InfoHub Logo

Táýelsizdik bastaýy – Jeltoqsan

Maqsaty: 1986 jyldyń jeltoqsanyndaǵy adal da, ańǵal qazaq jastarynyń bodandyqqa qarsy joıqyn bulqynysy, beıbit sherýge shyqqan, tuńǵysh ret Keńes ımperıasynyń zorlyqshyl tas qamalyna taısalmaı qarsy shyqqan jeltoqsan qurbandarynyń erligin, jalyndy jyrlaryn
oqýshylar kóńiline uıalatý. Oqýshylardyń til baılyǵyn, sóıleý mádenıetin damytý.
Oqýshylardy adamgershilikke, Otanyn súıýge, syılastyqqa, ultshyldyqqa tárbıeleý.
Kórnekilikter: Mýltımedıa, jeltoqsanǵa shyqqan jastardyń fotolary salynǵan býkletter,
sharlar
Júrý barysy:
Salaýat: Men – qazaqpyn, myń ólip, myń tirilgen,
Qushaq jaıa tanystym san tilimmen.
Jaman úıdi qonaǵy bıleıdi dep,
Qala jazdap aıyrylyp óz tilimmen.
Ózge tilge eliktep el bolmaıyq,
Qazaǵymnyń artyq joq óz tilinen.
Men – qazaqpyn, myń ólip, myń tirilgen,
Jórgegimde tanystym muń tilimmen
Jylaǵanda júregim kún tutylyp,
Qýanǵanda kúlkimnen tún túrilgen.
Men – jigitpin, aıqasqa, synǵa asyqpyn,
Júregi bar keýdemde shyn ǵashyqtyń.
Jańartaýdaı joıqynmen juqynǵanda,
Sharyqtysam, qyran bop qyrǵa shyqtym.
Men – qazaqpyn, bıikpin, baıtaq elmin,
Qaıta týdym ómirge, qaıta keldim.
Men myńda bir tirildim máńgi ólmeske
Aıta bergim keledi, aıta bergim.
Uly amanat eteıin erkindikti,
El quldyqty bilmesin jer kindikte
Ańsaımyn men senemin týady erteń,
«Qazaq bolý» zor baqyt kúnder tipti.
İ – júrgizýshi Shynaraı: Qurmetti ustazdar, oqýshylar! Biz búgin dúnıeni dúr silkindirgen, táýelsizdik týyn eń alǵash kótergen áıgili 1986 – nyń jeltoqsanyna arnalǵan «Táýelsizdik bastaýy – Jeltoqsan» atty tárbıe saǵatyn ashyq dep jarıalaımyz. Tárbıe saǵatymyzǵa qosh keldińizder.
İİ – júrgizýshi Rasýl: 16 – jeltoqsan. Bul erlik pen órlik, qaıǵy men qasiret mıdaı aralasqan ári jarqyn, ári qaraly kún edi. Bul qasiretti kún Qaırat, Qaıyrkeldi, Túgelbaı, Sábıra, Erbol, Lázzat syndy júzdegen, myńdaǵan qyrshyndardyń qanatyn qıyp túsken ozbyrlyq kúni, óktemdik úni edi.
Radıodan tótenshe habardyń belgisi berildi.
1986 jyly 16 jeltoqsanda Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq komıtetiniń plenýmynda D. Qonaevtyń zeınetkelikke shyǵýyna baılanysty Respýblıka kompartıasy Ortalyq Komıtetiniń birinshi hatshysy mindetinen bosatyldy. Onyń ornyna Reseıden kelgen G. V. Kolbın saılandy. Tótenshe ótken pleným 18 mınýtta aıaqtaldy.
Shynaraı: Asyǵys ótken pleným sheshimi dúıim qazaq halqymen sanaspaýshylyq bolyp tabyldy. Pleným sheshimine kóńili tolmaǵan halyqtyń júreginde narazylyq ushqyny laýlaı tústi.

Kórinis: Sahnaǵa eki stýdent shyǵady, biri – jigit, biri – qyz. Qoldarynda konspekti dápterleri bar.

Aıgúl: Maqsat, sen estidiń be? Keshe Dinmuhamed aǵamyz ornynan alynypty deıdi.
Maqsat: Qoıshy, ras aıtasyń ba? Kimnen estidiń?
Aıgúl: Keshe kýrator aǵaıdan estidim. Búgin Brejnev alańynda kóp adam jınalady eken.
Maqsat: Nege? Nelikten?
Aıgúl: Qonaevtyń ornyna Reseıden bir orys kelipti deıdi. Halyq narazylyq bildirip jatqan kórinedi. Kýrator aǵaı ol jaqqa barmańdar dep eskertti.
Maqsat: Qoı, bizdiń munda tyǵylyp qalǵanymyz durys bolmas. Júr keteıik. Tez baraıyq!

