InfoHub Logo

SHOLAQ SHOPAN MEN AQSAQ ARLAN

Alystan talyqsyp jetken sarqylmas saryn. Ǵarysh áýeni. Jalǵan dúnıeniń kúıbeńinen basqa, asqaq ún.

Táńirtaý basyna sonaý teristikten, Muzdy muhıttan sharshap-shaldyǵyp jetken yzǵarly sur bulttar kelip qonaqtaǵanda aqshýlan Abadan úńgirtastyń ústinde shoqıyp otyr edi.

* * *

Jańa shyqqan Kúnge gımn. Ima Sýmak oryndaıtyn surapyl, shyrqaý bıikke kóteriletin án. Álem yshqynǵan sát.

Keregetas qystaýyna yldıdan jańa kóship kelgen shopandar qoılaryn qoradan shyǵaryp, óriske bettegen shaq. Kúzgi kún bult arasynan bir kórinip, bir kórinbeı ketetin tańǵy mezgil.

* * *

Qazanǵap kúıi «Kókil».

Shetki qoradan shyqqan otardyń sońynan salpy qaryn tory atqa mingen shoshaq bórikti shopan Abadanǵa tanys sıaqty kórindi.

Abadan oǵan sup-sýyq kózderin suqtana qadady. Tipti shoqıǵan ornynan turyp ketip, aqsańdaı basyp, jaqpar tasty tasalap, álgi tory at mingen shopanǵa qadala qarady.

* * *

Tyva saryn. Óńesh óleńi.

«Sonyń ózi»,—dedi ishinen Abadan.

* * *

Tyva (uryńqaı) saryn. Óńesh óleńi.

Shopannyń oń qoly sholaq. Sholaq qoldyń jeńin beldigine qystyra salypty. Tory attyń tizgini de, naızadaı uzyn taıaǵy da bir-aq qolda. Sol qolynda.

* * *

Qyl qobyz. Ulyma dybys.

Qaqpaq tas. Túsi qyzyl-kúreń. Asty qýys. Qýystyń aýzynda túsi sýyq, kózderi yzǵary kókshýlan Qurtqa qasqyr aldyńǵy aıaqtaryn kósilip jatyr.

* * *

Alty aılyq úsh bóltirik. Aınala irili-usaqty qańqa súıekter. Bóltirikter ash. Buralyp jatyr.

Qaqpaq tas astyndaǵy úńgirdiń aýzy aınala aǵarǵan qý súıekter. Kekiliktiń qaýyrsyny. Qyzyl sýyrdyń týlaq terisi. Mújile-mújile sıqy ketken qoıdyń basy men jilikteri.

Ǵarysh saryn. Álem astan-kesten syman.

Ózi aqsaq, ózi ash Abadan býda-býda bulttardy qýalaǵan kúnbatys jeline qap-qara tumsyǵyn tosyp, aýany uzaq ıiskeledi. Áldeneni sezgendeı, oń jambasy shoınańdap baryp, ornynan turdy.

Batystyń jeli qýalaǵan býda-býda bulttarmen aralasyp bir erekshe ıis kele jatqandaı sup-sýyq qara tumsyǵyn jelge qarsy umsyna tósedi.

* * *

Qurmanǵazy. Kúı «Kóbik shashqan».

Qasqyrlar uıalaǵan qaqpaqty jartastyń asty tereń qýys. Tómende aq kóbigin aspanǵa atyp asaý ózen aǵyp jatyr.

* * *

Kúrkirep jatqan, aq kóbigin aspanǵa atqan asaý ózenniń arǵy beti dúleı orman. Zıpa boıly terek, úshkil arsha, arasynda jemisi ýyljyǵan dolana men zirik, pisigi ábden jetken altynsary shyrǵanaq, qyzylkúreń ıtmuryn — bári-bári aralasyp, aıqasyp, arasynan adam óte almaıtyndaı saryala ný orman.

Ormannyń yldı jaǵy alańqaı. Aınala dóńkıip-dóńkıip jatqan túıe tastar.

