InfoHub Logo

Ótken kúnderdiń birinde Oral ózeniniń eki betinde eki baı sultan turypty. Oń jaq betindegisiniń aty — Begaly, sol jaq betindegisiniń aty Topaı eken. Bular ylǵı bir-birimen aıtysyp, barymtalasyp, shabysyp, baq talastyryp kelipti. Bir kúni Topaı otyryp:

«Meniń asyl tuqymdy arǵymaq bıelerim ózenniń arǵy betindegi Begalynyń jaby, jaman aıǵyrlarynyń kisinegen daýsynan shoshyp, qulyn tastapty. Begaly asyl tuqymdy qulyndarymnyń baǵasyn tólesin, oǵan kónbese, shabysýǵa daıar ekenin aıtsyn», — dep Topaı Begalyǵa elshi jiberedi.

Begaly bul sózdi esitkennen keıin, bılerin shaqyryp alyp, ishindegi eń sóz tapqysh degen eki aqsaqalyn Topaıǵa attandyrypty.

«Baryp bıligin aıtyńyzdar, sózden jyǵylsańdar, ólgen qulyndaryńnyń baǵasyn tólep qaıtasyńdar», — dep tapsyrady bılerine.

Eki shal Oral ózeninen ótip, Topaıdyń aýlyna qaraı júrip kele jatyp, keshqurym mal qaıtaryp júrgen on segiz-on toǵyz jasar balaǵa jolyǵady. Onan «Aldymyzda jaqyn jerde qonatyn el bar ma?» — dep suraıdy. Kún qaýysarǵa taıanyp qalǵan kez eken. Bala turyp eki bıge jón siltep bylaı deıdi:

— Aldyńyzda, ońasha qashyq emes jerde aqshamnyń úıi bar, onan ótkesin áttegenaı bar, al qonam deseńizder anaý turǵan bizdiń aýyl, baryp qonyńyzdar, — dep joldan shetkerileý turǵan aýyldardy kórsetedi. Eki bı turyp:

— Shyraǵym, sizdiń aýyl bizge qısyq tur eken, sondyqtan aqshamnyń úıine baryp qonalyq, — dep júrip ketisedi. Kún batyp, keshki aqsham mezgili bolady, biraq el joq. Sonda birine-biri qarap aqsaqaldar:

«Áttegen-aı, manaǵy balanyń aýylyna baryp qonbaǵanymyz qate bolǵan eken, álde de bolsa sol balanyń úıin taýyp alyp qonalyq», — desip attarynyń bastaryn buryp alyp, qaıta júrisedi. Bala qarıalardan buryn kelip úıine jetken eken. Úıine kele jatqan adamdardy tanyp, aldarynan shyǵady. «Qosh keldińizder!» — dep eki qarıany attan túsirip qarsy alady. Túnde qonyp otyrǵan kezde bala bul eki qarıanyń Topaıǵa ne úshin bara jatqanyn suraıdy. Qarıalar ne sebepti Topaıǵa baratyndaryn jasyrmastan aıtysady. Bala turyp:

— Topaıdyń ótirik daýyna ne dep jaýap qaıtarasyzdar? —  dep suraıdy. Sonda eki qarıa turyp:

— Bizdiń aıtarlyq esh dálelimiz joq, ólgen qulynnyń baǵasyn tóleımiz de, — desedi. Sonda bala turyp:

— Sizder osy daýlaryńyzdy maǵan tapsyryńyzdar, Topaıǵa jaýabyn men bereıin, meniń malymdy kelgenshe sizder baǵa turyńyzdar, — deıdi. Eki aqsaqal ózara keńesip, balaǵa rızalyq bildiredi. Erteń turǵan soń bala aldymen túıeden bir úlken qara býrany, qoıdan bir úlken aq serkeni alyp qalady. Qara býranyń bir jaǵyna kebeje teńdep, onyń ishine aq serkeni salyp, ekinshi jaǵyna topyraq salǵan qap teńdep túıege artady, ózi ústine minedi, qolyna sarja /oq jaq/ alady. Sóıtip, Topaıdyń aýlyna aıańdap júrip ketedi. Topaıdyń aýyly Kóltabanda otyrady eken. Sásketús kezinde bala Topaı aýlynyń mańaıyna jaqyndap keledi. Bir shaqyrymdaı jerden túıege minip kele jatqan adamdy kórip, Topaıdyń aýlynyń on-on bes qabaǵan ıtteri balany qarsylap alady. Itterdiń biri túıeniń artqy aıaǵynnan tistep, biri aldyn kes-kestep, barlyǵy qamalap alyp túıeni júrgizbeı qoıady. Sol kezde bala yzalanyp sarjamen bir-eki ıtti atady. Sarjanyń oǵy qadalǵan ıtter qyńsylap aýylǵa qaraı qashady. Qalǵandary da ydyraı bastaıdy. Qyńsylaǵan, atylǵan ıtterdi kórgen Topaı aýylynyń tentekteri atqa mine-
mine salyp balaǵa qarsy shaýyp, qamshy oınatady.