Rasýl: Iá, ańǵal senimmen alańǵa shyqqan beıkúná qyz – jigitter «kontrrevolúsıoner» emes edi. Olardyń oıy halyqtyń quqyqtary men problemalary týraly sóz júrgizý edi. Alaıda olardy bir qolynda shoqpary, bir qolynda qalqany bar qarýly, saqadaı saı áskerler qarsy aldy. Beıbit sherýge shyqqan jastardyń beıbit tilegi aǵash jańqasyndaı byt – shyt bolyp ushyp jatty. Úkimet úıinde jastar sherýin qýǵyndaý úshin astyrtyn «Quıyn - 1986» degen operatıvti jospar qurylyp jatty. Al alańdaǵy jastar jaıbaraqat edi, ańǵal edi, alańsyz edi.

Kórinis: Alańda jastar beıbit, jaıbaraqat. Qoldarynda «Kajdomý narodý – svoego vojdá», «Lenın ıdeıasy jasasyn», «Qazaqstan - qazaqtardiki», «Reseıge qaıt» degen transporanttar bar. Olarǵa Maqsat pen Aıgúlde kelip qosyldy.
Daýys: Qonaevty shaqyryńdar! Aqıqatyn aıtyp, túsindirsin barlyq jaǵdaıdy.
Daýys: Qazaqstannan adam tabylmady ma? Qazaqstanǵa basqa jerden basshy ákelgeni nesi?
Daýys: Talap – tilekti aıtamyz, shyqsyn ortaǵa basshylar!
Osy kezde «Meniń Qazaqstanym» áni aıtyldy. Jastar teńselip turyp bul ándi erekshe bir shabytpen tamasha oryndaıdy.
Prokýror: Balalar! Ýa, balalar! Men Respýblıka prokýrorymyn. Tarańdar! Jataqtaryńa qaıtyńdar! Uıat boldy! Men senderge kúsh qoldanamyn! Úıge qaıtyńdar.
Osy kezde zalda áskerı komanda beriledi.
Ákerı adam: Pervaıa rota! Slýshaıte moıý komandý. Proızvodıtsá operasıa «Quıyn». Nemedlenno razognat ekstremıstov ı hýlıganov! Pervaıa rota, za mnoı! Ýra!

Osy kezde zalǵa syrttan qarýlanǵan áskerı adamdar – kókten kirip, alańdaǵy jastardy uryp – soǵa bastaıdy. Qaraly mýzyka baıaý oınap turady. Qarýly ásker sahnadan jaraly qyzdar men jigitterdi birtindep súırep, julqylap ákete bastaıdy. Beti – aýzy qan, uzyn shashy jaılyp betin japqan jas qazaq qyzyn eki áskerı soldat súıreı bastady. Qyz julqynyp, halyqqa qarap yshqyna sóıledi.
- Áı týǵandar! Jigit bolsańdar shyǵyńdar beri qaraı! Qosylyńdar bizdiń qatarǵa
Osy kezde qarýly mıllısıoner qyzdyń kók jelkesinen shoqparmen uryp qalady. Qyz sylq etip esinen tanyp qalady.

