InfoHub Logo

Táýelsiz 25 jyldaǵy tabystar men jetistikter

Alataý men Tán-SHannyń asqar taýlary, kókoraı shalǵyndary, tolqyndary týlaǵan qart Kaspıı, Balqashtyń kógildir kók aıdyny, qaraǵaıly, qaıyńdy ormanymen kórkem Býrabaı jeri, qasıetti de kıeli meken Túrkistan – búgingi qazaq eliniń maqtanyshy. Jer úshin,el úshin soǵysqan ata-babalarymyzdyń basynan ótken qıyndyqtar búgingi tarıh. Alǵash ret týyn tikken Kereı men Jánibek Qazaq handyǵyn quryp, bolashaqqa jyljýǵa, damýǵa jaǵdaı jasaǵan. Handyqtyń kúsheıýi men nyǵaıýyna tikeleı baılanysty Qasym hannyń esimi tarıhta oıyp turyp oryn alady. “Belgili sultan, ataqty bahadúr” atanǵan Qasym hannyń urpaǵy da ózi sekildi qaıratty, parasatty bolǵan. Osy tusta halyq batyry Isataı Taımanuly men, ot aýyzdy, oraq tildi daýylpaz aqyn  Mahambet Ótemisulyn aıtpaı ketýge bolmaıdy. Osyndaı batyrlarymyz uly handardyń janynda soǵysqan. “Esim hannyń eski joly” degen zańdar jınaǵymen belgili Esim han, qoı ustaǵan boztorǵaı jumyrtqalaǵan zamandy ornatqan Táýke han, saıası mindetterdi iske asyrý áreketterimen este qalǵan Abylaı han jáne de orys áskerlerimen bolǵan shaıqaısta halyqqa jeńis dámin tattyrǵan Kenesary han esimderi tarıhta altyn áriptermen jazylǵan. Keıinnen qazaq jeriniń Reseı qol astyna kirýi saıası, áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıymyzdyń quldyraýyna ákelip soqty. Tarıhqa biraz kóz júgirtsek, el taǵdyryn óz taǵdyrynan bıik qoıǵan, ultynyń tutastyǵyn, jeriniń bútindigin murat etken handarymyz, batyrlarymyz búgingi kúnge ıaǵnı táýelsizdikke bizdi jetkizdi.  Tarıhı oqıǵalar men  ózgerister toǵysynda tól ádebıetimiz de damydy. Aqyndar shyǵarmashylyǵynyń basty taqyryby – halyq kúızelisi boldy. Qazaqtardyń Reseıge qosylýy halyq úshin taǵdyrdyń tepkisi boldy, ótken ómirin ańsady, bolashaq týraly boljamdary men oılaryn bildirdi. Osy kezde qoǵamnyń ózgeristerdiń jyrlaǵan aqyndardy Muhtar Áýezov “Zar zaman”  aqyndary dep atady. Kóptegen batyrlarymyz ben aqyn-jyraýlarymyz ókimetke qarsy shyǵamyn dep jazyqsyz jala qurbandary boldy. Jyraýlarymyz:

                               Myna zaman qaı zaman?

                               Azýlyǵa bar zaman,

                               Azýsyzǵa tar zaman.

                               Tarlyǵynyń belgisi:

                               Jaqsy – jannan túńilgen,

                               Jaman – malǵa júgingen ,

                               Munyń ózi – zar zaman,-

dep, zaman ákelgen qaıǵy-qasiretti sıpattaǵan. Keıinnen bostandyqqa, táýelsizdikke umtylǵan qazaq halqy tarıhyndaǵy eleýli oqıǵa bolǵan jeltoqsan kóterilisi oryn aldy.

Ultymyzdyń maqtanyshy  Qaırat Rysqulbekov “Bul dúnıedegi eń zor baqyt – erkindik. Adamnyń bostandyqtaǵy bir kúni, qapastaǵy bar ǵumyrdan áldeqaıda qymbat,” degendeı búgingi kúnimizge shúkirshilik etip, tarıhymyzdy ulyqtap, umytpaıyq.