Orman arasynan bir top taýeshki shyǵa kelip, alańqaıǵa shoǵyrlandy. Áýeli jan-jaǵyna qarap, tosyrqap qalǵandaı boldy. Adam-qasqyrdan, tórt aıaqty arlan qasqyrdan zárezap bolǵan taýeshki «eki shoqyp, bir qaraýǵa» májbúr.

* * *

Abadan qasqyr qaqpaq tastyń ústinen bárin de kórdi. Kórdi de qudaı ózi aıdap kelgen «oljaǵa» qyzyǵyp qyńsylap-qyńsylap jiberdi.

Qaqpaq tastyń astyndaǵy qurtqa qasqyr men jas bóltirikter qulaqtaryn tikshıte qaldy. Oryndarynan atyp-atyp turdy.

* * *

Jarapazan. Aýyl balalary.

Oraza aıy. İldıdaǵy aýyl adamdary aqsham shaǵynda Nápil qoıshynyń úıine jınalǵan. Aýyl moldasy duǵa oqydy. Dastarqan basynda otyrǵandar endi ár túrli ájik-kújik áńgimege kirisken. Úı ıesi Nápil qoıshy oń qolynyń jeńi salbyrap, sol qolymen shoqsha býryl saqalyn sıpalap, ýystap qoıyp otyrǵan. Qurdasy Qıas tıisti:

— Áı, Náke, Abadan arlannan oń qolyńdy qashan daýlaısyń?

Nápil:

— Onda Abadan arlan menen artqy oń aıaǵyn daýlaıdy.

Qıas:

— Oń aıaǵyn atqanyń ras pa ózi?

Nápil:

— Ras. Jaqynda Úńgir tastyń ústinen kórdim. Qoıdy qoradan shyǵaryp, óriske bettep bara jatqanda kórdim. Jar basynda shoqıyp otyr eken. Meniń myltyǵym joq ekenin sezip sereıip ornynan turdy. Bir aıaǵy joq. Júregim sý-ý-ý ete qaldy. Qadalyp qarady da turdy. Men de qaradym. Kózderimiz bir-birine túıisti de qaldy. Abadan tıisken joq.

* * *

Qurmanǵazy. «Kóbik shashqan».

Aspan tutas túnerip, qar aralas jańbyr jaýa bastady. Jartas astyndaǵy ózen órepkip, órshelenip ketkendeı boldy.

* * *

Qıas:

— Áı, Sholaq batyr, onda ol ata jaýyńdy ustaý ońaı ǵoı, bir aıaǵy joq bolsa...

Nápil:

— Ustamaımyn. Atpaımyn.

Qıas:

— Nege?

Nápil:

— Ol kıeli qasqyr.

Qıas:

— Seni sholaq qylǵan jaýyń kıeli me?

Nápil:

— Ol maǵan shapqan joq. Úrikken attan ózim quladym.

Qıas:

— Attan talaı quladyq, esh jerimiz synǵan joq. Júrmiz ǵoı, aıaq-qolymyz aman-saý.

Nápil:

— Jazym bolsa, bylamyqqa tis synady. (Dastarqan basy. Ár túrli ájik-kújik áńgime. Bári namazsham namazyna turady.)

* * *

Jańbyr azaıyp, qar qalbalaqtap qalyń túse bastady. Arǵy bettegi taýeshkiler sulbasy áreń kórinedi.

Ǵarysh saryn.

Abadan úsh aıaqtap ornynan turyp, jartasty jaǵalap tómen túse bastady. Sońynan kókshýlan Qurtqamen sereıip-sereıip úsh bóltirik ilesti. Aqsaq Abadan óz qanshyǵyna úmit artqandaı, Qurtqaǵa burylyp qaıta-qaıta qaraı berdi.

* * *

Taýeshkiler shoǵyrynan eki teke bólinip shyǵyp, ekeýi eki jaqqa sheginip ketip, keri burylyp, bir-birine qarsy shapqanda, múıizderi shaq-shuq soǵysyp, arasynan ot shyqqandaı boldy.

