InfoHub Logo

Dastarqannyń jalpy kórinisi, onyń ásem jasalýy, taǵamdardy bir-birimen úılestirip, ret-retimen berý tábettiń ashylýyna jaqsy áser etedi, tábet jaqsy ashylsa taǵam da jaqsy sińedi.

Merekelik dastarqannyń sán-saltanaty bárimizge belgili bolar. Iá, kózdiń jaýyn alatyn, ásemdelgen dastarqan! Dámdi daıyndalyp, ásemdep qoıylǵan taǵamdar. Al merekelik dastarqannyń qandaı talaptarǵa saı bolýy kerek ekenin bárimiz birdeı bilemiz be?

Merekelik dastarqan. Eń kúrdelisinen – merekelik taǵamnan bastalyq. Merekelik dastarqan ústinde qajettiniń bári de bolǵanymen, artyq eshnárse turmaýǵa tıis. Oǵan qajetti ydys-aıaqty qalaı ornalastyrý, ıaǵnı servızdeý kerek? Dastarqan basynda otyratyn ár adamǵa eki nálbek (tarelka) qoıady: onyń úlkenine qoıý taǵam, al kishisine salqyn taǵam salynady. Nálbektiń oń jaǵyna pyshaq (júzin nálbekke qaratyp) pen qasyqty, sol jaǵyna aıyrdy qoıady. Qasyq pen aıyrdyń oıyq betin astyna qaratyp tóńkeredi. Desertke arnalǵan qasyqty, jemiske arnalǵan pyshaqty nálbekten árirek, stol jıegine paralel tastaıdy (bir kezde olarǵa da kezek keledi). Salqyn taǵamdar, ashshy tuzdyqtar, tuzdy taǵamdar búkil dastarqan ústine birkelki etip qoıylady.

Qolmen aýyz súrtetin oramaldardy (qaǵaz jáne mata) salqyn taǵam salynatyn ár nálbektiń ústine qoıady (qonaqtar otyrǵannan keıin árqaısysy mata oramalmen ózderiniń tizesin jabady). Tuzdy taǵamdardyń qasyǵy erekshe bólek bolýy tıis. Eger arnaýly qasyq bolmasa, taza pyshaqtyń ushymen alady.

Birqatar salqyn taǵamdarǵa arnap ortaq quraldar – qalaqsha, qasyq jáne aıyr beriledi.

Qazy-qarta, ártúrli shujyqtardy juqalap kesedi de qatarlastyryp jalpaq ydysqa salady. Olardy dastarqanǵa qoıar aldynda óz ydystarynan nálbekterge aýdarady. Maıǵa qalbyrlanǵan balyq salynǵan ydystyń jıegin aınaldyra lımon tilimderin qoıýǵa bolady, balyqty jer aldynda oǵan lımon shyrynyn quıyp dámdeıdi. Dúkennen satyp alynǵan irimshiktiń qabyǵyn arshyp, juqalap týrap qoıady.

Sary maıdy tońazytqyshtan tamaqtanýdan birneshe mınýt buryn shyǵaryp, ydysqa salady. Aq nan men qara nandy juqalap týrap, dastarqannyń ár jerine qoıady. Nandy tistep jemeı az-azdan úzip jegen durys.

Dastarqan basynda otyratyn ár adamǵa arnap mıneraldy sý nemese jemis shyrynyn ishetin fýjer qoıylady.

Salqyn taǵam úshin ádette tábet ashatyn ashshy buryshty taǵamdar beriledi. Olar — ár túrli tuzdalǵan ónimder, marınadtar, ystalǵan taǵamdar. Bul taǵamdardy kóktermen (petrýshka, askók, pıaz t.s.s) ásemdeıdi. Salqyn asty azdap jep, negizgi taǵamnyń alda ekenin esten shyǵarmaý kerek.

Merekelik dastarqan jaıǵan kezde úı bıkesiniń beriletin taǵamdar mázirin qonaqtarǵa aldyn ala bildirip, eskertkeni durys. Sonda qonaqtardyń árqaısysy qaı taǵamnan qansha jeý kerek ekenin ózderi sheshedi.

Merekelik dastarqanǵa qoıylatyn suıyq taǵam onsha aýyr bolmaýy tıis. Ol móldir suıyq sorpa nemese azdaǵan qospasy bar jeńil sorpa bolýy kerek. Osyndaı sorpamen birge ádette arasyna et, balyq ne kókónis salyp pisirilgen bálishter beredi.

Sorpany arnaýly keselerge nemese shuńǵyl shaǵyn nálbekterge quıyp bergen durys. Ony as úıde aldyn ala jeke keselerge bólip quıýǵa bolady. Sol sıaqty sorpaǵa arnalǵan úlken forfor ydys bolsa, aldymen soǵan quıyp, dastarqan basynda-aq jeke keselerge bólip quıady.

Sorpa quıylǵan keseni nemese nálbekti dastarqan basynda qısaıtyp túbin taqyrlap ishken orynsyz. Onyń ústine tógip dastarqandy bylǵap alýyńyz múmkin. Eger sorpa ishinde kesek taýyq eti nemese mal eti bolsa, ony sorpany taýysqannan keıin ǵana jegen durys. Kesedegi sorpa taýsylmasa, etti odan alamyn dep kıimińizge nemese kórshińizge sorpa shashyratyp alýyńyz múmkin.