Qazaqstannyń táýelsiz, egemen memleket retinde 25 jyldyǵy buryn-sońdy bolmaǵan, tarıhta eń bıik kóterilgen shyńy. Bul – eń alǵash memleket retinde otaý tigip, álemge ózin pash etken mereke, esep jetpes qýanysh. Oılap kóreıikshi bizdi búgin táýelsiz memleket retinde álem tanıdy. Qazaqstan Birikken Ulttar Uıymyna múshe, úlken-kishi eldermen qatar halyqaralyq máselelerdi talqylap sheshýge úles qosýda. Qazirgi tańda ózge memlekettermen terezemiz teń, beıbit kezeńde ómir súrýdemiz.

Eń alǵashqy qýanyshymyz bul táýelsiz, derbes memleket bolýymyz. Egemendik, bostandyq – eń aldymen qazaq halqynyń alǵa qaraı umtylysy men rýhynyń jemisi. Búgingi Qazaqstan – ótkenniń úlgisi. Qıyn-qystaý zamandardy artta qaldyryp armandaǵan kúnimizge jettik. elbasymen birge jańa tabystar men jetistikterge jetýge qadam bastyq. Álem kartasynda táýelsiz Qazaqstan degen ataýmen shyǵý biz úshin arman edi. Qajyrly eńbek pen umtylystyń arqasynda armanymyzǵa jettik. Keıinnen tý, eltańba jáne ánuranymyzdyń bekitilýi óz aldymyzǵa derbes memleket ekendigimizdi dáleldegenimiz. Egemendigimizdiń negizgi nyshany –Ata Zańymyz. Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıalyq zańynyń I-taraý 1-baby boıynsha Qazaqstan Respýblıkasy – táýelsiz, demokratıalyq jáne quqyqtyq memleket. Iaǵnı, ishki jáne syrtqy saıasatymyz derbes belgilenip, júrgiziledi. Sonymen qatar, óziniń Memlekettik táýelsizdigi basqa memleketter tanýy úshin Qazaqstan Respýblıkasy ashyq . Jalpy, Ata Zańymyz ár azamattyń mindetteri, quqyǵy jalpy zańdaryn jáne táýelsizdikti qorǵaý sharalarynyń qoldanylýyn túgelimen qamtıdy. El táýelsizdiginiń negizgi nyshany memlekettik til. Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik tili – qazaq tili. Tereń tarıhy bar qazaq tiliniń moldyǵy men ana tilimizdiń myzǵymas zańdylyqtary syrtqy suq kózderdiń dushpandyq pıǵyldaryna qaramastan, damý jolyndaǵy kedergilerge moıymaı, ishki damýyndaǵy saıasatyn alǵa jyljytýda. Degenmen, praktıkalyq jaǵynan qazaq tiliniń múshkil halin Prezıdentimiz jýrnalısermen ótken kezdesýinde habardar etti. Júregi qazaq  dep soqqan, rýhy myqty árbir qazaq azamaty qazaq tilin meńgerýden qashpaıdy. Qazaq jerinde júrgendikten tirshiligine kerek ár adam qazaq tilin kúnderdiń bir kúninde úırenedi. Sondyqtan zaman talaby qazaq tiline kelip tireletin bolsa, kesh bolsa da qazaq tilin meńgerip alady. Kez kelgen eldiń negizgi sharty – aınalymda óz aqshasynyń bolýy. Táýelsizdigimizdiń negizgi nyshanynyń biri – Ulttyq Valúta teńgeniń shyǵýy. 25 jyl ishinde biz elimizdiń saıası jáne áleýmettik-ekonomıkalyq damý jolynda maqtanarlyqtaı tabystarǵa kýá boldyq: bas qalamyz Astana qalasyn turǵyzdyq jáne bul qala álemdik forýmdar ótkiziletin orynǵa aınaldy, Azıada oıyndaryn ótkizdik, elimiz halyqaralyq bedeldi uıymdarǵa múshe bolýǵa quqyqty boldy – Islam konferensıasy, Shanhaı uıymdastyrýshylyq seriktestigi. Biz Qazaqstan Halyq Assambleıasy ınstıtýtyn qurdyq, qazirgi tańda qaıtalanbas jumystar ótkizýdemiz jáne basty qundylyǵymyzdy anyqtadyq – jalpyhalyqtyq patrıottyq “Máńgilik El” ıdeıasy. Osyndaı jetistiktermizben qatar bas qalamyz Astana qalasy “Álem qalasy” syılyǵymen marapattalyp, máz-meıram bolyp qaldyq. Elordamyzdyń sımvoly bolǵan “Astana-Báıterek” monýmenti elimizge kelgen qonaqtardyń birinshi qyzyǵyp baratyn jerleriniń biri. Búgingi kúnde Astana qalasy – saıası, mádenı, ǵylymı, dinı máselelerdi qarastyryp, olardy sheshýde. Qazaqstan orny bólek, alda turǵan el. Máselen, basqa elderge bara bermeıtin Rım Papasynyń, Birikken Ulttar Uıymynyń Bas Hatshysy, alyp memleket Qytaı respýblıkasy tóraǵalarynyń, sol sıaqty elder basshylarynyń Qazaqstanǵa kelýi qazaq buryn-sońdy oılamaǵan, biraq tarıhymyzǵa engen jańalyq, úlken betburys deýge bolady. Árıne, bul kún-túnsiz jumys isteý men oılaýdyń nátıjesi.

