InfoHub Logo

Ata-babalarymyz ańsaǵan azattyq pen táýelsizdikti aldyq. Endigi másele - sony erteńge jetkizý, kelesi urpaqqa, bolashaqqa Qazaqstannyń osy táýelsizdigin amanattaý.

N.Á.Nazarbaev.

Táýelsizdik, bul halqymyzdyń san ǵasyrlar boıy ańsaǵan asyl armany edi. Tarıhqa júginsek, ejelden qazaq halqy ózdiginen eshqandaı soǵys ashpaǵan, qashanda beıbitshilikti tý etip ustaǵan beıbit halyq bolǵan. Alaıda keń-baıtaq jerinde mamyrjaı tirshilik keshken beıbit elge kóz alartýshylar kóp boldy. Ata-balarymyz táýelsizdik jolynda qan maıdanǵa salynyp,talaı shaıqastarda qasyqtap qanyn tógip, Otan úshin otqa tústi.Táýelsizdik jolynda halqymyz taǵdyrdyń talaı tálkegine, talaı azabyna shydady, talaı  qıyn kúnderdi bastan keshirdi.Eline táýelsizdik týyn áperýdiń maqsatynda ata-babalarymyz eshteńeden de aıanbady.

1991 jyldyń on altynshy juldyzy, jeltoqsan aıynda Qazaqstan Respýblıkasy egemen el atandy, ıaǵnı, ǵasyrlar boıy ańsap kelgen táýelsizdik týyn tikken kúnge de qol jetkizdi. Bul kún- barsha qazaqtyń esinen shyqpas júrekke myqty senim  týdyrǵan kún. Búgingi kúnderi osy táýelsizdigimizdi alǵanymyzǵa jıyrma segiz jyl ýaqyt ta zymyrap kelip qaldy. Al tarıh úshin bul ýaqyt qas-qaǵymdaı-aq.Óıtkeni qanshama ǵasyrlardy alyp qushaqtaǵan tarıh qoınaýy talaı halyqtardyń, talaı uly memleketterdiń táýelsizdigin kórgen. Biraq bizge ata-baba rýhyn kótergeni úshin, elimizdi álemdik qaýymǵa tanytqany úshin ózimizdiń táýelsizdigimiz qymbat. Jáne de bir qýanyshtysy, elimiz úshinshi myńjyldyq tabaldyryǵyn egemendi el retinde attap, quqyqtyq – demokratıalyq sıpattaǵy memleket negizin qalyptastyrdy.

Árıne, táýelsizdikke qol jetkizý ońaı bolmasa, ony baıandy etý- odan da qıyn sharýa. Bul baǵytta kóregen saıasat, salıqaly minez, buljymas birlik qajet boldy. Álemdegi eń úlken memleket – KSRO-nyń ydyraýy jáne ońyń quramyndaǵy respýblıkalardyń saıası bostandyq alýy kóptegen saýaldardy týǵyzdy. Al olardyń bári birdeı beıbitshilik jolmen sheshimin tappady,oǵan:Moldova,Osetıa men Abhazıa, Taýly Qarabaqtaǵy qantógis mysal bola alady.Buryn  Odaqtyń  quramynda  bolyp, keıin óz aldyna el bolǵan  Qazaqstan Respýblıkasynda da tereń daǵdarysqa ushyraǵan ekonomıkany naryqtyq qatynastarǵa baǵyttaıtyn sharalar qarastyryp, júzege asyrý, eldegi ınflásıany toqtatý, aýyl ómirin jaqsartý, kedeıshilikpen kúres t.b.keń kólemdi jumystardy atqarý bastaldy.Alǵash táýelsizdik jarıalanǵan jyly men nebary jıyrma úshtegi jas maman ekenmin.«Táýelsizdik», «egemendik» degen sózderdi alǵash estigenim esimde,birte-birte qulaǵymyzǵa sińip,sanamyzda oryn tepti.Synyptaǵy balalarmen jańa Ánurandy jattap,ony saltanatpen shyrqap úırengen kezimiz qalaı umytylar!

Qarapaıym aýyl muǵalimi mamandyǵyn ıgere júrip, osy jıyrma segiz jylda halqymnyń basynan qýanyshty jetistikteri men súrinisti sátterin birge ótkizdim. Men de,teńizge tamǵan tamshydaı bolsa da,óz bilimim men eńbegimdi Otanyma, qazaq halqyma,bolashaq urpaqqa  arnap kelemin.

