InfoHub Logo

Bıologıa
Synyp: 7
Sabaqtyń taqyryby: Súıekti balyqtar klasy. Jalpy sıpattama (prezentasıasymen)
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Oqýshylarǵa balyqtardyń syrtqy jáne ishki qurylysy, kóbeıýi, túrleri jáne kásiptik mańyzy týraly jalpy túsinik berý.
Tárbıeliligi: Súıekti balyqtardyń tabıǵattaǵy jáne adam ómirindegi mańyzy jaıynda t8s3n3k bere otyryp, balyqtardy saqtaýǵa, qorǵaýǵa qamqorlyq jasaýǵa tárbıeleý.
Damytýshylyǵy: Súıekti balyqtardyń taralý aımaqtarymen tanystyryp, oı - óristerin damytý.
Sabaqtyń tıpi: jańa bilimdi meńgertý
Sabaqtyń túri: oıyn sabaq
Sabaqtyń ádis - tásili: oıyn, suraq - jaýap, úlestirme materıaldarmen jumys, keste, tirek – syzbalarmen jumys, test
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıvti taqta, kesteler, úlestirme qaǵazdar, beıne slaıdtar, balyq sýretteri
Sabaqtyń basqa pándermen baılanysy: geografıa, zoologıa, ıhtıologıa, ınformatıka

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
A) Sálemdesý.
B) oqýshylardy túgeldeý, sabaqqa daıyndyǵyn tekserý.
V) sabaqtyń maqsatymen, taqyrybymen tanystyrý.
İİ. Maqsat qoıý kezeńi
Balyqtarǵa jalpy sıpattama
Súıekti balyqtardyń ereksheligi
Súıekti balyqtardyń klass tarmaqtary men otrádtary

İİİ. Jańa sabaqty túsindirý kezeńi
Súıekti (kostnye) balyqtardyń qazirgi kezde 20 000 - nan astam túrleri bar. Dene pishinderi de túrlishe. Denesi bas tulǵa jáne quıryq bólimderine bólingen. Súıekti balyqtardyń terisi jalpaq iri qabyrshyqtarmen qaptalǵan. Qabyrshyqtarynda aǵash dinindegi jyldyq saqınalarǵa uqsas syzyqtar bar. Osy syzyqtarǵa qarap, balyqtyń jasyn ajyratýǵa bolady. Súıekti balyqtardyń qańqasynda súıekter óte kóp. Súıekti balyqtarda torsyldaq bolady. İshi aýaǵa toly torsyldaq uryqtyń damý kezeńinde ishekten bólinedi. Ol balyqtyń dene salmaǵyn ózgertip, sýdyń túrli qabattaryna ótýine jaǵdaı jasaıdy. Torsyldaq keıbir balyqtarda tynys alýǵa, dybys shyǵarýǵa qatysady. Súıekti balyqtarda da eki búırek, eki nesepaǵar ózegi bar. Súıekti balyqtarda alǵash ret zárdiń ýaqytsha saqtalatyn múshesi qýyq paıda bolǵan. Zár shyǵaratyn tesik te syrtqa jeke ashylady. Súıekti balyqtar mıynyń qurylysy shemirshekti balyqtardyń mıymen salystyrǵanda qarapaıym ári kishi. Aldyńǵy mıy shaǵyn, eki mıy syńaryna bólinbegen. Ortańǵy mı men mıshyǵynyń kólemi úlkendeý.
Interaktıvti taqtadan «Balyqtar álemi» týraly vıdeorolık kórsetiledi.

İÚ. Jańa sabaqty túsingenin tekserý kezeńi
İ. Balyqtyń ishki qurylysy jaıyndaǵy sýret – tapsyrmany ınteraktıvti taqtadan oryndaıdy. Onda ishki qurylysyndaǵy músheleri baǵyttaýyshtarmen ǵana beriledi, oqýshy ataýlaryn ózderi jazady.

İİ. Tirek – syzbalardy oryndaıdy.