Keńes jyldarynda biz jabyq el bolyp, basqa eldermen aralasa almaı   damýda qalyp qoıǵan edik. Bizdegi joǵarǵy oqý oryndary shetel ýnıversıtetterimen kelisim-shart jasap, stýdent, magıstranttardy shetel oqý oryndaryna jiberip, olardan kelgen jastardy qabyldap, bilim alýdyń túrli jolyn tapty. Egemendik alǵaly shırek ǵasyrda Qazaqstan qalalary, aýyldary gúldenip ózgerýde. Jańa ortalyq – Astanany aıtpaǵanda.Respýblıkamyzda naqty jumys isteıtin naryqtyq ekonomıka qurylǵan. Ekonomıkanyń jetekshi salasy ónerkásibimizdiń damýy bolyp tabylady. Óndirýshi ónerkásip boıynsha álemdik naryqta suranysqa ıe jáne básekelestikke qabiletti memleketterdiń qataryndamyz. Óndiris salasymen qatar temirjol salasynda da tyń jobalar jasalynýda. Temirjol jelisiniń salynýy eldiń ekonomıkasyn eseptep halyqtan qolaıly jaǵdaı jasaý maqsatynda atqarylyp jatqan jumystar. Al, ekonomıkanyń altyn dińgegi bolyp kúrejol sanalady. Búgingi kúnde elimizde avtojol jobasynyń iske asyrylýy qarastyrylǵan. Prezıdentimiz qasıetti oryn, kıeli meken dep sanaǵan Túrkistan ataýynyń atymen jáne “Beket Ata” dep qoıǵan kemelerimiz aıdyn kólderge ásemdik syılap tur. Sonymen qatar, tabystarymyzdyń eń irisi “Astana” Halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń, Qazaqstan Respýblıkasynyń Investısıalar jáne damý mınıstrliginiń jáne Qazaqstan Respýbıkasy Energetıka mınıstrliginiń úsh jaqty kelisimge kelýi bolyp tabylady. Osy úsh jaqty kelisim Elbasynyń alǵa qoıǵan maqsattary men bergen tapsyramalarynyń oryndalýyna tikeleı áser etedi.

