Sýdyń quramy, qasıetteri, qoldanylýy. Tabıǵattaǵy sý
Taqyryby: Sýdyń quramy, qasıetteri, qoldanylýy. Tabıǵattaǵy sý. (prezentasıa)
Sabaqtyń maqsaty: 1. Sýdyń sapalyq, sandyq quramyn anyqtaý ádisterimen, qasıetteri, qoldanylýy jáne tabıǵattaǵy sý týraly túsinik berý;
2. Sýdyń quramy men qasıetterin bilý daǵdysy men biliktiligin jetildirý, taldaý, júıeleý daǵdylaryn qalyptastyrý; 3. Oqýshylardy sabaqtyń mazmuny boıynsha alǵyrttyqqa, toppen jumys isteýge, izdenimpazdyqqa jáne ózgeniń pikirimen sanasýǵa tárbıeleý.
Sabaq túri: jańa materıaldy zertteý jáne bilimdi bekitý
Sabaqtyń ádisi: problemalyq - zertteýshilik, kórneki - saramandyq, ılústrasıa, suraq – jaýap, toptyq, aqparatty - kompleksti
Kórnekilik: ınteraktıvti taqta, elektrondyq oqýlyq, taqyryptyq slaıd
Qural - jabdyqtar: hımıalyq ydystar, sý, natrıı, kálsı oksıdi
Kútiletin nátıje: - Sý týraly teorıalyq biliminiń keńeıedi;
- Sýdyń sapalyq, sandyq quramyn anyqtaı biledi;
- Ǵylymı tildiń qalyptasady; - Tanympazdyq is - áreketi, oılaý belsendiligi, tapqyrlyǵy artady.
Sabaqtyń barysy:
I kezeń “Qyzyǵýshylyqty oıatý ”
II kezeń “Maǵynany taný”
III kezeń “Refleksıa”
IV kezeń “ Oı túıin”
I kezeń “Qyzyǵýshylyqty oıatý ” Trenıń: Dos - dosyna
Kók, jasyl, sary, qyzyl tústerdi tańdaý arqyly tórt topqa bólinedi.
1. Jumbaq Biri janyp, biri qoldap janýdy,
Eki element bizge buryn tabyldy.
Órt bolyp edi, sóndirýge kóp adam,
Qosylysyn alyp, soǵan aǵyldy.
2. Bilimińdi tekser: Sen bilesiń be?
1. Sýdy alǵash....... j. aǵylshyn ǵalymy........ sıntezdedi.
2. 1783j........... sýtegi janǵanda ottegimen qosylyp sýǵa aınalatyndyǵyn dáleldeıdi.
3. Sýdyń keıbir sıpattamalary fızıkalyq shamalardyń ólshemine negiz etip qabyldanǵan, massa,............ ólshemderi.
II kezeń “Maǵynany taný” Toptyq tapsyrma
I top: Sýdyń quramy
II top: Sýdyń fızıkalyq qasıetteri
III top: Sýdyń hımıalyq qasıetteri
IV top: Tabıǵattaǵy sý (Ár toptyń joba baǵyty boıynsha jumystaryn tyńdaý.)
I top: Sýdyń quramy Sýdyń quramynda massasy boıynsha 11, 19 % sýtek, 88, 81 % ottek bolady; molekýlasy 2 atom sýtek pen 1 atom ottekten turady, molek. m. 18, 0160, ıissiz, dámsiz, tússiz (tereń jeri kógildir) suıyqtyq. Quramynda 2N (deıtrıı) bar Sý — aýyr sý (D2O) dep atalady. Aýyr sýdyń fızıkalyq qasıetteri ózgesheleý bolady. Sý 0°S - ta qatyp, 100°S - ta qaınaıdy. 20°S - taǵy tyǵyzdyǵy 0, 99823 g/sm3, 0 °S - taǵy tyǵyzdyǵy 0, 9168 g/sm3 (muzda), 0 °S - taǵy tyǵyzdyǵy 0, 9168 g/sm3 (muzda).
