Tarıh jáne qoǵamdyq pánderdi oqytý arqyly oqýshylardyń boıynda ulttyq qundylyqtar júıesin qalyptastyrý
Pavlodar oblysy, Lebáji aýdany,
Potanın jalpy orta bilim beretin mektebiniń
Tarıh jáne geografıa pániniń muǵalimi
Eleýsızova Nýrkamal Mýhtarhanovna
Tarıh jáne qoǵamdyq pánderdi oqytý arqyly oqýshylardyń boıynda ulttyq qundylyqtar júıesin qalyptastyrý
Ulttyq qundylyq degenimiz ne? Ulttyq qundylyq, ulttyq patrıotızm - ár adamdy, ár halyqty ulttyq oılaý qabileti, ulttyq ádet - ǵuryp, ulttyq salt - dástúr qorshaýynda saqtaıtyn negizgi rýhanı baılyq. Q.R. tuńǵysh prezıdenti N. Á. N. paıymdaýynan ulttyq qundylyqqa qatysty eki oı túıin týyndap tur. Biri – ulttyq qundylyq ózin - ózi tanyǵan ult barda ǵana dúnıege keledi. Ózin - ózi taný tarıh tolqynynda shyńdalǵan ulttardyń ǵana peshenesine jazylǵan. Týǵan elimiz ben jerimizdiń táýelsizdik alýy – tarıhymyzdy túgendeýge, ulttyq rýhanı bolmysymyzdy qalyptastyrýǵa keń múmkindikter ashyp otyr. Astananyń Arqa tórine kóshýi – ulttyq tutasý men uıysýdy tereńdetýge úlken jol ashty.
Adamzat balasy jasaǵan mádenıet eki túrge bólinetinin bilesizder. Birinshisi – rýhanı mádenıet, ekinshisi – materıaldyq mádenıet. Qazaqtyń dástúrli mádenıeti, eshbir eldiń mádenıetinen asyp túspese kem túspeıtini aıǵaq.
Ulttyq qundylyq degenimiz, bul:
1. Rýhanı baılyq, ulttyq salt - dástúr, ulttyq maqsat - múddeler;
2. Darhan dalamyzdyń ultymyzǵa baılanysty qasıetteri;
3. Tól týma tarıhymyzdyń tańǵajaıyp tylsymy men tulǵalary;
4. Rýh pen namys, ulttyq qundylyqtyń eń bir bıigi ispettes;
Osylardy tujyrymdap kelip bir sózben aıtqanda, s anaǵa rýhanı qundylyqtyń sáýlesin shashar saýyttary:
1. Til.
2. Dil.
3. Din.
Osy úsh qasıet qashanda ulttyń ulaǵatty urpaq ósirýine birden - bir kerek qunarlylyq.
Ulttyq sanaǵa silkinis ákelý úshin ulttyq mádenıettiń bastaýy men bulaǵynyń kózin ashyp jarqyratyp kórsetý, mesheýlep qalǵan adamzattyń qarym - qatynas quraly tildi, til mádenıetin órkendetýge tolyq kúsh salý kerek. Ulttyq ana tildi bilip, tereń tamyr jaıǵyzý, qurmetteý, salt - dástúrlerin qadirleı bilý, ımandylyq parasatqa, dinı tárbıeleýge negizdelýi qajet.
Búgin eńbektegen baladan eńkeıgen qartqa deıin Astanaǵa maqtanyshpen qaraıdy, ony eldigimizdiń, memlekettigimizdiń aıbaryndaı qabyldaıdy. Totalıtarlyq - ıdeologıalyq óktemdik tusynda jatqa telmirgen jadaǵaı qalanyń qazaqtary «Meniń elim, meniń jerim, meniń tilim» deýden qalsa, tipti Almatyny Qazaqstannyń astanasy retinde ulyqtaý ońaıǵa soqpasa, tap qazir Eýrazıanyń saıyn dalasynda memlekettik jáne ulttyq sáıkestiktiń ushtasqanyna bárimiz kýámiz. Munsyz, ulttyq maqtanyshsyz ulttyq ıdeıa túzilmeıtinin uǵynǵan jan Elordamyz ulttyq ıdeıanyń saıası - uıymdastyrýshylyq jáne ımandyq - otansúıgishtik uıytqysy bolǵanyn da bekerleı almaıdy.
Konstıtýsıa qabyldanǵan soń «aldymen ekonomıka, odan keıin saıasat» ustanymy aıasynda júzege asqan reformalar Elordamyzdyń Astanaǵa kóshýimen óz nátıjesin berdi. Astana – naqty ister alańy. «Naryq», «reforma», «modernızasıa», «jahandaný» degen sózderdi oıly keıippen kúnine myń ret aıtqanmen munda jańa ǵımarattar, saraılar, úıler, joldar ózdiginen salyna qalmaıdy. Astana barsha qazaqstandyqtardy eńbekke jumyldyrdy, tártipke saldy, kimniń kim ekenin kórsetti. İshki jıyntyq ónimniń 9 - 10 paıyzǵa artyp otyrýy Astanadan bastaldy, ol óz kezeginde ulttyq ıdeıanyń ekonomıkalyq irgetasyn qalady.