Búgingi tańda Ult kóshbasshysyna aınalǵan Elbasymyz N.Á.Nazarbaevtyń bastaýymen Qazaqstan qarqyndy damý ústinde. Sońǵy jyldary búkil álemdi qajytqan qarjy-ekonomıkalyq daǵdarys Qazaqstandy aınalyp ótken joq. Elbasymyz qıyn kezeńde “Daǵdarystan-damýǵa” degen jıyndy joldaýyn el halqyna arnap, daǵdarysty eńserýge el-jurt bolyp kirisýge shaqyrdy, bul baǵyttaǵy ońtaıly joldardy usyndy. Elbasymyzdyń strategıalyq josparynda aýyl sharýshylyǵy men óńirlerdi damytý mańyzdy ról atqarady. Prezıdentimiz N.Á.Nazarbaev aýyl sharýashylyǵynyń elimiz úshin mańyzyn jete túsinip, jańa XXI ǵasyr basynda osy salany damytý úshin 2003-2005 jyldardy “Aýyl jyly” dep jarıalady. Ondaǵy basty maqsat aýyl sharýashylyǵy óndirisin damytý arqyly aýyldardy kórkeıtý edi. Sońǵy jyldary elimizdiń aýyl sharýshalyǵynda oń ózgerister baıqalýda. Buǵan negizinen yqpal etip otyrǵan úı mańyndaǵy jeke sharýa men fermerlik jekemenshik sharýa qojalyqtary. Aýyl sharýshylyǵy salasy – Qazaqstan ekonomıkasynyń negizgi býyny, ejelden kele jatqan dástúrli ulttyq kásibimiz, orny tolatyn strategıalyq tabıǵı baılyǵymyz. Halyqtyń ál-aýqatynyń jaqsarýy áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaımen ólshense, aýyldyń taǵdyry aýyl sharýashylyǵy damýymen tikeleı baılanysty.

Qazaqstannyń alǵa qoıyp otyrǵan iri jobalarynyń biri – EXPO 2017 kórmesi. EXPO 2017 kórmesi – halyqaralyq deńgeıde ótkiziletin kórme. Túrli memleketter osy kórmeni ótkizý úshin Halyqaralyq kórmeler búrosyna ótinish bildiredi. Sonymen Astana qalasy 161 eldiń ókilderiniń daýys berýi arqyly jeńiske jetip, EXPO 2017 kórmesi ótetin oryn tańdaldy. EXPO 2017 TMD elderinde ótetin alǵashqy halyqaralyq kórme bolyp tabylady.Elbasymyz EXPO 2017 kórmesiniń bizdiń memleket úshin óte mańyzdy jobalardyń biri ekenin aıtyp ótti. Astanadaǵy kórme 3 aıǵa sozylady jáne oǵan álemniń 100-ge jýyq eli men 10 halyqaralyq uıym qatysa alady. Kórmege 5 mıllıonnan astam adam qatysady dep kútilýde. Bizdiń eldiń usynǵan kórmeniń taqyryby “Bolashaqtyń energıasy” bolyp tabylady. Bul taqyrypty tańdaýdaǵy birinshi sebebi, ol energetıkadaǵy sapaly ózgerister joly men ony tasymaldaý tásilderin izdestirýge baǵyttalǵanyn kórsetý. Ekinshi sebebi, ornyqty energıamen jabdyqtaý osy kúnde jahandyq kólemdegi negizgi másele bolyp sanalatynyn túsindirý. Úshinshi sebebi, elimizdiń dástúrli energıalyq resýrstardyń eleýli qoryna ıe bola otyryp, balamaly energıa kózderin paıdalaný jónindegi sharalardy dáıekti túrde qabyldaýda jáne «jasyl» ekonomıka qurý baǵytyn ustanǵandyǵy. EXPO búkilálemdik biregeı kórmesi – mańyzy jaǵynan dúnıejúzilik ekonomıkalyq forýmdarmen, al týrısik tartymdylyǵy boıynsha eń tanymal álemdik deńgeıdegi sporttyq jarystarmen salystyrýǵa turarlyq jahandyq aýqymdaǵy oqıǵa.

