InfoHub Logo

Erýbaı aýylynda 37 úı bar. Bul 37 úı buryn úshke jikteletin: baı, ortasha, kedeı bolyp. Bir kezderde baıdyń sany — 4, ortasha — 12, qalǵany kedeı bolyp júrdi. Berirek kelgen soń, árıne, tóńkeristen keıin jerde bir sanaǵandarynda baıdyń sany 3, ortasha 20, qalǵany kedeı boldy.

— Osy durys pa? — dep suraýshylarǵa, aýyl bolyp:

— Osy durys-aq! — dep jaýap berisip júrdi.

Byltyr osy Erýbaı aýylynda "Tań" degen kolhoz uıysty. Kolhozdyń bastyǵy ershi Erman, orynbasary Máken jeńgeı, hatshysy Dúısekeı boldy.

Jetibaıdyń úıiniń tórgi bólmesin keńse qylyp, kolhoz iske kiristi. Tolyp jatqan spısok jasaldy. Tolyp jatqan anket toltyryldy. Spısok, anketterdi qorytyp kelip, aýdanǵa derek bildirgende:

"Erýbaı aýyly júz prosent kolhoz boldy" — degen qorytyndy shyqty.

Jalpy jıylysta baıandamany Erman istedi.

— Aý, osynymyz áýeli qalaı ózi? Myna Dútpaı aýyldary baılaryn alastap shyǵaryp jatqan kórinedi. Olar — toqsan prosent qana kolhoz bolyp otyrmyz deıdi. Biz osy asyra siltep alyp júrgenimiz joq pa? — dep Ysqaq tanaýy deldıip, kóptiń aldynda qasqaıa bir turdy.

— Báse, Ysqaq neǵyp shataq shyǵarmaı júr dep edim-aý!

— Daý shyǵarmasa, Ysqaqtyń ishken asy boıyna taramaıdy ǵoı.

— Atyn shyǵarý úshin sóıleıdi kóbine.

— "Belsendi" dep aıtsyn deıdi.

— Ysqaq... Ysqaq... — dep jıylysta otyrǵandar shýlap ala jónelisti.

Erman ymdaǵan soń, Dúısekeı hatshy ornynan turyp, kishkene kitaptyń bir betin aýdardy, ekinshi betin aýdardy, bir jerine shuqshıa qadaldy:

— Kolhozǵa kimder kire almaıdy? Mine, munda aıtylǵan, — dedi Dúısekeı jaırańdap, jerden jeti qoıan tapqandaı.

— Al, kimder?

— Baı kire almaıdy, molda kire almaıdy. Patsha tusynda ákim bolǵandar, shen alǵan, shekpen kıgender kire almaıdy...

Jurt birine-biri qarady. Jamanbaı molda, Erbosyn, Erýbaılar bireý kórip qala ma degendeı, buǵa tústi.

— Aý, osy aıtqandaryń bizde bar ma? — dedi bireý.

— Bar! — dep, Ysqaq taǵy daýystady.

— Áne, taǵy kiristi.

— İzdegeni buzyqtyq.

— Eldiń el bolǵany oǵan ne kerek, — dep jurt taǵy shýlasty. Áıelder sybyrlasty. Bireýleri ernin shyǵarysty.

— Ysqaq bar dep tur ǵoı, aıtsyn! —dedi bir jýan daýys.

— Al, Ysqaq, aıtasyń ba? — dep Erýbaı shuqshıa qaldy.

— Solbyraımaı tursaı, ant urǵan! — dep bireýler jyp ete qaldy.

Ysqaq súıretile basyp, kóptiń aldyna keldi. Bórkin alyp, qoltyǵyna qysty. Saqalyn bir-eki ret tutamdap ustap, shyrq etkizip jerge túkirip te aldy.

— Ay, qashan aıtasyń?

— Báldenip tur ǵoı.

— Túneýgi ókirikten kelgen ókil qusap sóılemekshi bolyp tur ǵoı, — dep jurt taǵy keýildesti.

— Joldastar! — dedi Ysqaq oń qolymen myqynyn tirep.— Biz soqyr bolmaıyq. Biz kedeı atyna laıyqsyz jumys istemeıik. Biz shyn kolhoz bolaıyq. Erýbaı aýylynda baı joq, degenge kim nanar? Nandyrshy, qane? Biz aıtpaǵanmen jurt aıtar. Qara joldyń ústinde otyrǵan aýylmyz. Ótken-ketkenniń bári biledi bizdiń aýyldy. Kók tóbeli aǵash úılerdi kórmegen kim bar deısiń?..

— Osy ne sóılep tur? Kók tóbeli úıiń qaıda? — dep shetkerek otyrǵan sopaq betti kisi, tanaýy qýsyrylyp, Ysqaqtyń jaǵasynan ala túsetin adam tárizdendi.

— Joq, joldas, buryn bardy, budan eki jyl buryn ǵana bardy. Satsa, bári de joq bolady. Úı túgil, mal da joq bolady. Osy aýyldyń ústi qara qurym bolyp jatatyn mal edi, sol qaıda bilesińder me? Ermannyń eki qarasy áli bar. Meniń eki qaram áli bar. Ol mal qaıda ketti? Ol mal kimdiki edi?..