* * *

Bóriler ózen jaǵasyndaǵy qalyń shyrǵanaqtyń arasynan bul shaıqasty baqylap uzaq turdy.

* * *

«Kóbik shashqan».

Taýtekeler soǵysy kópke sozyldy. Osy ekeýdiń qaısysy jeńedi — sol ana úrkerdeı shoǵyrlanyp turǵan urǵashy eshkilerdiń jeke-dara qojasy bolyp qalady. Urǵashylarynda tańdaý joq. Myna ekeýdiń qaısysy jeńimpaz, sonyń «haramynda» qalady.

Ash bóriler tolqynmen jarysyp, tilderi salaqtap, tajaldy sýǵa súńgı jazdap, amaly quryp, aıla tappaı, alqyna kósiledi.

«Kisen ashqan».

Janqıar arpalystan soń aptyǵyn basqan Jeńimpaz teke bir qora eshkilerdiń aldymen irilerin tańdap, shetinen asyla bastady. Álde úreı, álde qyzyǵý sezimdegi jas shybyshtar sholaq quıryqtaryn shoshańdatyp, shyjbańdaı berdi. Biraq óreshe tártibin eshqaısysy buzbaı, bolar iske táýekel dep moıyn usynǵandaı.

* * *

Baıaǵy-baıaǵy baǵzy zamandaǵy zilzalada shyńnan qulap túsken zil tastarǵa tolqyn soǵyp, aq kóbik aspanǵa atqylaıdy. Sol tastardyń birine kekse teke tirelip, keptelip qaldy. Dóńkıgen tastyń tasasynda ıirim paıda bolǵan. Esekteı tekeni sol ıirim urshyqsha aınaldyrdy.

* * *

Jeńimpaz teke aýzynan silekeı aǵyp, alqynyp-aq qaldy. «Haramdy» qorashalaǵan kúıde tastap, tarǵyl-tarǵyl jartastyń qýysyna kirip ketip, tóbedegi qatqan qara qabyrshyqty qomaǵaılana jalaı bastady. Bul boıǵa qýat beretin tastyń seli edi. Mıllıondaǵan jyldardan beri berish bolyp qatyp qalǵan qara qaspaq. Muny bireýler mýmıe deıdi.

* * *

Sýdaǵy túıetas pen asaý ózen jaǵasy onsha alys ta emes — onshaqty qadam. Abadan qasqyr úsh aıaqpen júze almaıdy. Abadan men Qurtqa bir-birine qaraıdy. Kóz qaraspen-aq bir-birin túsinedi. Qurtqa bult basqan aspanǵa qarap, tumsyǵyn kóterip, Táńirge jalynǵandaı ulyp-ulyp jiberedi. Ózenniń bulqyna aqqan aǵysyna qarsy jaǵadan qarǵyp túsedi. Bir sát aq kóbikke kómilip, kórinbeı ketip, túıe tastyń tusyna jete bere qaıta qalqyp shyǵyp, ıirimde shyr aınalǵan tekege azýy ilinedi. Jaǵaǵa súırep shyǵa bergende alqynǵan tolqyn Qurtqany da tekeni de jańqa qurly kórmeı aǵyza jóneledi.

* * *

Tarǵyl tastyń qap-qara qaspaǵyn jalap-jalap alyp, Jeńimpaz teke qorashalanyp turǵan eshkilerge mekirene shapqylap qaıta oraldy. Shyjbyńdap turǵan shybyshtarǵa qaraı aıbattana qarǵıdy.

Yńyrsyǵan kúı saryny. «Kóbik shashqan».

Aq kóbik atqan tolqyndardan Qurtqa qasqyr men jeńilgen teke bir kórinip, bir batyp ketip, qaıtadan qylań etip, qaıta kórinip, asaý aǵystyń yrqynan qutyla almaı, áli aǵyp ketip barady. Jaǵadaǵy Abadan úshaıaqtap, jan ushyra qýalaıdy. Sýǵa qarǵyp túspekke áldeneshe umtylady. Biraq bata almaıdy. Artynan bóltirikter quldyrańdap júgiredi.