II top. Sýdyń fızıkalyq qasıetteri: Taza sý — tússiz, ıissiz, dámsiz suıyqtyq. Sýdyń qabaty 5 m asqanda kógildir tústi bolyp kórinedi. Qalypty qysymda 100°S - ta qaınaıdy da, 0°Sda muzǵa (r=0, 92g/sm3) aınalady, sondyqtan muz sý betinde qalqyp júredi. Sonda onyń kólemi 9 %- ǵa artady.
Tájirıbe: 1. Sýdyń tústiligin anyqtaý.
Stakannyń búıirinen qaraǵanda sýdyń tússizdigi bolar - bolmas sarǵysh tústi, óte sary túsin baıqaımyz.
2. Sýdyń ıisin anyqtaý
Arnaýly ydystyń kólemine zertteletin sý quıyp, taza aǵash tyǵynmen jaýyp, qatty shaıqaımyz. Sodan soń tyǵyndy ashyp ıisin baıqaımyz. Birinshi ıiskeýdiń ózinde – aq kúshti, shirik ıisti, belgisiz ıisti, shalshyq ıisti t. s. s.
2 - oqýshy: Sý kádimgi zat, biraq sonymen qatar ol óziniń ádettegi qalpynan ózgeshe kúıde de bolady, ony sýdyń anomalıasy dep ataıdy.
Sýdyń birinshi anomalıasy - onyń tyǵyzdyǵynyń kemýi, kóleminiń ulǵaıýy. Sý temperatýranyń +40 S - tan joǵary ne odan tómen bolýynan tyǵyzdyǵyn ózgertedi,+40 S - taǵy sýdyń tyǵyzdyǵy 1 - ge teń, 00 S - ta sýdyń tyǵyzdyǵy 0. 92 - ge teń, 00S - ta sýdan paıda bolatyn muzdyń da tyǵyzdyǵy shamamen osyǵan teń. Sýdyń "Jasyryn balqý jylylyǵy" dep sátsiz atalatyn taǵy da bir anomalıasy bar. Krıstaldy qatty zattar suıyqqa aınalý úshin belgili bir mólsherdegi jylylyqty kerek etedi. Árbir zat úshin belgili shamadaǵy jylylyqtyń bul mólsheri "Jasyryn balqý jylylyǵy" dep atalady. 00S - taǵy sýdyń dál sol temperatýradaǵy muzdan aıyrmashylyǵy sol - 1 gram sý ol 1 gram muzǵa qaraǵanda 80 kalorıa artyq jylylyq saqtaıdy.
3 - oqýshy: Sýdyń ekinshi anomalıasy - býlanýy, transpırasıasy, sýblımasıasy.
Býlaný degen - zattyń suıyq ne qatty kúıden gaz tárizdi kúıge aýysýy. Qatty zattardy qyzdyrýdan suıyq kúıge aınalmaı býlanýy sýblımasıa (vozgonka) dep atalady. Býlanǵan zattardyń qaıtadan suıyqqa aınalýy kondensasıa dep atalady. Ósimdikterdiń syrtqy betteri arqyly sýdyń býlanýy transpırasıa dep atalady. Sýdyń býlanýynyń tabıǵatta erekshe zor mańyzy bar. Jer sharynyń búkil betin jyl saıyn myń tekshe km shamasynda sý býǵa aınalyp, joǵary kóteriledi.
4 - oqýshy: Sýdyń taǵy da bir erekshe qasıetteri - onyń dınamıkalyq tutqyrlyǵy (ishki úıkelisi). Sýdyń bul qasıeti maıda tesigi bar, qum tárizdi súzgilerden ońaı ótip tazarýda úlken ról atqarady. Sýdyń tutqyrlyǵy ár túrli temperatýradaǵy tyǵyzdyǵyna baılanysty. Mıneraldanǵan asa tuzdy sýlardyń tutqyrlyǵy qalypty jaǵdaıda birshama joǵary, temperatýra ósken saıyn nasharlaıdy. 00S - taǵy dınamıkalyq taza sýdyń tutqyrlyǵy 1000S - taǵy taza sýdyń tutqyrlyǵynan alty esedeı az. Sýdyń tutqyrlyǵyna sýdyń temperatýrasy men
Sabaqtyń maqsaty: 1. Sýdyń sapalyq, sandyq quramyn anyqtaý ádisterimen, qasıetteri, qoldanylýy jáne tabıǵattaǵy sý týraly túsinik berý;
2. Sýdyń quramy men qasıetterin bilý daǵdysy men biliktiligin jetildirý, taldaý, júıeleý daǵdylaryn qalyptastyrý; 3. Oqýshylardy sabaqtyń mazmuny boıynsha alǵyrttyqqa, toppen jumys isteýge, izdenimpazdyqqa jáne ózgeniń pikirimen sanasýǵa tárbıeleý.
