InfoHub Logo

Qyz-kelinshek qaı aýyl, qaı aýdanda, qaı oblysta joq? Bárinde bar. Biraq... nege ekenin, óner men eńbek dańqyna bólengen qyz ben kelinshekter shoǵyry bul oblysta aıryqsha. Ol shoǵyrdyń basy, árıne, sonaý Sara aqynnan bastalady. Qazaq halqynyń mádenıet tarıhynda Sara tulǵasy erekshe bıik. Ol — halyq mereıin kóterip turǵan tarıhı adam. Al aqyn Saranyń sińlileri de el tarıhyn eren eńbekterimen jazyp keledi.

1938 jyly Nurıpa Dosqojaeva Qazaq SSR Ortalyq Atqarý Komıtetiniń múshesi boldy. Al mal ósirýshi, saýynshy Salıqa Ońǵarbaeva 1,2-saılanǵan SSSR Joǵarǵy Sovetiniń depýtaty boldy, Eńbek Qyzyl Tý, «Qurmet Belgisi» ordenderimen nagradtaldy. Sosıalısik Eńbek Eri Mámıla Álimbaeva 2-saılanǵan SSSR Joǵarǵy Sovetiniń depýtaty boldy. Qazir Kırov aýdanynyń «Eńbekshi» sovhozynda úsh Sosıalısik Eńbek Eri bar. Olardyń biri ejelgi ozat qyzylshashy, Sosıalısik Eńbek Eri, SSSR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty Bıtaı Tatenovanyń onyń tájirıbesi talaı jyldar boıy jastarǵa tálim-tárbıe mektebi bolyp keldi. Al Sosıalısik Eńbek Eri, zveno jetekshisi Zákárıa Seıitovanyń eńbek tájirıbesi de óz aldyna eńbek mektebi. Al Qazaq SSR Joǵarǵy Sovetiniń depýtaty, Sosıalısik Eńbek Eri, «Eńbekshi» sovhozynyń dırektory Zylıha Tamshybaevanyń eńbek joly, uıymdastyrýshylyq sheberligi qazir respýblıka kóleminde barshaǵa úlgi. Kezinde Q. Baıseıitov pen Q. Shańǵytbaevtyń «Beý, qyzdar-aı» pesasyna osy Zylıha ómiriniń sebep bolǵanyn ádebıet súıgish qaýym jaqsy biledi.

Taldyqorǵan aýdanynyń bir ǵana XXII partsezd atyndaǵy kolhozynda 8 áıel Sosıalısik Eńbek Eri ataǵyn alǵan. Olar: Táshenbala Aıdarbekova, Saýmal Noǵaıbaeva, Qantsha Esbolatova, Nurıla Jıdebaeva, Sara Álimbekova, Qaldybala Tergeýova, Zárish Daıyrova, Feodosıa Ivanovna Gaıvoronskaıa. Mundaı batyr áıelder úshin aýyl, aýdan, oblys qana emes, respýblıka maqtanady.

Áıgili júgerishi, Sosıalısik Eńbek Eri, uıǵyr qyzy Márıam Nıazovany da Panfılov aýdanynyń eńbekshileri oryndy maqtanysh etedi. Sol aýdannyń «Kırov» kolhozynda Sosıalısik Eńbek Erleri Kúlásh Aıtjanova, Adalat Zaınaýdınova sıaqty Márıamnyń laıyqty izbasarlary eńbek etedi. Bul aýdanda alǵash Sosıalısik Eńbek Eri degen joǵary ataqqa ıe bolǵan adam malshy Aıtbala Abdanova edi.

Eńbegimen er atanǵan qyz-kelinshekterdi túgel tizimdep atap shyǵýdyń ózi arnaıy anyqtamalyqsyz múmkin emes. Oblysta Lúbov Semenovna Salnıkova Sosıalısik Eńbek Eri atandy. Jaqynda Alla Sergeevna Kım SSSR Joǵarǵy Sovetiniń depýtattyǵyna saılandy. Vera Iosıfovna Lútova Sosıalısik Eńbek Eri ataǵyn aldy. Búkilodaqtyq Lenın komsomoly syılyǵynyń laýreaty Baǵdat Qojabaeva «Qyzdar, traktordy meńgereıik!» degen uran tastap, óz qurbylaryn mehanızator bolýǵa shaqyrdy. Al onyń jerlesi Panfılov aýdany Kırov atyndaǵy kolhozdyń «Ushqyn» qoı ósirýshi komsomol-jastar brıgadasynyń múshesi Satylhan Núsipbekova 1975 jyly ónimdi eńbegi úshin Búkilodaqtyq Lenın komsomoly syılyǵynyń laýreaty atandy. Sol aýdannyń «Úsharal» kolhozynyń júgerishisi Kúlǵaısha Berdiǵulova joǵary ónim alǵany úshin Qazaq SSR Memlekettik syılyǵyna ıe boldy.