Rasýl: Mine, ómirden taǵy bir qyrshyn jas qyzǵaldaq osylaı ketken edi. Almaty mýzyka ýchılıshesiniń stýdenti Lázzat Asanovaǵa ózin - ózi óltirdi degen ótirik jala jabylǵan edi. Teksere kele Lázzattyń da alańda bolǵany anyqtaldy.
Hor: «Jeltoqsan jeli»
Baný: Iá, Qaırattyń balań úninen, Mahambettiń arynyn, Shákárimniń qaıǵysyn, Maǵjannyń mahabbatyn, Muqaǵalıdyń arman – saǵynyshyn, ókinish – kúrsingenin sezgendeı bolasyń. Ortalyqtyń qara túnegindeı naızaǵaı bop jarqyldap, jyr nósermenkún shuǵylsayndaı jalpaq álemge tanylǵan búkil adamzatqa júrek shashqan «Uly Qaırat, aqyn Qaırat, batyr alty alashtyń arasy bolǵan Qaırat kim edi?...»
Ádil: Qaırat Rysqulbekov 1966 jyly Jambyl oblysynyń Moıynqum aýdanynda dúnıege kelgen. Ákesi Noǵaıbaı baqtashy, sheshesi Dámetken saýynshy bolatyn. Qaırat Shý qalasyna taıaý jerdegi Novotashık selosyndaǵy shopan balalaryna aranlǵan mektep – ınternatta oqydy. Qaırat mektepte bastaýysh komsomol uıymynyń hatshysy boldy. Qabyrǵa gazetteriniń redaktory bolyp, maqala jazýmen áýestenetin.
Ortaǵa basyn dákemen oraǵan Qaırat shyǵady.
Qaırat: Kúnádan taza arym bar,
Jıyrma birde jasym bar.
Qasqaldaqtaı qanym bar,
Boztorǵaıdaı janym bar,
Alam deseń alyńdar!
Qaırat degen atym bar,
Qazaq degen zatym bar.
Erkek toqty – qurbandyq,
Atam deseń atyńdar!
Fatıma: Peshenesine jazylǵan az ǵana ǵumyrdyń sońǵy saǵatyna deıin mynaý aldamshy dúnıeden rahym kútip, kúderin úzbegen suńǵyla jigittiń kóńili kim úshin, ne úshin mert bolýǵa tıis ekenin seze bastaǵan tárizdi. Oǵan baǵyttalǵan oq kádimgi qylmyskerge emes, tyǵyryqqa tirelgen qoǵamnyń bar shyndyǵyn basqasha túsinetinderge, ıaǵnı saıası «teris kózqarastaǵylarǵa» arnalǵan oq edi. Qaırat bolmaǵan kúnde de alańda ustalǵan jigittiń birinshi nómirli jigittiń «ultshyl» atanyp, osy kepti kıýi ǵajap emes – tin.
Jánibek: Iá, izgilik ataýlydan kúder úzip, eń sońǵy úmiti, bar senimi kúıregen, rýhanı ezilgen balań jigit:
Jel kirdi kóńilime jıyrma birde,
Aıdady erikke qoımaı sol nesibe.
Jelpildep, jeldim eken nesine,
Túsedi adasqanym endi esime, - dep qatty toryqqan, qaısar rýhty qazaq jigiti oryssha qazaqsha sýdaı jigerli, otty jigit edi. Ókinishke oraı, 1988 jyly 13 mamyrda Semeı túrmesinde Qaırat Rysqulbekov 21 mamyr kúni tańda ómirden ótti. Qanaty qaıyrylyp jaryq kúnmen máńgi qoshtasty. Esil er kózi tirisinde shyndyqqa jete almaı qapyda jer jastandy.
Ásemgúl: Kináli me, aqyn Qaırat, er Qaırat,
Aýa jetpeı atyp shyqqan alańǵa.
Qylǵyndyrǵan qıanatqa kónbedi ol
Taptalǵysy kelmedi onyń tabanǵa.
Áste esten shyǵarmaıdy jyr muńy,
Aıtady ylǵı dombyranyń kúmbiri.
Aty atalsa kúrsindirer jylatyp,
Jeltoqsandyq azamat pen qurbyny.
Jatyr búgin Moıynqumnyń baýyrynda
Qara óleńniń erte solǵan bir gúli.
Aınalaıyn, aǵaıyndar aq júrek,
Jolyń tússe, basyna bar, taǵzym et

Immat: Ol tiri qalǵanda aqyn bolar ma edi.... Erte solǵan jyr álemindegi gúl ediń ǵoı, Qaırat.... Al myna óleń joldaryna qulaq túrip qaraıyqshy
Áketaı – aq paıǵambardaı jasyń bar,
Týa bermes siz sekildi asyldar.
Qartaıǵanda júregińdi qaralap
Kesir boldy – aý biz sekildi masyldar.
Aınalaıyn qaryndasym, qaraǵym,
Seni oılasam úziledi julynym.
Seniń erke aq júzińdi kóre almaı,
Ketip baram men aıdaýǵa qulynym

Balaýsa: Mine, osy bir jan tebirenter sátte qazaq eliniń erkindigi, bostandyq jolyna bas tikken azamattar, týǵan eliniń táýelsiz memleketbolǵanyn kóre almaı ómirden ótken jeltoqsan batyrlary Qaırat Rysqulbekov, Lázzat Asanova, Erbol Sypataevtardyń rýhyna taǵzym etip, eske alý – ulttyq paryzymyz.