Sabaq túri: jańa materıaldy zertteý jáne bilimdi bekitý
Sabaqtyń ádisi: problemalyq - zertteýshilik, kórneki - saramandyq, ılústrasıa, suraq – jaýap, toptyq, aqparatty - kompleksti
Kórnekilik: ınteraktıvti taqta, elektrondyq oqýlyq, taqyryptyq slaıd
Qural - jabdyqtar: hımıalyq ydystar, sý, natrıı, kálsı oksıdi
Kútiletin nátıje: - Sý týraly teorıalyq biliminiń keńeıedi;
- Sýdyń sapalyq, sandyq quramyn anyqtaı biledi;
- Ǵylymı tildiń qalyptasady; - Tanympazdyq is - áreketi, oılaý belsendiligi, tapqyrlyǵy artady.
Sabaqtyń barysy:
I kezeń “Qyzyǵýshylyqty oıatý ”
II kezeń “Maǵynany taný”
III kezeń “Refleksıa”
IV kezeń “ Oı túıin”
I kezeń “Qyzyǵýshylyqty oıatý ” Trenıń: Dos - dosyna
Kók, jasyl, sary, qyzyl tústerdi tańdaý arqyly tórt topqa bólinedi.
1. Jumbaq Biri janyp, biri qoldap janýdy,
Eki element bizge buryn tabyldy.
Órt bolyp edi, sóndirýge kóp adam,
Qosylysyn alyp, soǵan aǵyldy.
2. Bilimińdi tekser: Sen bilesiń be?
1. Sýdy alǵash....... j. aǵylshyn ǵalymy........ sıntezdedi.
2. 1783j........... sýtegi janǵanda ottegimen qosylyp sýǵa aınalatyndyǵyn dáleldeıdi.
3. Sýdyń keıbir sıpattamalary fızıkalyq shamalardyń ólshemine negiz etip qabyldanǵan, massa,............ ólshemderi.
II kezeń “Maǵynany taný” Toptyq tapsyrma
I top: Sýdyń quramy
II top: Sýdyń fızıkalyq qasıetteri
III top: Sýdyń hımıalyq qasıetteri
IV top: Tabıǵattaǵy sý (Ár toptyń joba baǵyty boıynsha jumystaryn tyńdaý.)
I top: Sýdyń quramy Sýdyń quramynda massasy boıynsha 11, 19 % sýtek, 88, 81 % ottek bolady; molekýlasy 2 atom sýtek pen 1 atom ottekten turady, molek. m. 18, 0160, ıissiz, dámsiz, tússiz (tereń jeri kógildir) suıyqtyq. Quramynda 2N (deıtrıı) bar Sý — aýyr sý (D2O) dep atalady. Aýyr sýdyń fızıkalyq qasıetteri ózgesheleý bolady. Sý 0°S - ta qatyp, 100°S - ta qaınaıdy. 20°S - taǵy tyǵyzdyǵy 0, 99823 g/sm3, 0 °S - taǵy tyǵyzdyǵy 0, 9168 g/sm3 (muzda), 0 °S - taǵy tyǵyzdyǵy 0, 9168 g/sm3 (muzda).
II top. Sýdyń fızıkalyq qasıetteri: Taza sý — tússiz, ıissiz, dámsiz suıyqtyq. Sýdyń qabaty 5 m asqanda kógildir tústi bolyp kórinedi. Qalypty qysymda 100°S - ta qaınaıdy da, 0°Sda muzǵa (r=0, 92g/sm3) aınalady, sondyqtan muz sý betinde qalqyp júredi. Sonda onyń kólemi 9 %- ǵa artady.
