InfoHub Logo

Qoıshyqara dúnıege kelgende Qulmannyń úıinde eshbir ózgeris bolǵan emes. Ákesi — Qulman Jetpistiń "qulaqkesti" quly, máńgi baqı qoıshysy edi. Sheshesi — Orynbıke Jetpistiń otyn jaǵyp, kúlin shyǵaratyn basybaıly kúńi edi.

Menshikti baspanalary baıdyń qarasha úıi. Qyryq quraý jamaý, shuryq-shuryq tesik qurym úı, tóbesinde túndigi joq. Jel úrse, azynaıdy. Jańbyr jaýsa, tamshy sorǵalaıdy. Kún shaqyraıyp, ystyq nuryn tókse, qarasha úıdiń ishi otsha qaınaıdy. Onyń ústine quıyn bolsa, otty alyp ketip órt shyǵyp júrer dep, kúnniń ystyǵyna qaramaı, báıbishe otty qarasha úıge jaqqyzady. Ottyń aptabyna kúnniń ystyǵy qosylyp, mańdaıdan teri aıǵyz-aıǵyz bolyp, josyp, kúldi burqyratyp Orynbıke otyrady... Baıdyń salqyn úıine, baıdyń jumaq turmysyna qaraǵanda, qarasha úıdegi ómir — qarǵalǵan ómir ǵoı. Biraq ózdi-ózi bolyp shúıirkelesip, osy qarasha úıde tynysh ómir ótkize alsa, Orynbıke odan artyqty kútpeıtin de sekildi. Tynysh ómir qaıda, báıbishe tysqa shyǵyp qaqyrynsa da, Orynbıkeniń júregi zyrq etip, ot kósep otyrǵan shylsha temiri qolynan túsip ketkendeı bolady.

Orynbıke bala kóterip, kúni tolǵan soń, Qulmandy bir túrli keıistik basyp júrdi.

— Jumysty shamalap iste, baıdyń isi bitpes, ekiqabat kúıinde ózińdi-óziń kútpeseń bolmas,— deıdi Qulman.

Qulmannyń jany ashyǵannan aıtqanyn Orynbıke sezedi. Ózin-ózi kútýdiń múmkin emes ekendigin biledi. Áıtse de eriniń daǵdarǵannan aıtqan sandyraq sózin kóńiline demeý kórip júre beredi...

Kún shashyrap shyǵyp kele jatqanda, quryqshasyn súıretip, Qulman qoıyn órgizip júredi. Jetpis baı jeleń shapandy ıyqqa jamylyp, kúbideı bolyp, kóleńkede otyr. Jer qaıystyryp órgen malyna ishinen mastanyp, rıza bolyp ta otyrǵan shyǵar. Óıtse de syrtqy pishininde jaıdary qalyptyń izi joq. Ákesi búgin ólip otyrǵannan jaman -tuldanyp, qabaǵynan qar jaýyp otyr. Qoı órgizip júrgen Qulmanǵa eki-úsh ret jekip, aýyr-aýyr sóz aıtty:

— Alǵanyn adaldamaıtyn ıt!— degen sózge de barady.

Qulmannyń qoı baqqanyna munda 32 jyl bolǵan eken. Adaldamastyq Qulman ne alyp edi? Otyz eki jyldyń eńbek aqysy tym bolmasa bir kúrke tigip alýǵa jetpegeni me? İshkeni baıdyń sarqyty, kıgeni baıdyń eskisi, sóıtip júrip Qulmannyń tapqany qaısy?..

Torsyqqa quıǵan aırandy ala keteıin dep Qulman qarasha úıge kirse, bet aýzy kúreńdenip, eki qolymen jer tirep, tynysy ketip Orynbıke otyr eken. Esikten kirgen Qulmanǵa jaýtańdaǵan kózi ótip barady. Birdeme aıtaıyn deıtin shyǵar, biraq jóni joq qoı. Orynbıkeniń aıtqanyn isteıtin Kúlmanda qaı bir erlik bar?! Bosaǵaǵa súıenip, Orynbıkeniń oıdaǵy sózin Qulman aıtpaı sezip tur. Kóńili buzylyp, qamyqqan sekildenedi. Ózinen-ózi turyp, yza qysyp ketkendikten aınaldyryp kıgen teri tonnyń júnin qolymen jula bastaıdy:

— Tolǵatyp otyrsyń-aý?!

— Iá!

Erli-áıeldi qıyn-qystaý kezeńde birine-biriniń sóz qatqan túri osy! Odan ary turyp sóıleýge baıdyń dúrildegen daýysy erik bermedi.

— Qulman qaıda?.. Qoı uzap ketti, tez barsyn!— dep ámirdi tyǵyz berdi baı.