* * *

Nysapsyz Jeńimpaz teke kekse eshkilerdi toıattandyryp bolyp, jas shybyshtarǵa kezek-kezegimen asyla beredi. Lázzatqa bólengen eshkiler pysqyrynyp, bir tutam quıryqty shyjbyńdatyp, tabıǵat ornatqan tártipti buzbaı, qorashalanǵan sheńberden shyqpaı, Jeńimpaz julqar tekeniń yrqyna kónip tura beredi.

* * *

Asaý ózen tar shatqaldan alqynyp, keńistikke shyqqan soń jaıyqtaı jaıylyp, jaısań jaıdary qalypqa túsedi. Aspanǵa atylǵan aq kóbik te joq, túıeniń ózin aǵyzyp áketetin tentek, asaý minezi de joq, jaıaý búlkekke túsedi. Áne sol kezde Abadan sýǵa úsh aıaqtap qarǵyp túsip, tekeni alqymynan alyp, jaǵaǵa qaraı súıreıdi. Bókse jaǵynan Qurtqa ıteredi. Jaǵadaǵy bóltirikter shydaı almaı, olar da ózenge qarǵyp-qarǵyp túsip, bári jabylyp qaýmalap jatyp, qurban bolǵan tekeni jaǵaǵa alyp shyǵady.

* * *

«Kóbik shashqan». Álsiregen cát.

On eki eshkini uryqtandyryp bolǵan Jeńimpaz burynǵy arynynan arylyp, qaljyraı bastady. Ádepki ádetine basyp, eshkilerdiń bireýine asyla berip, táltirektep ketedi. Muny sezgen eshkiler sheńberden shyǵyp, qorasha tártibin buzyp, bastaryn kóterip, qaljyraǵan Jeńimpazǵa mólıe qarasyp, pysqyrynyp, ańyryp turyp qalady.

Jeńimpaz teke jartas astyndaǵy úńgirge, tóbede qatqan qara qaspaqqa jetýge zar bolyp, orta jolda súrinip ketedi.

* * *

Kún kúrkiregen, naızaǵaı jarqyl oınaǵan cát.

Jaǵaǵa jabyla súırep shyǵarǵan tekeni bóriler qarnyn jaryp jiberip ishek-qarnyn, ókpe-baýyryn, jyly-jumsaǵyn qan-jynymen aralas qomaǵaılana asap-asap qylǵytyp jatty.

Tekeniń ishin keýlep bolǵan soń bóriler biraz tynystap, ashqarynǵa túsken oljany kótere almaı, endi jańa túsken juqalań qardy qarpyp-qarpyp jutyp, qısaıyp-qısaıyp jata ketti.

* * *

Qar da, jel de sap tıylyp, jarqyrap kún kórindi. Táńirtaýdyń qarly asqar shyńdary kúnge shaǵylysyp, kúmis jalatqandaı jalt-jult etedi.

Qasqyrlar sál tynystap alǵan soń, tekeniń qalǵan denesin jabyla súırep, óz mekenderi Qaqpaq tasqa jetkizýge áreket jasady.

* * *

Álgi bir alaı-dúleı burqaqtan keıin aspan shaıdaı ashylyp, kógilimjaı bir keremet nurǵa bólendi. Tipti ar jaqtaǵy jaqpar-jaqpar, quj-quj tastardyń, jańa túsken kelinshekteı aq jamylǵan Zıpa shyrshalardyń bári-bári syzylyp, syńsyp turǵandaı... Arǵy betten bergi betke qaraı qalyqtap ular ushty. Qarny keýek tekeni jabyla súırep zoryqqan qasqyrlar, taý jańǵyrta qaqylyqtaǵan ularǵa nazar da salǵan joq. Sulap-sulap jata ketti.

* * *

Ormany joq, shyrshasy joq jalańash shyńdar tym-tym asqaqtap ketkendeı kekireıedi.

* * *

Ima Sýmak. «Kúnge tabyný gımni».

Tek asaý ózen ǵana burynǵysha órepkip, gúrildegenin qoıar emes.

* * *

Opasyz dúnıe saryny. Bári de ótkinshi.