Júzbeqanattar

(Arqa qanat, quıryq qanat, jup kókirek, jup qursaq, anal qanaty)

İİİ. Súıekti balyqtardyń klass tarmaǵy
↓
Sáýleqanattylar
Qalaqqanattylar
Qostynystylar
Saýsaqqanattylar

İÚ. Sáıkestendirý testi
Patsha balyq ----------------------- bekire
Óristegish ---------------------------- bahtah
Bir ret ýyldyryq shashady ---- móńke
Marqakól balyǵy ---------------- latımerıa
Torsyldaq -------------------------- teńiz alabuǵasy
Qosjynysty balyq -------------- súıekti balyqtar
Saýsaqqqanatty balyq ---------- jeńsik albyrt

Ú. Balyqtarǵa baılanysty aıtylǵan halyqtyq uǵymdardy, maqal - mátelderdi taldap túsindirý.
1. «Bekireniń bal tatyǵan eti»
2. «Bekireniń bes kespesi»
3. «Bekireniń basy tasqa tımeı, qaıtpaıdy»
4. «Baldyrly kólde balyq kóp»
5. «Balyq basynan shirıdi»

Ú. Bekitý kezeńi
«Shyǵarmashylyq jumys»
Oqýshylarǵa balyqtardyń kóbeıýi, bekire balyǵynyń kásiptik máni, Qyzyl kitapqa engen balyqtar týraly tapsyrmalar berilgen bolatyn. Endi taqtaǵa sol oqýshylardy shyǵady.

«Balyq aýlaıyq!» oıyny.
Artynda suraqtar jasyrylǵan ártúrli balyqtardyń sýretin tańdaý arqyly jaýap beredi. Durys jaýap berilse, balyq aýlanady.
• Quramynda «D» vıtamıni mol maı alynatyn balyqtardy ata
• Qyzyl ýyldyryqty balyq
• Aýyzdary ıttiń aýzyna uqsaıtyn jyrtqysh balyqtar
• Ýyldyryǵyn qysta shashatyn balyq
• Aýzynda ótkir tisteri bar jyrtqysh balyq
• Balyq patshasy
• Eki kózi de denesiniń bir aq jaǵynda ornalasqan balyq

«Kim jyldam?» oıyny
Oqýshylar aýlanǵan balyqty qaıtadan sýǵa jiberedi.
Torsyldaq qandaı qyzmet atqarady?
Súıekti balyqtardyń qandaı klass tarmaqtary bar?
Súıekti balyqtarda alǵash ret ne paıda bolǵan?
Súıekti balyqtardyń qansha túri bar?
Maıshabaq tárizdester otrádyna jatatyn balyqtardyń túrlerin ata
«Kim kóp biledi?» oıyny.
Bir oqýshy taqtaǵa shyǵyp, synyp oqýshylaryna qarap turady. Muǵalim taqtaǵa bir sóz iledi, al oqýshylar sol sózge anyqtama beredi. Taqta aldynda turǵan oqýshy onyń qandaı sóz ekenin tabady.

Súıekti balyq ----- Latımerıa
Torsyldaq --------- Setinekter (treska)
Shoǵal --------------- Qyzyl kitap
Ýyldyryq --------- Jeńsik albyrt
Bekire --------------- Taban

Áripteri adasqan sózderden balyqtardyń attaryn qura
Habhat
Batan
Keńóm
Azans
İsbrek
Nartosh

Súıekti balyqtarǵa tán belgilerdiń tusyndaǵy sandardy qoıady
Súıekti balyqtar

1. qorytpa, shoqyr, pilmaı, latımerıa,
2. Jupbalyq, tutasbas, akýla
3. terisi iri qabyrshaqtarmen qaptalǵan
4. terisi plakoıdty qabyrshaqtarmen qaptalǵan
5. jelbezeginiń syrtynda súıekti qaqpaǵy bar
6. jelbezek sańylaýy tikeleı syrtqa ashylady
7. toq ishegi men ash isheginiń shekarasynda usaq tuıyq óskinderi bar.
8. tumsyǵy alǵa sozylyńqy
9 torsyldaǵy bolady
10 kloakasy bar
11 anal tesigi bar
12 ishteı uryqtanady
13 syrttaı uryqtanady
14 ýyldyryǵynyń sany kóp
15 ýyldyryǵynyń sany az