Shańqaı tús kezinde, Qostumardyń kezeńine qoıyn jýsatyp, Qulman tynys aldy. Tynys aldy degen aty bolmasa, jany jaı tapqan joq, esi-derti Orynbıke boldy. Orynbıkeniń búgingi kúıi Qulmannyń basynda tús sekildi buldyraıdy, aıanyshty qaraǵany, Qulman úıden shyǵyp bara jatqanda ernin jybyrlatyp birdeme aıtqany. Ne aıtqanyn esite almaı qalǵandyqtan qaıta kirip suraıyn dese de, baıdan qaımyǵyp, quryqshasyn súıretip qoıǵa qaraı júgirgeni... Bári de buldyr. Qulman búgin oıaý emes. Qalyń uıqyǵa kirip, osy kúıge túsinde ushyrap otyrǵan sekildi... Kúndegideı tonyn taıaqqa jaýyp, kóleńke de istegen joq. Moınyna ilip júregin dorbasy, aıran quıǵan torsyǵymen umytylyp, úıde qalyp qoıǵan, shóldep erni kezerse de, áli shalapty kereksingen joq. Qazirgi tilegi, qazirgi oıy óz janyn baptaý emes, óz janynan álde neshe ret qadirli bir jannyń jaıyn oılaý sekildi...

Órkeshtengen tomardy jastyq qylyp Qulman jatyr. Asty sazdy sý, tomar arasynyń shalshyǵyn shylpyldatyp, sekirip kólbaqa júr, ınelikteı qatqan sary masa byjynap ushyn, qasqa, kózge qonyp, maza bermeıdi. Áýe aınadaı jaltyr. Jel úrmeı, álem qulaqqa urǵan tanadaı tynǵan. Alystaǵy qara saǵymmen buldyrap, aspanǵa sozylyp tirelip turǵan sıaqty... álde qaıda kók jıeginde teńbildengen shoqpaq qara bulttar qyltıyp bas kótergen sıaqty bolyp edi, uzamaı kóterilip kúnbatys jaqqa qanatyn tegis jaıdy. Qoıýlana kele qaraqoshqyldanyp, kúnniń betin búrkedi. Kúıip turǵan ystyq tamyz birden ózgerip, samal jel úre bastaǵan sekildendi. Kún kúrkirep, naızaǵaı jarqyldap, múlgigen tabıǵat doly kúshtiń quıynyna kirip, birdemege ázirlengendeı boldy. Qulman ornynan turyp, aýylǵa qaraı qoıyn bettetkende, bult túnerip tóbege kelip, iri tamshylar jalǵyz qalaqtap tyrsyldap, jerge tama bastap edi...

Kún uıasyna batyp bara jatqan kezde, qoıdy aýyldyń syrtyndaǵy beleske qaptata salyp, Qulman aýylǵa keldi. Aýylda eshbir ózgeris joq. Baı men báıbishe kóleńkege kórpe tósep, samaldap otyr. Kórshi úılerdiń áıelderi jantalasyp baıdyń sıyryn saýyp jatyr. Ysmaq jylqyshy jelpeıin beline baılap, quryǵyn súıretip, jylqyǵa ketkeli jatyr. Otaýdyń kóleńke jaǵynda baıdyń kelini men boıjetken qyzy syzylyp is tigip otyr. Asyǵyp kele jatqan Qulmanǵa kózi túsip, qyzǵa birdeme aıtyp kelinshek kúldi. Qyz da kúldi. Olardyń kúlkisi Qulmanǵa atqan oqtaı jaman tıdi. Mańdaı burynǵydan beter tyrysty. Búrtiktengen kir samaıynan sorǵalap, aıǵyzdanyp qoıý qara saqalynyń arasyn quldılady.

Orynbıke sup-sur bolyp, búk túsip jatyr eken, bas jaǵynda asýly qur tur. Qulman úıge kirgen boıy júregi eljirep, Orynbıkeniń bas jaǵyna júresinen otyra qaldy:

— Tirimisiń?— dedi.

— Tirimisiń... áne, qara!— dep álsiregen qolyn sozyp, Orynbıke aıaq jaǵyn kórsetti.

Burqyraǵan kúldiń tór jaǵynda, shylǵaý qylyp júrgen eski shapannyń óńirinde oraýly birdeme jatyr edi. Bul Qulmannyń yntyq bolyp júrgen balasy! Jasy qyryqtyń ekeýine kelgende birinshi kórgen perzenti edi. Oraýly jatqan balany kórgende, Qulmannyń kózinen jas yrshyp-yrshyp ketti.

— Aınalaıyn! Toba qyldym! Qalqamnyń atyn Qoıshyqara qoıamyn,— dedi Qulman.