Endi táýelsizdikti alǵannan keıin sport jaǵynan alǵan jetistikterimizdi tizbekteıik. Alǵashqy kezderde hokeı oıyndarynan alda turǵan memleketterdiń biri boldyq. Máselen, Qazaqstan hokeı quramasy 1993 jyly Slovenıada ótken jarysta úzdikterdiń qatarynan kórindi. Keıinnen, ıaǵnı 1995 jyly Azıa kýboginiń jeńimpazy atandy. Tek qana hokeıden emes bokstan da alda turǵan memleketterdiń birimiz. Mysaly, Vasılıı Jırov Atlanta qalasynda ótken oıynda qarsylasyn tize búktirip , altyn medal alyp kelgen bolatyn. Onyń izimen Ermahan Ibraımov, Bekzat Sattarhanov, Baqtıar Artaev, Baqyt Sársekbaev, Serik Sápıev, Ádilbek Nıazymbetov, Danıar Eleýsinov syndy sportshylarymyz elimizdiń altyn qorjynyn kóbeıtti. Sporttan tek qana jigitterimiz emes qyzdarymyz da júldeli oryn alyp, bizdi qýantýda. Oǵan dálel, Zýlfıa Chınshalo men Maııa Manezanyń erekshe kózge túsip, qarsylastarynyń aldyn oraýy. Al qazir tek Qazaqstanǵa ǵana emes kúlli dúnıe júzine tanylǵan Jansaıa Ábdimálik shahmat jaǵynan jarystarǵa baryp ózin kórseteýde. Árıne, osyndaı jetistikterimizdi aıtyp maqtanyp otyrǵanǵa ne jetsin!? Aıtqan jetistiktermiz osy bolsa, áli aıtpaǵandarymyz qanshama... Alaıda, sońǵy ýaqytta saıasat, memlekettiń isinen bólek, sportta da ádildik bolmaı jatady. Osy másele bizdiń eldiń basynan da ótti. Sol sebepti eń birinshi óz-ózimizge adal bolaıyq sonan soń elimizdiń basynan ótken ádiletsizdikterdi saralap, alǵa qaraı jyljıyq.

Qazirgi, bolashaq Qazaqstan – bul Elbasymyz Nursultan Ábishul y Nazarbaevtyń tynymsyz eńbegi men álemdik qaýymdastyqtyń aldyndaǵy orasan abyroıynyń laıyqty nátıjesi. Onyń dana saıasatynyń, dara kóshbasshylyǵynyń arqasynda elimiz eren jetistikterge qol jetkizdi. Ár kezderi Ult kóshbasshysy bilim men ǵylymǵa, ustazdar men jastardyń áleýmettik máselelerin sheshýge kóńil bólip otyratyndyǵy kóńilge dem beredi. Elbasy saıasatyn qoldaǵan kásipodaqtar halyqtyń ál-aýqaty men turmysynyń jaqsarýyna kýá bolyp, azamattyq qoǵamnyń qalyptasýyna úles qosyp keledi. Munyń barlyǵy da búgingi táýelsizdigimizdi tuǵyrly etý jolyndaǵy Tuńǵysh Prezıdentimiz – Elbasynyń eseli eńbeginiń, kóregen saıasatynyń jemisi.

Táýelsizdik- kez kelgen memlekettiń úlken ulan asyr toı qylyp ótkizetin merekesi. Halyqtyń qaıta jańǵyryp, týylǵan kúni. Bolashaqqa erkin, úlken senimmen qadam basatyn uǵym. Al táýelsiz el bolý degenimiz, eńseńdi kótere júrip, urpaqtan-urpaqqa mol mura bolyp qalatyn salt-dástúrińdi, tilińdi, dinińdi qasterleý degen sóz. Tarıhy tereńde jatqan memleketimizdiń jańa zamanǵa túlegenine 25 jyl toldy. Bul kezeńde dúnıejúziniń saıası kartasynda álemniń barlyq memleketteri moıyndaǵan qaıratty da jigerli jas memleket paıda boldy. Osyndaı kúshimizden aıyrylmaýymyz kerek. Ár Qazaqstan Respýblıkasynyń azamaty qazaq tilin bilip, dástúrin qurmettep, Otynyn súıip, qorǵaý kerek. Elimizdiń jetistikteriniń áli alda ekenine senýimiz kerek. Tek qana eńbekpen, bilimmen, umtylyspen jáne birlikpen damytatynymyzdy umytpaýymyz kerek. Ult qundylyqtaryn berik saqtaýymyz kerek. Erkin bolýǵa jol tańdaǵan, egemen elimiz – Qazaqstandy kórkeıtip, abyroıyn asyryp, berekeli de merekeli el ekenin, bilim men bılik jolyn tańdaǵan keıingi urpaqtarǵa Táýelsizdik amanat. 25 jyldyq bizge tek baqyt pen yrys ákelsin! 

---