Oblystyń drama teatrynyń artısi A. I. Rýteevaǵa Qazaq SSR halyq artısi degen joǵary ataq berilgen. Taldyqorǵan oblysynyń 58 myń áıeli Sovet Odaǵynyń ordenderimen jáne medaldarymen nagradtalǵan, al 2679 áıeli «Ardaqty ana» qurmetti ataǵyna ıe. Máselen, on bir bala tárbıelep ósirip otyrǵan shopan Qaısha Myrzahmetova Kırový aýdanynyń Musabek Seńgirbaev atyndaǵy sovhozynda isteıdi, al on bir balanyń anasy saýynshy Tórehan Oralbaeva sol aýdannyń Kýıbyshev atyndaǵy kolhozynda turady. Olardyń balalarynyń aldy qazir týǵan aýlynda qyzmet jasap júr.

Oblysta 12 myń muǵalim bar, olardyń 1586-sy «Qazaq SSR-iniń eńbek sińirgen muǵalimi», «Halyq aǵartý isiniń úzdigi» qurmetti ataqtaryn alǵan. Al 7 myńǵa jýyq medısına qyzmetkerleriniń 13-i «Qazaq SSR-iniń eńbek sińirgen dárigeri», 96-sy «Densaýlyq saqtaý isiniń úzdigi» ataqtaryna ıe bolǵan. Sóz joq, oblystaǵy muǵalimder men dárigerlerdiń deni qyz-kelinshekter. Qumdy jer, shalǵaı aýdan atalyp kelgen Lepsiniń M. Gorkıı atyndaǵy qoı sovhozynda 25 jyldan beri feldsher-akýsher bolyp Kúlman Tótikbaeva jumys istep keledi. Uzaq jylǵy eńbegin baǵalap, oǵan úkimetimiz 1983 jyly 24 oktábrde «Qazaq SSR-iniń eńbek sińirgen densaýlyq saqtaý qyzmetkeri» degen qurmetti ataq berdi. Kúlman Tótikbaeva — aýdan boıynsha mundaı abyroıly ataqqa ıe bolyp otyrǵan birinshi adam. Kúlman — ózi de alty bala ósirip otyrǵan qurmetti ana. Kúlman sıaqty kúndelikti eńbegimen elge qaltqysyz qyzmet jasap kele jatqan qyz-kelinshekteri oblysta kóp-aq.

Kúlmannyń jumys isteý ádisi, eńbeksúıgishtigi ózge qyz-kelinshekterdiń jumys jaǵdaıymen de úndes shyǵyp jatady. Qazir Kúlman isteıtin kolhozdyń ortalyǵynda 25 oryndyq ýchaskelik aýrýhana bar. Bul—jaǵdaıy, múmkindigi mol aýrýhana. Al buryn qandaı edi? Ony esine túsirse, Kúlekeńniń qabaǵy eriksiz qyrtystanyp ketedi. Talaı-talaı qıyndyqtar ótti-aq ǵoı onyń basynan. Búkil kolhozdy bir ózi qamtamasyz etti. Kún demedi, tún demedi, tynym kórmedi. San ret shaqyrǵan jerge qysta «DT-54» traktorymen, salt atpen bardy. Qarda, boranda sýyqqa qalyp qanshama ret qınaldy. Elge kómegimdi tıgizem, qol ushymdy berem degen bıik múdde ǵana ony sharshatpady, ózgeler úshin ózin aıamady. Onyń eń jaqsy demalysy basqalarǵa kómek bere alǵan kezi boldy, sondyqtan ol eshqashan shaqyrǵan jerge barmaı qalǵan emes. Ol, tipti, alǵashqy týǵan tórt balasyna da dekretti demalys almaı jumysyn isteı berdi. Onysy erlik pe álde óz mindetin túsingen tártiptilik pe? Bálkim, ári erlik, ári tártiptilik bolar. Adamdarǵa degen izgilik qoı.

Kúlman Tótikbaevanyń kúıeýi Saıdahmet Qumarov 1955 jyldan beri osy kolhozda radıs bolyp qyzmet atqarady. Erli-baıly adamdardyń eńbekte abyroıly bolýy, árıne, olardyń úı ishi tirshiligine de tikeleı baılanysty. Bul jóninde Saıdahmet aǵaıdyń semásyna min taǵa almaısyń: jyly yqylas, ózara meıirim, syılastyq pen túsinýshilik — bul tútinniń túp negizin ustap turǵan izgi qasıetter.

Osyndaı eńbekqor semálardyń oblys kóleminde kóptigi qýantady.

Aqyn Saranyń óz izin qýyp kele jatqan Marfýǵa, Zaıda, Jumash, qazaqsha qubyltyp án salatyn orys qyzy Tatána Poltavskaıa — bári de týǵan jerdiń mártebesin arttyrý úshin óner jarysyna túsken qyz-kelinshekter. Jetisý jeri eńbek pen ónerdiń úzdikterine toly.

---