Qoıshyqaranyń týysynda ózgeris bolmaǵan sekildi, tárbıesinde de ózgeris bolǵan joq. Ózinen-ózi tárbıelenip ósip kele jatqan sıaqty bolady. Orynbıke tezek terip, sıyr saýyp, sý tasyp, baıdyń jumysynda júrse, Qoıshyqara uzaqty kúnge besikte jatady da qoıady. Qarny ashyp jylasa, terbetip jubatatyn adam joq. Shyńǵyryp jatqan daýysyn estise:

— Jaǵy qarysqyr bala eken, týmaı ketkir, qaıdan týǵan!— dep báıbishe úıinde otyryp shaptyǵady. Báıbisheden qaımyqqanynan Orynbıke mezgilimen emshegin de bere almaıdy. Kelini otaýynda balasyn shomyldyryp, alaqanyna salyp aımalap, "Qasymjanym",— dep shóp-shóp súıip otyrǵanynda, munyń da ishi eljirep, Qoıshyqarasyn besikten sheship alyp, qysyp-qysyp súıgisi keledi. Onysy bir tilek qoı! Tilegin oryndaıtyn kún qaıda?!

Qoıshyqara eki-úsh jasqa kelgende, domalanǵan qara bala boldy. Shúldirlegen tili qyzyq. Orynbıkeni "mama" deıdi, Qulmandy "áke" deıdi. "Áke" dep úıretip júrgen — Orynbıke. Balanyń tili kelmeı bastapqy kezde "ák"—dep te júrdi. Sonyń ózin zor mahabbat kórip, qoıdan sharshap kelgende Qulmannyń tóbesi kókke tıe jazdaıdy.

Qoıshyqara aıaǵy shyǵyp alǵan soń, mamasynan aıyrylmaıtyn boldy. Sýǵa barsa da, tezek terse de, sıyr saýsa da jarbıyp sońynan eredi de júredi. Keıde júrip-júrip sharshap, aıdalada kódeni jastanyp, uıyqtap ta qalady. Orynbıkede keıý joq, qabyn arqasyna arqalap, uıyqtaǵan balasyn baýyryna qysyp, artynyp-tartynyp úıge keledi. Biraq bir jaman jeri báıbisheniń kózine tússe:

— Jaman ıttiń balasynyń ardaqtysyn qara!— dep shańyn aspanǵa shyǵaratyny bar. Ondaıda Orynbıke sasqanynan baýyryna qysqan balasyn jerge domalatyp, jylatyp tastap ta ketedi.

Qoıshyqara 6-7-ge kelgende, baıdyń kelininiń balasy da tetelesip ósip qalyp edi. Bala — balaǵa úıir, baıdyń nemeresi Qoıshyqaramen oınaǵandy áýes kórip, Orynbıkeniń mańaıyn jaǵalaıdy. Qarasha úıge baryp, Qoıshyqaramen oıyn qurady. Bastapqy kezde sheshesi jetektep alyp ketip júrse de, bala turmaıtyn bolǵan soń, Qoıshyqarany otaýyna shaqyrady. "Qasymjandy oınat"— dep buıryq beredi. Eki bala alǵashqy kezde táp-táýir tatý bolyp-aq oınap júrip edi, baıdyń kelini Rahıla onysyn unatpaǵandaı, Qoıshyqarany jazyqsyzdan jazyqsyz qarǵap-silep, qıt etse araǵa túsip, balasynyń shashbaýyn kóterip, balasyn birdemege baýlyp júrgen sıaqty bolady. Jas Qasymjan sheshesine arqa súıep, jasynyń kishiligine qaramaı, Qoıshyqaraǵa ústemdik qylatyn boldy. Qoıshyqarany jippen noqtalap at qylyp, shybyqpen uryp aıdaıtyndy shyǵardy. İlegenge jip taǵyp, Qasymjan ishine minedi, súıre dep buıryq qylady. Súıremese, Qasymjan jylaıdy, Qasymjan jylasa, baıdyń kelini Rahıla surlanyp, otaýynan shyǵa kelip:

— Qaǵynǵyr, qyrshynnan qıylǵyr!— dep tópep sala beredi.

Orynbıke jeroshaqqa qazan asyp, sút pisirip jatyr edi. Jeroshaqtyń jel jaǵynda qısaıyp Qulman jatyr edi. Ákesine erkelep, aýzynan túskenin aıtyp, Qoıshyqara máz bolyp otyr edi, otaý jaqtan jibin súıretip kelip, Qasymjan júgendeı bastady. Bir-eki ret qolymen jipti alyp tastap edi, Qasymjan óshigip qoımaǵan soń, Qoıshyqara ashýlanyp ketip, ıterip tastady. Qasymjan shalqalap qulap, dalany basyna kóterip jylady. Balanyń daýysymen surlanyp, otaýdan Rahıla shyqty, shaptyǵyp báıbishe umtyldy. Báıbisheden buryn Rahıla jetip, shúılikti. Qoıshyqara qorqyp, ákesiniń baýyryna kirip, panalap edi, Rahıla qoımaı sýyryp alatyn boldy.