— Ay, ýaqytymyz joq, jumysymyz bar. Ysqaqtyń sózi bitpes. Basqarma bizdi jınady eken! Jumysyn bitirse eken de, bizdi taratsa eken? — dedi Júsip kóterile túsip.

— Páli, osy jón, — dep Adyraq ony qostady.

— Bizdiń qarap otyrǵan máselemiz — baıdy zertteý me, joq basqa ma? — dep bireý suraý berip edi.

— Aýdanǵa jiberiletin derekti bekitý úshin jınap otyrmyz, —dep Dúısekeı shapshańdatyp jaýap qaıtardy.

— Endeshe, bekitilsin! Al, jurt, taraıyq! — dep, Dáýrenbek ornynan turyp edi, jurt dúrkireı turdy.

— Al, Ysqaq, soǵa ber.

— Doklat iste.

— Sóz Ysqaq joldasqa berildi, — dep tarap bara jatqan jurt daýryǵysyp kúlisti.

Ysqaq birsypyraǵa sheıin úndemeı otyrdy. Ústel basynda Erman bastyq pen qaýlynyń aǵyn jazyp úlgire almaı otyrǵan Dúısekeı qaldy.

— Erman shyraǵym, bizdiń aýylda osy shynymen baı joq pa? Ashyp aıtshy, — dedi Ysqaq bir kezde kúrsinip.

— Men qaıdan bileıin. Solaı desip júr ǵoı. Jeke salyqqa, qara tizimge ilikken adamdar da joq, — dep Erman kúńkildedi.

— Jeke salyqqa, qara tizimge baılar, moldalar ózderi izdenip baryp ilige me eken, álde, olardy iliktirip berý mindeti me eken?..

— Óı, basymdy aýyrtpashy, myna bir anketin tapsyra almaı jatyrmyn, — dep Erman qaǵazyna úńildi.

"Tań" kolhozynyń músheleriniń arasy alty aıǵy qoıý daýdan arylmady. Urys deseń, osynda, tóbeles deseń, osynda. Qatynnan aırylý deseń, osynda.

— Kolhozyń qurysyn, berekemiz ketip boldy, — dep renish bildirgender de sezildi.

Bir kúni jalpy jınalys shaqyryldy. Jıylys óte tyǵyz shaqyryldy. Erman qaltyranyp, surlanyp, jıylysty ne úshin shaqyrǵanyn aıtty:

— Osylaı da osylaı. Eginge erteń shyqqaly otyrǵanymyzda 12 úıdiń "bólinemiz" dep otyrǵany mynaý...

— Bólingende, bólek kolhoz bolmaq pa?

— Joq, múlde kolhoz bolmaımyz deıdi.

— Olar kimder?

— Jamanbaı, Erbosyn, Erýbaılar, taǵy basqalar, — dep Erman aryzdaǵy tizbeni shubyryp oqyp shyqty.

Ysqaq myrs etip, mıyǵynan kúldi.

— Erman shyraǵym, osy bizdiń aýylda baı bar ma endi, bilesiń be? — dedi Ysqaq kúlimdeı túsip.

— Óı, qoıshy, adamnyń basy qatyp otyrsa, — dep Erman jelkesin qasydy.

Ysqaq ornynan qushyrlanyp turdy:

— Joq, joldastar, bas qatatyn jumys bul emes. Qatqan bas qatar, endi jazylý kerek. Byltyrdan beri baıdy joǵaltyp alyp masqara bolyp júr edik, mine, kórdiń be! Ózderi ashyp berdi! Bet perdesi ashyldy degen osy! Kolhozdan shyǵamyn dep otyrǵan osy 12 úıdiń ishinde sytyǵy bar ma? Kileń baıdyń, shonjardyń tuqymy emes pe! Osylardy kedeımen birge tilek tileıdi dep kim aıtar?! Shyqsyn, alasta! Aryzyn bylaı qoı, alastap shyǵar! Jaz protokoldy!

Uılyǵyp otyrǵan jurt tirelgen túbekten jol izdep tapqandaı, kádimgideı jazylyp sala berdi.

— E, báse, Ysqaq birdeme tapsa kerek edi! — dep bireýler qýanyp qaldy.

Dúısekeı hatshy kóptiń atynan qaýly jazdy. Qaýlyǵa músheler tegis qol qoımaqshy bolysty.

— Álgi meniń sózim túgel osynda jazyldy ma? — dedi Ysqaq.

— Jazyldy.

— Endeshe, ákel, aldymen ózim qol qoıaıyn, — dep barmaǵyn sıaǵa malyp, aq qaǵazǵa barjıta bastady. Aq qaǵazǵa barmaqtyń qara taby basyldy.

— Quryp qalǵyr Ysqaq, qolyńdy sonsha boıaǵanyń ne qaǵazdyń betin qap-qara qylypsyń ǵoı, — dedi Dáýit kúlip.

— Joq, bu da az. Bul baılarǵa salǵan tańbam. Tańbany battıta salmasam, Erman tanı almaı qalatyn bolyp júr, — dep Ysqaq myrs-myrs kúldi.

---