Test jumysy
1. Balyqtardyń qımyl úılesimdiligine baılanysty mıynyń qaı bólimi jaqsy damyǵan?
A. Aldyńǵy mı.
B. Aralyq mı.
C. Ortańǵy mı.
D. Mıshyq.
E. Julyn.
2. Alabuǵanyń qaı júzý qanattary bas súıegimen jalǵanyp jatady?
A. Quıryq qanattary.
B. Qursaq qanattary.
C. Kókirek qanattary.
D. Arqa qanattary.
E. Anal júzbe qanaty.
3. Balyqtyń omyrtqalarynyń ústindegi doǵasynan túzilgen omyrtqa jotasynyń kanalynda ne ornalasqan?
A. Horda.
B. Julyn.
C. Arqa ortasy.
D. Qursaq ortasy.
E. Qýys kóktamyr.
4. Qandaı balyqtarda jelbezek qaqpaǵy bolmaıdy?
A. Súıekti balyqtarda.
B. Shemirshekti balyqtarda.
C. Saýsaqqanatty balyqtarda.
D. Qostynystylarda.
E. Bekirelerde.
5. Qandaı balyqtarda torsyldaq bolmaıdy?
A. Alabuǵada.
B. Shortanda.
C. Akýlada.
D. Treskada.
E. Jaıyn balyqta.
6. Alabuǵanyń zár shyǵarý múshesine ne jatady?
A. Malpıgı tútikteri.
B. Búırek.
C. Júrek.
D. İshek.
E. Ókpe.
7. Alabuǵanyń jelbezek japyraqshalary qaı jerinde ornalasqan?
A. Jelbezek qaqpaqshalarynda.
B. Jelbezek doǵasynda
C. Dene qýysynda.
D. Júzý qanattarynda.
E. Bas súıeginde.
8. Qandaı sezim múshesi balyqtarǵa tán?
A. Estý múshesi.
B. Kózi.
C. Búıir syzyǵy.
D. Dám sezý.
E. Iis sezý.
9. Alabuǵanyń jelbezek qaqpaqshasy qandaı qyzmet atqarady?
A. Tirek qyzmetin.
B. Zár shyǵarý.
C. Dám sezý.
D. Názik jelbezekterdi syrt jaǵynan qorǵap, jaýyp turady.
E. Kez - kelgen gazdardy ótkizedi.
10. Alabuǵanyń as qorytý júıesiniń qaı bólimine baýyr men uıqy beziniń joldary ashylady?
A. Óńesh.
B. Qaryn.
C. Ashshy ishek.
D. Kloaka.
E. Artqy ishek.
11. Balyqtyń júregi neshe kameraly?
A. Úsh kameraly.
B. Eki kameraly.
C. Tórt kameraly.
D Bir kameraly..
E. Kóp kameraly.
12. Balyqtan bólinetin qoıý aq suıyqtyq – shoǵal, ol ne?
A. Jumyrtqa jasýshasynyń ónimi.
B. Atalyq bezdiń uryǵy.
C. Ýyldyryqtar.
D. Nájister.
E. Shabaqtary.
13. Balyqtyń qabyrǵalary omyrtqanyń qaı bóligine jalǵasady?
A. Tulǵa bóliginde omyrtqalardyń eki búıirinde.
B. Omyrtqanyń quıryq bóligine.
C. Ústińgi doǵaǵa.
D. Astyńǵy doǵaǵa.
E. Kókirekke.
14. Shemirshekti balyqtarǵa qaısysy jatady?
A. Bekire.
B. Akýla.
C. Alabuǵa.
D. Latımerıa.
E. Som.
15. Alabuǵanyń denesiniń qańqa bóligi ne dep ataldy?
A. Bassúıek.
B. Omyrtqa jotasy.
C. Júzbeqanaty
D. Julyn.
E. Quıryq júzbeqanaty.
16. Latımerıa alabuǵadan qaı músheleriniń qurylysy arqyly erekshelendi?
A. Kózderimen.
B. Juptasyp ornalasqan júzý qanattarymen.
C. Jelbezek qaqpaqshasymen.
D. Jaqtarymen
E. Dara júzbeqanattarymen.

Úİ. Jańa sabaqty qorytyndylaý kezeńi
Súıekti balyqtar denesi qabyrshaqpen qaptalǵan, qabyrshaqtary jáne qańqasy súıekten túzilgen, jelbezek qaqpalary bar omyrtqa jotaly janýarlar. Súıekti balyqtar alǵash sýda ómir súrgen omyrtqa jotaly janýarlar.

Úİİ. Baǵalaý kezeńi ( jeton arqyly )
Ár oqýshynyń jetonyn eseptep ortasha bal shyǵarady.

Úİİ. Úı tapsyrmasyn berý kezeńi
§52. Súıekti balyqtar klasy. Jalpy sıpattama
«Bekire» taqyrybynda referat jazyp kelý