InfoHub Logo

Janserik Raýlana
IAK 17-01 3 kýrs
Jetekshisi A.B.Tolemısovna

Anotasıa:

Trýdnye detı: chto stoıt za etım vsem ızvestnym ı davno prıvychnym termınom?

Ia hochý obratıt svoe vnımanıe na tý chasttrýdnyh deteı, che povedenıe prınáto nazyvat devıantnym, to estne prınátym v obshestve.

Dannaıa statá sostoıt ız dvýh osnovnyh razdelov. V pervom ız nıh ıa raskryvaıý osnovnýıý problemý – poıavlenıe trýdnyh deteı. Vo vtorom razdele ýkazyvaıýtsá sposoby reshenıa etoı problemy – vospıtanıe ı perevospıtanıe trýdnyh deteı.

Klúchevye slova: perevospıtanıe, pedagogı, podrostkı, rodıtelı, psıhologıa.

Annotation:

Difficult child: what is behind this well-known and long-familiar term?

I want to turn my attention to the part of difficult children whose behavior is called deviant, that is, not accepted in society. The article consists of two main sections. In the first of them I reveal the main problem-the emergence of difficult children. The second section identifies ways to solve this problem-the education and re-education of difficult children.

Key words: reeducation, educators, teenagers, parents, psychology.

Birinshi ret "qıyn balalar" uǵymy soǵysqa deıingi ýaqytta paıda bolyp birden keńinen taralǵan. Biraq ol alǵashynda ǵylymda emes, qarapaıym ómirde ǵana qoldanylǵan bolatyn. Bir kezeńderde bul uǵym joǵalyp ketti, alaıda 50- 60 jyldary qoǵamǵa qaıta oraldy. Bul termın durys atalǵan ba? Keıbir ǵalymdardyń oıynsha bul balalardy qorlaý bolyp sanalady, ásirese ózgelerdiń balanyń ózine nemese onyń ata-analaryna degen kózqarastaryn ózgertedi. Sondyqtan qazirgi zamanǵy psıhologıa men pedagogıka "qıyn balalar" degen sózderdi "qaýip tobyndaǵy balalar", "pedagogıkalyq qaraýsyz qalǵan balalar", "qoǵamda qaraýsyz qalǵan balalar" degen ataýlarmen almastyrady.  [1]. Árbir adam ózindik damýynyń belgili bir kezeńinde ishki jas daǵdarysyn eńserýge májbúr ekendigin eskeretin bolsaq, onda kez- kelgen balany belgili bir kezde qıyn  balalar sanatyna jatqyzýǵa bolady.                                                                        

Mundaı termındi sheteldik psıhologıada da kezdestirýge bolady, bir ereksheligi onda ol "problemalary bar oqýshylar"degen ataýmen almastyrylǵan.

Alaıda ǵalymdar bul sanattaǵy balalardy qalaı atasa da, bizdiń ortamyzda sany tolastamaıdy, kerisinshe jyl sanap kóbeıý ústinde.

"Qıyn" sóziniń maǵynasy óte keń aýqymda qaralady. Olardyń qataryna pedagogtarmen jumys jasaýy qıyndyq týǵyzatyn nemese aıtqan aqyldy qabyldamaıtyn, tipti ata- analarymen de ortaq til tabysa almaıtyn balalar men jasóspirimderdi jatqyzamyz.

Qazirgi kezde pedagogıkalyq jaqtan qaraýsyz qalǵan nemese jalpaq tilmen aıtqanda tárbıesiz jasóspirimderdi qolǵa alý mańyzdy bolyp otyr. Óıtkeni dál osy jas kezeńderinde balanyń jeke tulǵalyq úılesimdi damýy qalyptasady. Al ol óz kezeginde meıirim, adaldyq, eńbekqorlyq, qaıyrymdylyq, túsinispenshilik, tártip, ujymshyldyq sekildi qasıetterdiń damýyna yqpal etedi.

Sonymen, tárbıesi qıyn balalar qandaı jaǵdaıda paıda bolady?

Dástúrli sebepter tártibi qoǵamdyq normaǵa saı kelmeıtin balalardy óz ara eki topqa bólip qarastyrady:

1. Psıhologıalyq jáne psıho- fzıologıalyq turǵydan buzylý sebepteri;

2. Syrtqy ortalyq jáne psıhologıalyq sıpatty sebepteri. [2].

Ómirdiń qaı kezeńinde "qıyndyq" belgileri qalyptasady? Balalardyń minez-qulyqynyń aýytqýy erte balalyq shaǵynda qalyptasady. Bul kezeń bala ómirindegi mańyzdy ýaqyt bolyp sanalady. Anton Semenovıch Makarenko "balanyń tulǵasy 5 jasqa deıin qalyptasady, al 5 jastan keıin balany qaıta tárbıeleý qıyn" dep atap ótken bolatyn. Psıholog Leonıd Mıhaılovıch Zúbın, "tárbıeleýge qıyn balalalardyń belgileri qansha jastan kórinýi múmkin?” degen suraqqa: "Ol tárbıelik yqpalǵa ushyraı bastaǵan sátten bastap, dálirek aıtqanda, óziniń tárbıelik yqpalǵa ushyraǵanyn túsingen sátten bastap", dep jaýap bergen. [3].