Tájirıbe: 1. Sýdyń tústiligin anyqtaý.
Stakannyń búıirinen qaraǵanda sýdyń tússizdigi bolar - bolmas sarǵysh tústi, óte sary túsin baıqaımyz.
2. Sýdyń ıisin anyqtaý
Arnaýly ydystyń kólemine zertteletin sý quıyp, taza aǵash tyǵynmen jaýyp, qatty shaıqaımyz. Sodan soń tyǵyndy ashyp ıisin baıqaımyz. Birinshi ıiskeýdiń ózinde – aq kúshti, shirik ıisti, belgisiz ıisti, shalshyq ıisti t. s. s.
2 - oqýshy: Sý kádimgi zat, biraq sonymen qatar ol óziniń ádettegi qalpynan ózgeshe kúıde de bolady, ony sýdyń anomalıasy dep ataıdy.
Sýdyń birinshi anomalıasy - onyń tyǵyzdyǵynyń kemýi, kóleminiń ulǵaıýy. Sý temperatýranyń +40 S - tan joǵary ne odan tómen bolýynan tyǵyzdyǵyn ózgertedi,+40 S - taǵy sýdyń tyǵyzdyǵy 1 - ge teń, 00 S - ta sýdyń tyǵyzdyǵy 0. 92 - ge teń, 00S - ta sýdan paıda bolatyn muzdyń da tyǵyzdyǵy shamamen osyǵan teń. Sýdyń "Jasyryn balqý jylylyǵy" dep sátsiz atalatyn taǵy da bir anomalıasy bar. Krıstaldy qatty zattar suıyqqa aınalý úshin belgili bir mólsherdegi jylylyqty kerek etedi. Árbir zat úshin belgili shamadaǵy jylylyqtyń bul mólsheri "Jasyryn balqý jylylyǵy" dep atalady. 00S - taǵy sýdyń dál sol temperatýradaǵy muzdan aıyrmashylyǵy sol - 1 gram sý ol 1 gram muzǵa qaraǵanda 80 kalorıa artyq jylylyq saqtaıdy.
3 - oqýshy: Sýdyń ekinshi anomalıasy - býlanýy, transpırasıasy, sýblımasıasy.
Býlaný degen - zattyń suıyq ne qatty kúıden gaz tárizdi kúıge aýysýy. Qatty zattardy qyzdyrýdan suıyq kúıge aınalmaı býlanýy sýblımasıa (vozgonka) dep atalady. Býlanǵan zattardyń qaıtadan suıyqqa aınalýy kondensasıa dep atalady. Ósimdikterdiń syrtqy betteri arqyly sýdyń býlanýy transpırasıa dep atalady. Sýdyń býlanýynyń tabıǵatta erekshe zor mańyzy bar. Jer sharynyń búkil betin jyl saıyn myń tekshe km shamasynda sý býǵa aınalyp, joǵary kóteriledi.
4 - oqýshy: Sýdyń taǵy da bir erekshe qasıetteri - onyń dınamıkalyq tutqyrlyǵy (ishki úıkelisi). Sýdyń bul qasıeti maıda tesigi bar, qum tárizdi súzgilerden ońaı ótip tazarýda úlken ról atqarady. Sýdyń tutqyrlyǵy ár túrli temperatýradaǵy tyǵyzdyǵyna baılanysty. Mıneraldanǵan asa tuzdy sýlardyń tutqyrlyǵy qalypty jaǵdaıda birshama joǵary, temperatýra ósken saıyn nasharlaıdy. 00S - taǵy dınamıkalyq taza sýdyń tutqyrlyǵy 1000S - taǵy taza sýdyń tutqyrlyǵynan alty esedeı az. Sýdyń tutqyrlyǵyna sýdyń temperatýrasy men
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
1) Óleńdi oqý, mazmunyn túsindirý, sózdikke, sóz tizbekterine, sóılem oralymdaryna nazar aýdarý, mysaldy bólimder boıynsha áńgimeletý, kórkem shyǵarmalardy oqýǵa qyzyǵýshylyǵyn oıatý.