Arǵy bettegi alańqaıda uryqtanǵan, mahabbat saıranyn toılaǵan eshkiler aýmın, izim-qaıym jym-jylas joq.

Álgide ǵana barlyǵy quldyq uryp, bastaryn ıip, «lábbaı, taqsyr», dep turǵan eshkiler endi Jeńimpaz tekeni jalǵyz tastap ketipti. Arǵy betke Aqsý-Jabaǵylyǵa asyp ketken eshkilerdiń sońynan ilespek bolǵan Jeńimpaz teke bóksesi salbyrap, bir attap, eki attap, silesi qatyp, silekeıi shubyryp, jata ketedi. Ókpesin alǵa súıreıdi, tura almaıdy.

* * *

Ólesi bolǵan Jeńimpaz tekeni qaqpaqtastyń ústine shyqqan Abadan jazbaı tanydy. Bir turyp, bir jyǵylyp, kıreleńdep qalǵan Jeńimpazdy kórip, Abadan tómende yıqy-jıqy qulaı ketken uıalastaryna yryldap belgi berdi.

Abadan yryldaǵan qaharly dybysyn adam tiline aýdarǵanda, shamada bylaı estiledi. Bir toıǵanǵa máz bolyp kergimeńder. Alda qatal qys bar. Tiske basatyn tyshqan tabylmaı ashyǵasyńdar áli. Bizge qor jınaý kerek. Yldıdaǵy aýyldyń malyn alý qıyndap ketti. Bári saq kázir. Ot shashatyn myltyqtary bar. Malyn aldyrmaıdy. Sháýildek ıtteri de kóp.

— Sonda neǵyl deısiń? — degendeı Qurtqa qasqyr Abadanǵa yzǵarlana qarady. Qaryndary sheńbirekteı bolyp toıǵan bóltirikter qısalań-qısalań etedi. Mólshersiz toıǵan da mas.

Sonda Abadan aıtty:

— Áne, anaý arǵy betke qarańdar. Súıretilip, tura almaı jatqan tekeni kórdińder me? Jeńimpaz teke sol!

* * *

Qansha toıattap, qaryndaryn kótere almaı jatsa da, Qurtqa men bóltirikter oryndarynan ushyp-ushyp turdy.

— Tekeler nysapsyz, — dedi ishinen Abadan, — biz de ólmeı júrmiz jalǵyz qatynmen. Tekelerge obal joq.

* * *

Qurtqa suńǵyla oıly ǵoı.

— Jeńimpaz teke kóp qatynǵa ıe bolmaǵanda, biz ash qalatyn edik qoı. Myna baıǵusty, — dep jarylyp, jaırap jatqan jemtikti meńzedi. — Jeńimpaz teke sýǵa qulatpaǵanda — kúnimiz ne bolar edi... — dedi.

* * *

Jeńimpaz teke keýdesin súıregenmen bóksesi kóterilmeıdi. Tarǵyl jartastyń qýysyndaǵy qatqan qara qaspaqqa — mýmıege jetýge yntyzar. Jetse — bóksesin kóterip júrýge, Aqsý-Jabaǵyly jatqan betkeıge jetýge jarap qalar edi.

Taýfıhsyz jálepter muny jalǵyz tastap ketti. Erkek sorlynyń peshenesine osy úles buıyrǵan. Uryq shashady, urpaq qaldyrady. Óz basyn qurbandyqqa shalady.

* * *

Yńyrsyǵan «Kóbik shashqan».

Asaý ózennen tótesinen óte almaıdy. Abadan bastap, jemtikti súırelep, Qaqpaqtastyń astyna kirgizip tastap, qasqyrlar qaıtadan yldılap, ózenniń jaıqýat, jaıyq jerine jetip, arǵy betke ótti. Arǵy jaǵaǵa shyǵyp, dúr-dúr silkinip alyp, órge qaraı shapshydy.