Al, endi osy ulttyq qundylyǵymyzdy qanshalyqty dárejede jas urpaqtyń sanasyna sińirip, ózderiniń birden - bir ustanatyn qorǵany qyldyq?
Búgingi kúni qazaq halqynyń ulttyq mádenıetiniń qaıta órkendeý jaǵdaıynda jetkinshek urpaqty ulttyq dástúrlerde tárbıeleýdiń zańdy obektıvti qajettigi týdy. Mundaı jaǵdaıda jetkinshek urpaqtyń óz halqynyń rýhanı qazynasymen, onyń ulttyq mádenıetimen, ádet - ǵuryp dástúrlerimen neǵurlym tereńirek tanysý qajettigi birinshi orynda tur. Óıtkeni, mundaı negizderdi bilmeı, óz halqynyń ulttyq erekshelikterin sezbeı, basqa halyqtyń ózine tán erekshelikterimen salystyrmaı, baǵalamaı óz rýhanı baılyǵyn arttyra túsý múmkin emes.
Qaı zamanda bolsyn jas urpaqtyń ónege tutar ózindik ulttyq tálim - tárbıesi bolatyndyǵy belgili. Egemendi Qazaqstan Respýblıkasynyń bolashaq urpaqtarynyń sana - sezimin, ulttyq psıhologıasyn, onyń erte zamandaǵy ata - babalar salt - dástúrimen sabaqtastyra tárbıeleý qazirgi kúnniń eń ózekti máselesi ekendigin ómirdiń ózi kórsetip otyr.
Qazaqstan Respýblıkasynyń “Bilim týraly” zańynda “Bilim berý júıesiniń basty mindeti ― ulttyq jáne jalpy adamzattyq qundylyqtar, ǵylym men praktıka jetistikteri negizinde jeke adamdy qalyptastyrýǵa jáne kásibı shyńdaýǵa baǵyttalǵan bilim alý úshin qajetti jaǵdaılar jasaý, oqytýdyń jańa tehnologıalaryn engizý, bilim berýdi aqparattandyrý, halyqaralyq ǵalamdyq komýnıkasıalyq jelilerge shyǵý” delingen.
Potanın jalpy orta bilim beretin mektebiniń
Tarıh jáne geografıa pániniń muǵalimi
Eleýsızova Nýrkamal Mýhtarhanovna
Tarıh jáne qoǵamdyq pánderdi oqytý arqyly oqýshylardyń boıynda ulttyq qundylyqtar júıesin qalyptastyrý
Ulttyq qundylyq degenimiz ne? Ulttyq qundylyq, ulttyq patrıotızm - ár adamdy, ár halyqty ulttyq oılaý qabileti, ulttyq ádet - ǵuryp, ulttyq salt - dástúr qorshaýynda saqtaıtyn negizgi rýhanı baılyq. Q.R. tuńǵysh prezıdenti N. Á. N. paıymdaýynan ulttyq qundylyqqa qatysty eki oı túıin týyndap tur. Biri – ulttyq qundylyq ózin - ózi tanyǵan ult barda ǵana dúnıege keledi. Ózin - ózi taný tarıh tolqynynda shyńdalǵan ulttardyń ǵana peshenesine jazylǵan. Týǵan elimiz ben jerimizdiń táýelsizdik alýy – tarıhymyzdy túgendeýge, ulttyq rýhanı bolmysymyzdy qalyptastyrýǵa keń múmkindikter ashyp otyr. Astananyń Arqa tórine kóshýi – ulttyq tutasý men uıysýdy tereńdetýge úlken jol ashty.
Adamzat balasy jasaǵan mádenıet eki túrge bólinetinin bilesizder. Birinshisi – rýhanı mádenıet, ekinshisi – materıaldyq mádenıet. Qazaqtyń dástúrli mádenıeti, eshbir eldiń mádenıetinen asyp túspese kem túspeıtini aıǵaq.
Ulttyq qundylyq degenimiz, bul:
1. Rýhanı baılyq, ulttyq salt - dástúr, ulttyq maqsat - múddeler;
2. Darhan dalamyzdyń ultymyzǵa baılanysty qasıetteri;
3. Tól týma tarıhymyzdyń tańǵajaıyp tylsymy men tulǵalary;
4. Rýh pen namys, ulttyq qundylyqtyń eń bir bıigi ispettes;
Osylardy tujyrymdap kelip bir sózben aıtqanda, s anaǵa rýhanı qundylyqtyń sáýlesin shashar saýyttary:
1. Til.
2. Dil.
3. Din.
Osy úsh qasıet qashanda ulttyń ulaǵatty urpaq ósirýine birden - bir kerek qunarlylyq.