Shyndyǵynda, bala tárbıesi onyń uryq túrindegi kúıinde ıaǵnı, týylmas buryn bastalady. Onyń eń alǵashqy oqytýshysy bolyp ata-anasy, odan keıin bala-baqshadaǵy qaraýshysy, tek solardan keıin baryp mekteptegi ustazy bolady. Biraq ókinishke oraı olardyń árqaısysy jeke nemese bári birge kóp qatelikter jiberedi. Al bala bir orynda turmaıdy, árqashan damý ústinde alǵa júredi. Úsh jasynan bastap balada ózindik tártip týraly ereje jáne normatıvti áreket qalyptasa bastaıdy. Qarapaıym úlgi alý arqyly óz ata- anasynan neniń durys, neniń burys ekendigin úırenedi. Úshjasar bala óz betimen jaǵdaıdy synaı nemese sıpattaı almaıdy sebebi, ata- anasy onyń birden-bir úlgi tutar tulǵasy jáne bedeli. Mine dál osy tálim- tárbıe balanyń aldaǵy qylyqtaryna, sabaǵyna, basqa balalarmen oıynyna jáne taǵy da basqa is áreketterine degen keri tárbıesino qalyptastyrýy múmkin.

Onymen qoımaı bul balalar qabiletsiz mektep aldy jáne mektep muǵalimderiniń saldarynan sátsizdikke ushyramaıtyndyǵyna eshkim kepildik bermeıdi. Solaısha jasóspirimdik kezeńge tolmaı turyp qoǵamnyń negatıvti yqpalyna ushyraıdy. Al bul sebepteri bári pedagogıkalyq jaqqa tán bolǵandyqtan, eń áýeli pedagogıkalyq qaraýsyzdyqty dáleıdeıdi. 

Tárbıe úrdisi qaıta tárbıeleý prosesi sıaqty eń aldymen, jasóspirimniń jeke- psıhologıalyq qasıetterin eskere otyryp, onyń naqty jaǵdaılaryn eskere otyryp qurylýy tıis. Balanyń áleýmettik ózgeristerine pedagogtary, ata-analary, basqa da balalarmen qarym-qatynas sıpaty da áser etedi. Munda pedagogıkalyq quraldardy durys tańdaý mańyzdy, ol balaǵa ózin-ózi jetildirýge jáne áleýmettik tájirıbeni tanýǵa kómektesedi.

Qıyn balalarmen tárbıe-profılaktıkalyq jumys júıesi eń aldymen:

1. balalardy áleýmettik qorǵaýdy qamtamasyz etetin mamandardyń keshendi toptaryn qurý (áleýmettik pedagogtar, psıhologtar, medıkter jáne taǵy da basqalary);

2. balalar men jasóspirimderdiń otbasyndaǵy, jumys, oqý orny boıynsha óziniń jaqyn ortasymen qarym-qatynasyn úılestirýge múmkindik beretin tárbıeleý ortasyn qurý;

3. balalar men jasóspirimderge baılanysty problemalardy sheshýge, ata-analardy oqytatyn ártúrli beıindegi mamandardan turatyn qoldaý toptaryn qurý;

4. aqparattyq-aǵartýshylyq jumys jasaý; sıaqty jumystardan turýy qajet. [4].

Túzetý is-sharalary baǵdarlamasynda ata-analarǵa jáne pedagogterge,  jasóspirimderdiń jynystyq-jas erekshelikterin, jeke-psıhologıalyq erekshelikterin jaqsy túsinýge múmkindik beretin keńes berý erekshe oryn alady. Eskeretin jaıt, ata- analary óz balalarynyń qandaı qasıetterin damytyp nemese qandaı kemshilikterin túzetý kerek ekenine kóńil bólgen jón. Mundaǵy maqsat ata-analarǵa óz balalarynyń boıyndaǵy ózgertýge kelmeıtin qasıetter bolsa, ony ózgertýge emes jaqsyny- jamannan aıyrta bilýge úıretý qajet.

Qıyn jasóspirimderdiń ata-analaryna kelesi usynystardy usynǵym keledi. 

— "Qıyn" balanyń problemasyna, eń aldymen balanyń qıyndyqtaryn túsiný turǵysynan qarańyz.

— Bala qandaı da bir dárejede bizdiń kórinis ekenin umytpańyz. Onyń qıyndyqtarynyń sebepterin túsindirmeı, olardy joımaı, biz balaǵa kómektese almaımyz.

— Balańyzdyń máselelerin kórý úshin, ózińizdi onyń ornyna qoıyńyz.

— Tárbıedegi qıyndyqtarǵa fılosofıalyq turǵydan qarańyz. Olar árqashan oryndy.  "Tárbıesi jeńil" balalar bar dep oılaýǵa bolmaıdy.  Bala tárbıesi - árqashan qıyn, tipti eń ońtaıly jaǵdaılar men múmkindikterdiń ózinde.

— Úreı men fatalızmnen saqtanyńyz. Olar tárbıedegi jaman serikter. Qandaı da bir jaman qylyqqa baılanysty balańyzdy nashar baǵalamańyz.

— Eń bastysy, optımısi bolyńyz!

Resýrstar men ádebıetter:

1. https://www.kazedu.kz/referat/128827
2. https://pedagogicheskaya.academic.ru/
3. https://medaboutme.ru/
4. https://mirznanii.com/a/199949/trudnye-deti-kto-oni-prichiny-poyavleniya

---