Oralbek: Ómir ózen tolqyndary bizdi áıgili 1986 jylǵy Jeltoqsan oqıǵasynan ýaqyt ótken saıyn alystatyp bara jatsa da júrekterde máńgilik umytylmaıtyn qasterli bir nárse bar. Ol – dúr silkindirgen sol úsh kún ishindegi qazaq qyzdarymen men jigitteriniń rýhyna, erligine degen taǵzym qurmet. Bul aǵa – apalarymyzdyń ańsaǵan armandary men úmiti, tilekteri bul kúnde tolyq júzege asty. Bir ǵana ókinish bar, ol azattyq úshin jan aıamaı alysqan bozdaqtardyń keıbiriniń búgingi baqytty sátterimizdi kóre almaýy.
Aıgerim: Qazaqstan! Týdy altyn dáýiriń,
Alǵandaısyń júldyzdardardyń jaryǵyn
Altyn zańyń qutty bolsyn qymbattym
Týǵan kúniń qutty bolsyn alybym!
Armandardy jaqyndatqan tym alys
Bizdiń jaqqa jetken eken jyly aǵys
Egemendik el baqyty erteńi
O, halaıyq qutty bolsyn qýanysh.
Alma: M. Shahanov «Muzǵa jaqqan alaý».
Salaýat: Q. Ábildaqyzy «Jeltoqsan oqıǵa emes» óleńderin oqydy.
Muǵalim: Mine, oqýshylar ózderiń aıtyp otyrǵandaı osy oqıǵadan keıin bizdiń Qazaqstanymyz óziniń táýelsizdigin aldy. Qazaqstannyń táýelsizdik alǵanyna bıylǵy jyly 20 jyl tolǵaly otyr. Basy aıaǵy 20 jylda elimiz aýyz toltyryp aıtarlyqtaı jetistikter bıiginen kórindi. Álemniń órkenıetti memleketteri Qazaqstandy tanyp bildi. Olarmen aralas – quralas bolýǵa sol arqyly sol eldiń mádenıetin, ádebıetin tolyǵyraq aıtqanda, rýhanı dúnıesin óneboıyna sińirýge, jaqsy jaqtaryn qabyldaýǵa jan – jaqty múmkindik týdy. Sonymen qatar «Biz Qazaqstandyqtarmyz» dep keýde kere shattanýǵa da búgingi ýaqyt úrdisi bizge múmkindik týǵyzyp otyr. Táýelsizdik halqymyzǵa aspannan túsken qudyrettiń syıy emes. Ol ǵasyrlarǵa sozylǵan ata – baba qandy joryǵynyń, dabyldy – dýyldy kúresiniń zańdy jalǵasy. Jatsa túsinen, tursa esinen bir sát ketpegen babalardyń ǵasyrlyq armany edi. Tereńnen oılap, tebirene tolǵasaq halqymyzdyń barsha tarıhy osy táýelsizdik úshin, eldik úshin, halyqtyń bas bostandyǵy úshin kúres edi. Jeltoqsan oqıǵalary – Qazaqstan tarıhyndaǵy esten ketpes, asa aýyr jáne qaıǵyly betterdiń biri. Eki ǵasyr boıy ezip kelgen ımperıanyń qýatty qursaýyn buzyp, otarlaýshylardyń tas sheńgel quldyǵynan qutylýdy kóksegen jastardyń kóz jasy, qany bekerge tógilmepti. On ekide bir gúli ashylmaı qyrshyn ketken Asanqyzy Lázattyń, Sypytaıuly Erboldyń, Muqanbetjanqyzy Sábıranyń, Noǵaıbaıuly Qaırattyń ańsaǵan armandary men úmit tilekteri bul kúnde tolyq júzege asty. Jeltoqsan oqıǵasy
- bul erliktiń tarıhy,
- respýblıkadaǵy halqymyzdyń rýhanı jeńisi,
- demokratıaǵa jol ashý,
- táýelsizdiktiń alǵashqy beti
Kóp uzamaı Qazaqstan Respýblıkasy táýelsizdigin aldy. 1991 jyly 16 jeltoqsanda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdentiniń QR táýelsizdigi jóninde Konstıtýsıalyq zańy qabyldandy. QR prezıdenti N. Á. Nazarbaevtyń «1986 jyly 17, 18 jeltoqsanǵa qatysqandardy aqtaý jóninde» 1991 jyly jarlyǵy shyqty. Osydan keıin elimizdiń basshysy 17 – jeltoqsandy «demokratıalyq jańarý» kúni dep jarıalady.
Rasýl: Osymen 8 synyp oqýshylarynyń daıyndaǵan shaǵyn tárbıe saǵaty aıaqtaldy. Altyn ýaqyttaryńyzdy bólip kelgenderińizge kópten – kóp rahmet. Qosh saý bolyńyzdar!