyńdar. Kóldiń kórki – quraq,
Taýdyń kórki – bulaq.
Sý anasy - bulaq,
Sóz anasy – qulaq.
Sýdyń da suraýy bar.
Sýsyz ómir joq, Otsyz temir joq.
Sý ishken qudyǵyńa túkirme.
Bir tamshy sý jerge paıda.
Sýǵa dáret syndyrma,
Kir sýdy baspa.

Sý tússiz.
Tirshilik ataýlynyń bárine sý aýadaı qajet.

Kútiletin nátıje:
Neni biledi: sýdyń únemdi paıdalanýdyń erejelerin, sý jaıynda maqal - mátelder, tyıym sózderdi, sý asty tirshiligi týraly, dástúrden tys ádisterdi qoldanýdy
Qandaı túsinikter ıgerdi: sýdyń adam ómirindegi mańyzyn, ony qorǵaýdy, sý asty tirshiligin, sýdyń qasıetterin, balyq túrlerin
Meńgergen daǵdylary men iskerlikteri: tabıǵattyń sý astyndaǵy sulýlyǵyn, qajetsiz materıaldardy qajetine qaraı paıdalanýdy