Ulttyq sanaǵa silkinis ákelý úshin ulttyq mádenıettiń bastaýy men bulaǵynyń kózin ashyp jarqyratyp kórsetý, mesheýlep qalǵan adamzattyń qarym - qatynas quraly tildi, til mádenıetin órkendetýge tolyq kúsh salý kerek. Ulttyq ana tildi bilip, tereń tamyr jaıǵyzý, qurmetteý, salt - dástúrlerin qadirleı bilý, ımandylyq parasatqa, dinı tárbıeleýge negizdelýi qajet.
Búgin eńbektegen baladan eńkeıgen qartqa deıin Astanaǵa maqtanyshpen qaraıdy, ony eldigimizdiń, memlekettigimizdiń aıbaryndaı qabyldaıdy. Totalıtarlyq - ıdeologıalyq óktemdik tusynda jatqa telmirgen jadaǵaı qalanyń qazaqtary «Meniń elim, meniń jerim, meniń tilim» deýden qalsa, tipti Almatyny Qazaqstannyń astanasy retinde ulyqtaý ońaıǵa soqpasa, tap qazir Eýrazıanyń saıyn dalasynda memlekettik jáne ulttyq sáıkestiktiń ushtasqanyna bárimiz kýámiz. Munsyz, ulttyq maqtanyshsyz ulttyq ıdeıa túzilmeıtinin uǵynǵan jan Elordamyz ulttyq ıdeıanyń saıası - uıymdastyrýshylyq jáne ımandyq - otansúıgishtik uıytqysy bolǵanyn da bekerleı almaıdy.
Konstıtýsıa qabyldanǵan soń «aldymen ekonomıka, odan keıin saıasat» ustanymy aıasynda júzege asqan reformalar Elordamyzdyń Astanaǵa kóshýimen óz nátıjesin berdi. Astana – naqty ister alańy. «Naryq», «reforma», «modernızasıa», «jahandaný» degen sózderdi oıly keıippen kúnine myń ret aıtqanmen munda jańa ǵımarattar, saraılar, úıler, joldar ózdiginen salyna qalmaıdy. Astana barsha qazaqstandyqtardy eńbekke jumyldyrdy, tártipke saldy, kimniń kim ekenin kórsetti. İshki jıyntyq ónimniń 9 - 10 paıyzǵa artyp otyrýy Astanadan bastaldy, ol óz kezeginde ulttyq ıdeıanyń ekonomıkalyq irgetasyn qalady.
Al, endi osy ulttyq qundylyǵymyzdy qanshalyqty dárejede jas urpaqtyń sanasyna sińirip, ózderiniń birden - bir ustanatyn qorǵany qyldyq?
Búgingi kúni qazaq halqynyń ulttyq mádenıetiniń qaıta órkendeý jaǵdaıynda jetkinshek urpaqty ulttyq dástúrlerde tárbıeleýdiń zańdy obektıvti qajettigi týdy. Mundaı jaǵdaıda jetkinshek urpaqtyń óz halqynyń rýhanı qazynasymen, onyń ulttyq mádenıetimen, ádet - ǵuryp dástúrlerimen neǵurlym tereńirek tanysý qajettigi birinshi orynda tur. Óıtkeni, mundaı negizderdi bilmeı, óz halqynyń ulttyq erekshelikterin sezbeı, basqa halyqtyń ózine tán erekshelikterimen salystyrmaı, baǵalamaı óz rýhanı baılyǵyn arttyra túsý múmkin emes.
Qaı zamanda bolsyn jas urpaqtyń ónege tutar ózindik ulttyq tálim - tárbıesi bolatyndyǵy belgili. Egemendi Qazaqstan Respýblıkasynyń bolashaq urpaqtarynyń sana - sezimin, ulttyq psıhologıasyn, onyń erte zamandaǵy ata - babalar salt - dástúrimen sabaqtastyra tárbıeleý qazirgi kúnniń eń ózekti máselesi ekendigin ómirdiń ózi kórsetip otyr.
Qazaqstan Respýblıkasynyń “Bilim týraly” zańynda “Bilim berý júıesiniń basty mindeti ― ulttyq jáne jalpy adamzattyq qundylyqtar, ǵylym men praktıka jetistikteri negizinde jeke adamdy qalyptastyrýǵa jáne kásibı shyńdaýǵa baǵyttalǵan bilim alý úshin qajetti jaǵdaılar jasaý, oqytýdyń jańa tehnologıalaryn engizý, bilim berýdi aqparattandyrý, halyqaralyq ǵalamdyq komýnıkasıalyq jelilerge shyǵý” delingen.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