* * *

Jeńimpaz tekeniń ústinen qalbıǵan dáý qaraqus shyr aınalyp qalyqtady da júrdi. Mol oljadan o da dámeli. Jeńimpaz teke qımylsyz qalǵan sátti kútedi. Áne, sonda tyshqan aýlaǵysh quladyn qus tekeniń eń aldymen kózin shuqyp jemekshi.

* * *

Qurtqa bastaǵan top Jeńimpaz teke jatqan jerge jaqyndaǵan saıyn ala qanat saýysqan jan ushyra shyqylyqtap jaǵadaǵy qalyń jynys toǵaıdyń ár butaǵyna shoshańdap ushyp-qonyp, shyjbyńdaı berdi.

* * *

Abadan órge qaraı úshaıaqtap júrýden qaljyrap qaldy. Qurtqa qasqyr artyna qaraılaı beredi. Al, bóltirikter órshelenip, edireńdep ketipti. Alda taǵy da molshylyqqa kenelerin sezip, tilderi salaqtap, ata qasqyr men ana qasqyrdyń aıaldaǵanyna shydaı almaı, qyńsylap-qyńsylap qoıady.

* * *

Tóbesine aspan tıgen qarly shyńdardy mekendeıtin Teńbil barys áldeqalaı taýdyń shyrshaly beldeýine túsken. «Júrgenge jórgem ilesedi» degendi barystar da bile me, áıteýir júrip-júrip, Eshkiqorǵannyń tusyna shyǵyp, jan-jaqqa shapyrash kózin tigip edi, baıbalam salyp shyqylyqtap júrgen alaqanat saýysqandardy kórdi.

Saýysqan buryn bireý edi, endi ekeý bolypty.

* * *

Qyzyq dáýren tym qysqa boldy. Jeńimpaz teke aldyńǵy eki aıaǵymen jer tyrmalap, alǵa keýdesin súıregenmen, bóksesi zil batpan bolyp jyljymaıdy.

* * *

Teńbil barys aspanda baıaý qalyqtap, bir jerdi shyr aınalyp júrgen Quladyn qusty kórdi. Alda jemtik baryn sezip, adymyn uzarta tústi.

* * *

Osy kezde yldıdan órge qaraı órshelene umtylǵan kók bóriler de kórindi. Bóriler jotadan túsip kele jatqan Teńbil barysty kózderi shalyp qaldy. Mundaıdy kútpegen qasqyrlar toby sostıysyp biraz turdy.

* * *

Joǵaryda — Teńbil barys. Tómende — bes bóri. Beseý degen sany bolmasa, ata qasqyr aqsaq. Úsh bóltirik — úsheýi de jas. İshindegi jaramdysy ilip alar qaýqarlysy ana qasqyr — Qurtqa. Biraq jabylyp ketse qumyrsqalardyń ózi arystannyń terisin sypyryp alatyn kórinedi. Kim biledi...

* * *

Ortada jardaı bolyp, Taýteke jatyr. Keýdesi saý kókiregi tiri, bóksesi kóterilmeıdi. Aldynan Teńbil barysty kórip, artynda bir top bóriler turǵanyn sezip, Jeńimpaz teke jan ushyra aldyńǵy eki aıaǵyn tasqa tirep turyp, keýdesin kótergenmen, bóksesin súıreı almady. Jan daýsymen baqyryp baryp, sulq túsip, taǵdyrǵa moıyn usynyp, kózinen jas parlap, jata ketti.

* * *

Taýteke eshqaıda qashpaıtynyna kezi jetken Teńbil barys endigi kesir-kedergi bóriler ekenin sezdi. Eger mámilege kelse myna jatqan jardaı teke bárine de jeter edi. Biraq Teńbil barys pen kók bórilerdiń odaqtasyp, birlesip júrgenin eshkim kórgen emes.

Osy ýaqytta ózenniń arǵy betindegi Qaqpaq tastyń astyndaǵy úńgirde qalǵan jemtikti uıalas shıebóriler jabyla jep jatty. Shıebóriler óte ash edi. Bórilerdiń úńgirine áldeqalaı sandalyp kelip, jemtiktiń ıisin sezip, úńgirde eshkim joq ekenin bilgen soń ǵana shıebóriler molshylyqqa kenelip, toı toılap jatyr edi.