Elimizdiń tarıhyn jas urpaqtyń zerdesine quıyp,olardy tarıhtyń taǵylymymen, ásirese,týǵan jerinde,aýylynda oryn alǵan oqıǵalarmen,ataqty jerlesteriniń ómiri men qyzmetimen tanystyrý-tarıh páni muǵalimderiniń negizgi mindeti men paryzy ekendigin eskere otyryp,kóp jyldar boıy «Tarıh sabaǵyn jergilikti jer materıaldarymen baılanystyra oqytý» taqyrybynda jumys júrgizip kelemin.

Elbasymyz N.Á.Nazarbaev«Uly dalanyń jeti qyry» atty maqalasynda: «Tól tarıhyn biletin,baǵalaıtyn jáne maqtan etetin halyqtyń bolashaǵy zor» dep senim bildirdi.«Bolashaqqa baǵdar rýhanı jańǵyrý» jalpyulttyq baǵdarlamalyq maqalasynda bilim berý salasynda aýqymdy ólketaný jumystaryn júrgizý,ata-babalarymyzdyń kóp ǵasyrlyq murasyn jańǵyrtyp, júıeli zerttep,búkil Ortalyq Eýrazıa keńistigi men barsha álemge dáripteýge tıispiz dep atap kórsetken. Sol sebepti, biz de,tarıh páni muǵalimderi,jas urpaqty týǵan ólkesinde bolǵan mańyzdy oqıǵalarymen tanystyryp,tereń de mazmundy otansúıgishtik tárbıe beremiz.

Naqty tarıhı derekterge súıene otyryp,ólke tarıhyn zertteý, bilimderin úzdiksiz jetildirý men  zıatkerlik qabiletteriniń damýyna áser etý  úshin oqýshylarymmen árdaıym ǵylymı joba jumystaryn júrgizemin. Jylda ǵylymı jobalar saıysynda  shákirtterimiz «Tarıh», «Ólketaný», «Quqyqtaný» seksıalary boıynsha júldeli oryndardy ıelenedi.Atap aıtsaq, 2012 jyly Dúsenbaıqyzy Sulýjannyń  Semeı polıgonynyń Znamenka aýylynyń turǵyndaryna tıgizgen zardaby jaıly «Polıgonnyń úni óshkenmen qasireti qaldy»taqyrybynda jazylǵan ǵylymı jobasy qalalyq kezeńde İİ-oryn,oblystyq kezeńde  İİİ-dárejeli dıplomǵa ıe boldy. Bizdiń týǵan ólkemizde 40 jyl synaq jasaldy jáne osy ıadrolyq synaq polıgonyń jabýǵa atsalysqan adamnyń biri – bizdiń aýylymyzdyń qurmetti azamaty Tuıaqbaev Janys atamyz edi. Iadrolyq synaqqa qarsy Bonn qalasynda ótken dúnıejúzilik kongreste el-jurtynyń, atom polıgonynyń zardabyn ashyna aıtty. Japonıa elimen bolǵan «Semıpalatınsk-Hırosıma» telekópirinde synaqtyń áserinen túrli derttiń kóbeıgenin, biraq úkimet tarapynan áli de eshqandaı kómek jasalmaı otyrǵanyn batyl túrde kóterdi.Qazaqstan Kompartıasy Semeı oblystyń komıtetiniń birinshi hatshysy Keshirim Boztaevpen birge 1990 jyly KSRO Mınıstrler Keńesiniń tóraǵasy N.A. Ryjkovtyń qabyldaýynda bolyp, alǵash ret Semeı atom polıgonynyń zardaptary týraly shyǵyp sóıledi.Zertteý barysynda Janys atamyz óziniń bar kúsh-jigerin, bilim tájirıbesin Semeı polıgonyn jabý jolyndaǵy kúreske arnaǵan qoǵamdyq qaıratker retinde AQSH-tan kelgen beıbitshilik jolyndaǵy kúreskerler Kalıfornıa shtatynan Djım Lerager men Kolorado shtatynan Deıl Mallekpen birge beıbitshilik trýbkasyn tartqan adam,«Nevada-Semeı» qozǵalysynyń belsendi múshesi ekendigi anyqtaldy.