Qoıý taǵamdy berer aldynda ádette azdap úzilis jasaıdy, úzilis kezinde qonaqtar tamaq jeýden «tynyǵyp», boı jazady. Ár qonaqtyń sybaǵasyn onyń oń jaǵynan, ortaq tabaqty sol jaǵynan beredi. Keıde ortaq tabaqty dastarqannyń ortasyna qoıady (eger qonaq kóp bolsa, onda birneshe jerden qoıýǵa bolady) da, ony salyp jeıtin birneshe qasyq ákelinedi.

Tamaqty pyshaqpen jeýge bolmaıdy — jazataıym júzi tıip, kesip ketýi múmkin. Balyqty, kotletti, pisken kókónisti pyshaqpen kesip jemeıdi. Olardy bólip-bólip jeý úshin aıyrdyń ózi-aq jetkilikti. Bul taǵamdardy jegen kezde aıyrdy oń qolmen ustaıdy da, qajet bolsa, sol qoldaǵy nan tilimimen demep otyrady. Mal eti men qus etin pyshaqpen kesedi, ol úshin pyshaq oń qolda, aıyr sol qolda bolýy tıis. Aıyrdy nálbek betinde tik ustamaı, kólbeý ustaǵan durys. Tik ustasa, ol nálbek betinen taıyp ketýi múmkin. Qoıý taǵamnyń bárin birden usaqtap týraýdyń qajeti joq. Usaqtalǵan taǵam tez sýyp qalady. Ony birtindep shetinen kesip jegen durys, ol úshin aıyrdy ettiń ortasyna shanyshpaı shetin ala, kesip jeıtin bólikti ǵana shanshyp, pyshaqpen kesip jep otyrý kerek. Taǵamdy jep bolǵannan keıin aıyr men pyshaqty (eger paıdalanylǵan bolsa, qasyqty da) dastarqan ústine qoımaı, óziniń nálbegine salady.

Tátti taǵamdy berer aldynda da birshama úzilis jasaıdy. Kompot, kısel, silikpe, krem sıaqty taǵamdardy ortaǵa qoıady. Bul kezde almanyń saǵaq jaǵyn tómen qaratyp, almurttyń saǵaq jaǵyn joǵary qaratyp salady.

Shaı men kofeni qantsyz beredi. Qantty árkim óziniń qalaýy boıynsha salyp alady. Pırojnyı men tortty shaı qasyqpen jeıdi, qurǵaq pırojnyı bolsa, ony qolmen jeýge de bolady. Odan keıin qoldy qaǵaz oramalmen súrtip, ony bosaǵan nálbekke tastaıdy. Qonaqtarǵa shaı berýdiń yńǵaıly bir joly – dastarqan shetine qaınap turgan samaýryndy nemese úlken sháýgimdi qoıyp, shetinen kesege quıyp úlestirip otyrý.

Osy arada taǵy bir keńes berýdi jón kórip otyrmyz. Qazirgi qoldyń qalt etýi qıyn tirshiligimizde tamaq ishý — otbasy bolyp bas qosýdyń syltaýy ǵana sekildi.

Hal-jaǵdaıymyzdy osyndaı dastarqan basynda ǵana áńgime etýge týra keledi. Sondyqtan otbasy bolyp tamaq ishýdi álgindeı otyrysqa aınaldyrýǵa tyrysqan jón. Múmkindigine qaraı dastarqanǵa otbasynyń barlyq múshesiniń otyrǵany durys. Bul kezde telefon shyryly sekildi bógde sharýaǵa kóńil bólmeý kerek. Barlyq otbasy múshesi bas qosatyn osyndaı 15-30 mınýttyq otyrysta tek otbasy-oshaq qasynyń ǵana máseleleri áńgime bolady. Olaı etpeı telefonǵa jarmasatyn bolsaq, taǵam sýyp qalady. Otbasy músheleri telefonmen aıtylyp jatqan áńgimege kóńil aýdarady. Ol áńgimeni tez doǵaryp tastaý da qıyn. Óıtkeni telefon shalǵan kisiniń renjip qalýy múmkin ǵoı. Eger otbasy músheleri belgili sebepterge baılanysty aptanyń jumys kúnderi jıyla almaıtyn bolsa, onda senbi nemese jeksenbi kúnderiniń birinde bas qosatyndaı bolyp, otbasylyq taǵamdy dástúrge aınaldyrý kerek. Osyndaı durys uıymdastyrylǵan otbasylyq taǵamnyń mańyzy erekshe zor. Onyń mańyzy taǵamdy iship-jeý tıimdiliginde ǵana emes, ásirese otbasynyń ishki ahýalyna, birligine jaqsy áser etedi. Tárbıelik mańyzy da úlken ekendiginde sóz joq. Barlyǵy bas qosyp, birge ishken taǵam otbasy birligin shyńdap, onyń múshelerin jaqyndastyra túsedi. Dástúrli jaqsy ádet qalyptastyrady, balalarǵa da paıdaly úlgi bolady.

E. Ramamzanov

---