* * *

Dál osy kezde Teńbil barys aqyryp kep qalǵanda taý teńselip ketkendeı boldy. Qaharly daýys jańǵyryp, búkil shatqaldy aralap ketti. Tipti arǵy bette mol jemtikke kenelip jatqan sýmaqaı shıebórilerdiń ózi quıryqtaryn butyna qysyp, bir sátke jym boldy.

* * *

Al, aqsaq Abadan, ana qasqyr Qurtqa bastaǵan bóriler Teńbil baryspen kóz arbasyp, shoqıysyp otyrǵan jerlerinen atyp-atyp turdy. Teńbil barys shıyrshyq atyp, taǵy da bir aqyryp, Jeńimpaz tekeniń ústinen bir-aq qarǵyp, qasqyrlarmen betpe-bet kelip, qalsh-qalsh turyp qaldy.

Qasqyrlar bir-bir adym keıin shegindi. Qasha jónelgen joq. Qasarysyp, qarsy turyp belgi berdi. Tek bóltirikter Qurtqanyń butyna tyǵyla berdi.

Teńbil barys taǵy da aqyrǵanda, bóltirikterdiń bireýi qyńsylap, anasynyń baýyryna tyǵylyp edi, Qurtqa ony jelkesinen alyp, aýlaqqa laqtyryp jiberdi.

Osy sátti paıdalanyp, Teńbil barys Qurtqaǵa bir-aq shapshydy.

* * *

Qurtqa taıynshadaı barystyń soqqysyna shydas bere almaı eki-úsh domalap tústi. Aqsaq Abadan Teńbil barystyń quıymshaǵynan ars etip ala túskende, Teńbil shyr aınalyp, aqsaqtyń ózin silkip tastady. Degenmen san eti Abadannyń aýzynda ketti. Teńbil barys shıyrshyq atyp, sala qulash quıryǵymen sabalap, shyr aınalǵanda bóltirikterdiń bireýin jardan ushyryp jiberip, asaý tolqynǵa qulatty.

* * *

Qasqyrlar toby abdyrap qaldy. Bóltirigi jardan qulaǵan Qurtqa, qansha aıtqanmen Ana ǵoı, balasyn qutqarýǵa umtyla berip, kilt toqtap, saýyrynan qan sorǵalaǵan Teńbilge qaraı sadaqsha atyldy. Alqymynan alǵanmen, keńirdegine jete almady. Barystyń júni kıizdeı tyǵyz eken; esin jıǵan Teńbil shyr kóbelek aınalyp, Qurtqany taǵy da laqtyryp jiberdi. Abadan úsh aıaqtap umtylyp kórip edi, Teńbil quıryǵymen urǵanda, Abadan qara tumsyqtan soqqy jep qulap tústi. Teńbil quıryǵymen urǵanda Qodastyń ózi bel omyrtqasy úzilip ketip, omaqasa qulaýshy edi.

* * *

Teńbil barystyń ógiz óltirer bula kúshi endi oıanǵandaı taý silkindire taǵy aqyryp, Qurtqaǵa qaıta shapshyǵanda, qanshyq qasqyr áreń degende buǵa qalyp edi, barys onyń ústinen qarǵyp ótti. Qanshyqty qudaı saqtap qaldy; barys zor salmaqpen soqqanda, parsha-parshasy shyǵatyn edi.

Teńbildi endi eńsere almaıtynyna kózderi jetken bóriler kenet jalt burylyp, eńiske qaraı búlkekteı jóneldi. Qos bóltirik quıryqtaryn buttaryna qysyp alypty.

Teńbil barys «men jeńdim» degendeı taǵy bir aqyrdy da, teńkıip jatqan Taýtekege buryldy.

* * *

Qasqyrlar jaıdaq sýdan ótip, Qaqpaqtastaǵy óz úńgirlerine súmireıip, súlde súıretip jete bergende alda taǵy bir sumdyqtyń kútip turǵanyn sezdi.