Uly Otan soǵysy jyldarynda 96282 shyǵysqazaqstandyq jaýynger maıdan dalasynda  opat bolsa,Znamenka aýylynan 200-ge jýyq adam soǵysta qaza tapty. Jalpy Znamenka aýylynan soǵysqa attanǵan jaýyngerler sany áli de belgisiz.Soǵys árbir Znamenkalyqtardyń taǵdyryna qaıǵy ákelgendigi jóninde zertteýdi 2015 jyly Badyhova Aıdana «Uly Jeńiske bizdiń de jerlesterimizdiń úlesi bar» atty ǵylymı-zertteý jumysyn júrgizip, qalalyq kezeńde İİİ-dárejeli dıplommen marapattaldy.

2016 jyly Abýgalıeva Madınanyń «Abaı jáne Qaramola Erejesi» taqyrybyndaǵy ǵylymı jobasy qalalyq kezeńinde İ-dárejeli, oblystyq kezeńinde İİİ-dárejeli dıplomdarmen marapattaldy.Zertteý jumysynyń maqsaty qazaqtyń uly aqyny,tereń oıshyly Abaı Qunanbaevtyń atsalysýymen Semeı oblysy ýezeriniń el bıleýshileri birigip jazǵan «Qaramola» erejesiniń mán-maǵynasyn ashyp kórsetý bolsa,osy taqyrypty odan ári jalǵap zertteý jasaǵan Nýrlanova Dıana 2018 jyly «Quqyqtaný» seksıasy boıynsha «Qaramola Erejesiniń qazaq ádet-ǵuryp quqyǵynda alatyn orny» atty jobasymen qalalyq kezeńinde İİ-dárejeli dıplomdy, oblystyq kezeńinde İ-dárejeli dıplomdy jeńip aldy. Jobanyń maqsaty «Qaramola» erejesiniń mán-maǵynasyn, quqyqtyq is júrgizýdegi tálimin salmaqtap, Elbasy ózi bastama retinde kótergen «Máńgilik El» ıdeıasymen sabaqtastyrý bolsa,zertteý barysynda Qaramola erejesiniń mańyzdylyǵy men ózektiligin joımaı, áli de sot bıliginde paıdalanylyp júrgendigi jáne erejeni jazý barysynda bizdiń Kóken bolysynan shyqqan qadirli aqsaqal Álimhan men ýaq Músiráliniń Abaıdy qoldaǵany anyqtaldy.

«Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda «Kıeli Altaıym-Týǵan jerim»atty  Shyǵys Qazaqstan oblysynyń bilim basqarmasy men «Daryn» Shyǵys Qazaqstan óńirlik ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵynyń uıymdastyrýmen arheologıalyq jazǵy mektepter uıymdastyrylyp,oǵan bizdiń de oqýshylarymyz qyzyǵa qatysty.2018 jyldyń  shilde aıynda arheologıalyq qazyndylar júrgizilip jatqan bizdiń óńirdegi Kókentaý taýly silemindegi jáne Úshtóbe qorymdaryn zertteýge qatystyq.Osy jumystardy júıelep qorytyndylaý maqsatynda 11-synyp oqýshysy Faızýllaev Ernat «Bizdiń óńirdegi arheologıalyq eskertkishter» taqyrybynda zertteý jumystaryn júrgizip, osy 2019 jyldyń qarasha aıynda oqýshylardyń ǵylymı jarystarynyń qalalyq kezeńinde İ-oryndy, oblystyq kezeńinde İİİ- oryndy, respýblıkada İİ-oryndy  jeńip aldy.

Qoryta aıtqanda, ólketaný málimetterin tarıh sabaqtarynda júıeli túrde paıdalaný-zaman talaby. Jergilikti ólketanýshylardyń zertteýlerine, tarıhı derekter jınaqtaryna súıene otyryp, oqýshylardyń bilimderin,oı-óristerin, dúnıetanymdaryn keńeıtý jolynda mektebimizde áli de kóp jumystar  júrgiziledi.

Búgingi kúni, Elbasymyz aıtpaqshy, mektep partasynda XXI ǵasyrda ómir súretin,basqaratyn jáne ózgerister ákeletin urpaq otyr. Dana halqymyz: «Bilegi myqty birdi jyǵady,bilimi myqty myńdy jyǵady» dep,urpaǵynyń bilimine basty nazar aýdarǵan.Táýelsizdiktiń tiregi-bilim.Táýelsizdiktiń jelbirep turǵan týyn bolashaqta jelkildetetin,ánin álemge áýeletetin bilimdi urpaǵymyz kóp bolsyn!

Mashenova Almagýl Alımovna -  «Znamenka jalpy orta bilim beretin mektebi» KMM-niń tarıh pániniń muǵalimi

Shyǵys Qazaqstan oblysy, Semeı qalasy, Kókentaý aýyly

---