— Bul aýylǵa kelgen adam ıtti atpaq túgil, qamshymen soqpaıtyn, sen qaıdan shyqqan adamsyń, ıtterge nege tıisesiń, atańa nálet! — dep balaǵattap, balany sabamaq bolady. Sonda bala turyp:

— Aǵataılar, meni sabamańdar, sókpeńder, aýyldaryńnyń sultany Topaıǵa alyp baryńyzdar, jaýabyn soǵan bereıin. Men Oral ózeniniń arǵy betinen kele jatqan elshimin, — deıdi.

Balanyń mingen túıesin jetelep kelip, balany úıdiń janyna qoıyp, aýylynyń jigitteri bolǵan oqıǵany Topaıǵa baryp habarlaıdy. Sonda Topaı úıinde ózderiniń bılerimen birigip qymyz iship otyr eken.

— Bizdiń aýyldyń ıtin atyp júrgen kim, netken kórgensiz? Ózin beri alyp kelshi maǵan! — dep buıryq berip jatyr eken. Sol kezde bala túıesin shógerip, júgin túsirip serkeni kebejeden shyǵarady. Túıeni de, serkeni de halyqtyń kóz aldyna kórsetip júkke baılaıdy. Sonan keıin Topaıdyń úıine kelip kiredi.

— Óziń kimsiń, qaıdan keldiń? — dep aqyrady.

— Men arǵy bettegi Begalynyń elshisimin, — deıdi. Sizdiń Begalydan talap etetin qulynyńyz bar eken, sonyń jaýabyn berýge meni jiberdi, — deıdi.

— E, elińniń úlkeni qurydy ma, aqsaqaly qurydy ma? Sendeı aqymaq balany shaqyryp pa edim men, nege keldiń, sen ne bılik aıtasyń? — dep Topaı qaharlanady, sonda bala aıtady:

— Eger úlken kerek bolsa, anaý baılaýly turǵan qara býra — meniki, sonan surańyz, aqsaqal kerek bolsa, saqalynyń uzyndyǵy jarty kez anaý turǵan aq serke — meniki, sonan surańyz. Al bılik kerek bolsa, menen surańyz, jaýabyn bereıin, — depti.

Sultan sasyp sóz taba almaı qalyp:

— E, júgirmek, endeshe meniń ıtterimde ne atańnyń quny bar edi, nege atasyń? — dep aıǵaılapty.

— Sizdiń ıtterde meniń kópten ala almaı júrgen óshim bar edi. Ótken jyly Oral ózeniniń arǵy betinde kúndiz osy qara býramdy minip qoı baǵyp turǵanymda, bes alty qasqyr kelip qoıǵa shapty. Sol kezde aıtaqtap erteden keshke deıin aıqaılaǵanda, osy ıtterińniń biri maǵan kómekke kelmegen, búgin aýylǵa elshi bolyp kelgende, meniń túıemdi jep qoıa jazdady, sonsoń attym, — deıdi bala.
—  Óziń qyp-qyzyl jyndy ekensiń, seniń ózenniń arǵy betindegi aıqaılaǵan daýysyńdy bul jerdegi meniń ıtterim qaıdan estisin, osyndaı da sóz bola ma eken? — dep Topaı taǵy ejireıedi.

— Aıtqan sózińizge ıe bolyńyz, adamnyń daýysy aıýannyń daýysynan qattyraq shyǵatynyna sizdiń talasyńyz bolmas. Olaı bolsa, Begalynyń jaby aıǵyrynyń ózenniń arǵy betinde júrip kisinegen daýsyn sizdiń asyl tuqymdy bıeńiz qalaı esitedi? Qaısymyz jyndy boldyq? — deıdi bala.

— Jurt-aý, myna jyndy júgirmektiń meni sózben jeńip, jermen jeksen jasaǵanyn kórip otyrsyńdar ǵoı! Endi meniń Begalydan eshqandaı talabym joq. Mynaý júgirmek kelmeı jatyp meniń eki jaqsy ıtimdi óltirdi, uzaq aıaldasa, bireýmizge zaqym jasar, tezirek eline qaıtaryp qutylyńdar! — dep Topaı bı jigitterine buıryq beredi.

— Meni jyndy dediń, júgirmek dediń, bala dediń, birtalaı sózben qorladyńyz. Al meniń sizge aıtarym:

— Aqyldyń jastan shyǵatynyn, asyldyń tastan shyǵatynyn, kúnásiz adamdy jábirleý mastan shyǵatynyn budan by- laı esińizden shyǵarmańyz, bı! — dep, bala úıden shyǵyp ketedi. Osy sózdi aıtqan bala Syrym eken.

---