— Kelin, kelin!— dep Qulman da ara túsip kórip edi, ashýly Rahıla ony elegen de joq, Qoıshyqarany sıraǵynan súırep alyp, aıaǵymen jambasqa eki ret tepti. Qoıshyqara shyńǵyryp jiberdi. Qulman tómen qarap, jer shuqydy. Orynbıke kózinen jasy monshaqtap, qaqtama tezekti otqa kósep tyǵa berdi.

"Qasymjandy durystap oınata almady"— dep Qoıshyqarany buzaýǵa saldy. 20-dan artyq buzaý bar. Aýyldan uzatyp baǵamyn dep enesine jamyratyp alyp, talaı taıaqty jedi. Biraq, balalyq eskertpedi. Burynǵy kúıimen buzaýdyń sońyna túsip kógal basyna barǵan soń, shalshyq sýǵa sazdy ılep, sýret istep, óziniń oıynshyǵymen bolady.

Bir kúni qalyń shóptiń arasynda sýretimen oınap otyryp, sharshaǵan soń, qısaıa ketse, uıyqtap ketipti. Tónip kelgen dúrsilden shoshyp oıanyp, basyn kóterip alǵanda, bir nárse tasyr-tusyr ete qalǵandaı bolady. Qorqyp ketip qashaıyn degende, jerde domalanyp jatqan Jetpisti kórdi. Aty úrkip, aýdaryp ketken eken. Aıaǵyn aqsaı basyp turyp:

— A, jetpegirdiń balasy!— dep baı umtyldy. Qoıshyqara orǵyp jóneldi. Bul jerde qutylǵanmen, túbinde qamshynyń arqasyna tıetinin sezdi. Biraq ony da elegen joq, qashyp kele jatyp, baıdyń teńkıip qulaǵanyna máz bolyp, óz-ózinen kúlýmen boldy.

Qysqa qaraı Orynbıke yńqyl-syńqylǵa aınaldy.

— Qys bolsa, muny albasty basatyn ádeti,— dep báıbishe oǵan jaman shaptyǵady.

Báıbisheniń daýsy shyqsa, ókpesin súırep, Orynbıke júre berýshi edi. Bul joly júre almady. Bir-eki kún yńqyldap, sozylyp júrip, bir kúni taza jatyp aldy. Denesi kúıip-janyp, janyn qaıda qoıarǵa bilmedi. Álsin-álsin sý iship, mańdaıyna qar bastyrýmen boldy. Qulman tún uzaqqa damyl kórmeı baqsa da, kúndiz qaıyryla almaıdy, baıdyń malyn jaılaıdy. Orynbıkeni kúndiz baǵatyn — Qoıshyqara. Burynǵydaı aǵash jonyp, at isteýdi qoıyp, ájesiniń basyna kelip, túneıdi de otyrady. Orynbıke oqta-tekte kózin ashqanda tońyp otyrǵan Qoıshyqarany kórip:

— Qalqam, qarashyǵym!— dep erni kemseńdeıdi... Úı ishi qara kóleńke, tereze siresken qyraý. Dala syqyrlaǵan boran. Tar, sasyq, azynaǵan sýyq, as úıde, peshtiń janynda, sandyraqtap Orynbıke jatyr. Aýzyna kelgenin sóıleıdi. Birese saqyldap kúlgen sıaqty bolady... Ájesiniń sóılegenine máz bolyp bastapqy kezde Qoıshyqara jadyrasa da, art jaǵynan qorqýǵa tústi. Ájesiniń ústindegi kóılegin tisimen tistep jyrtqanyn unatpady, bir sumdyqtyń bar ekenin sezgen sıaqty boldy... Uzaqty kún arpalysyp jatqan aýrý ymyrt jabyla bir túrli jýası túsip, bara-bara yńqyly basylyp, demi tynýǵa aınaldy. Jany shyǵýǵa taıanyp yshqynǵanda, Qoıshyqara qorqyp ketip, baqyryp jylap qoıa berdi.

— Nege jyladyń, qaraǵym, jaı ma?— dep boranmen jaýrap Qulman úıge kirdi. Kelgen yńǵaıda Orynbıkege kózi túsip, shoshyp ketip, kishkene turdy da, kózinen jasy búrtiktep domalanyp, otyra qalyp, ıman aıtty. Orynbıkeniń aqshıǵan kózin ýqalap jumdyrdy...

Ata-balaly ekeýi qarańǵy úıde otyryp, túni boıy

---