Aldymen úńgirdiń aýzynan moıyndary qylqıǵan bir top tazqara qus úrkip ushty. Olar alysqa ketpeı, tarǵyl tastardyń ústine qonyp, suńqıyp-suńqıyp, qulqyn qaǵyp otyryp aldy.

Qurtqa men Abadan úńgirge kire bergende qarakóleńke túkpirden sýmań kózder jylt-jylt etip, ary-beri aǵyp túsip, alas urdy.

Shıebóriler tyǵylarǵa jer tappaı jan ushyra shyńǵyryp-shyńǵyryp jiberdi.

* * *

Onsyzda tula boıyn yza kernegen Qurtqa qasqyr men Abadan shıebórilerdiń byt-shytyn shyǵaryp, týlaqtaı qylyp syrtqa súırep, jardan qulatqanda, osyny kútken tazqaralar endi shıebórilerge shuqshıdy.

Keıinge dep sarymaıdaı saqtaǵan tekeniń etin shıebóriler sydyryp jep, tek tańqıǵan qabyrǵalary men omyrtqalaryn ǵana qaldyrypty.

* * *

Ata qasqyr, Ana qasqyr qos bóltirigimen qosylyp, qur súıekti qaýjańdap kemire berdi, kemire berdi...

* * *

Kúndiz jaýǵan qar yldıdaǵydaı lezde erip ketpeı, qyrbyqtanyp jatyp aldy. Zıpa arshalar, jataǵan arshalar, shyrǵanaq pen dolana, zirik, ıtmuryn, qyzyl qaıyń, jynys orman aq jeleń jamylyp, múlgip qalǵan.

Kún eńkeıip, uıasyna qonýǵa bet alǵanda aspan astyn, taý shyńdaryn qyzǵyltym, kógilimjaı torǵynǵa bólep, qan josaly Eshkiqorǵan shatqalyn qara kóleńkelep, qym-qýyt arpalys dúnıesin qımaı batyp bara jatty.

Bergi bettegi shyrǵanaqqa toıǵan ular qus qaqylyqtap ushyp, arǵy betke ótti. Kúndizgi qıan-keski qaqtyǵysqa kýá bolǵan qyran-búrkit áli qalyqtap júr.

* * *

Qyrbyq qar kún shyǵa bere kúrdek jýsan basynan yń-jyńsyz jerge túsip erip ketip jatty. Qońyr kúz boıy tamshy kórmeı shań tatyp qýraǵan jýsan kún kózimen býsanyp, balbyrap jibip qalǵan.

Sholaq shopan tas qoradan aıdap shyqqan qoılar jerden bas almaı, qyzyl ızen arasyna kirip ketip, tyrp etpeı tynysh jaıyldy.

Kúrdek ızendi kúrt-kúrt shaınap turǵan aýyzdyqsyz kúreń at kenet basyn kóterip alyp, qamys qulaǵyn tikshıtip, kerege tas jaqqa tesile qarady.

* * *

«Kúnge gımn». Ima Sýmak. Shyrqaý bıik saryn.

Basy tósine salbyrap otyrǵan Sholaq shopan uıqydan oıanǵandaı selk etti. Kerege tastyń basyna qarady. Óz kózin tyrnalap qaıta qarady.

Kerege tastyń basyna ǵaıyptan orasan zor keriskedeı eskertkish ornap qalǵandaı. «Eles pe?!» — dep kózin jalǵyz qolymen taǵy súrtti.

Appaq alyp qasqyr aldyńǵy aıaqtaryn kósilip jiberip, arystaı bolyp jatyr. Aýmaǵan Mysyr sfınksi sıaqty.

Kenet tas músin til qatty.

— Amansyń ba, Sholaq?! Biz kórispegeli talaı zaman boldy.

Sholaq shopan atyn tebinip, tura qashpaq bolyp edi, tory at kisinep-kisinep artqy aıaqtaryn taltaıtyp sıip-sıip jiberdi. Biraq ornynan qozǵala almaı, sileıdi de qaldy.

Appaq músin taǵy da til qatty:

— Qoryqpa, Sholaq baýyr! Men saǵan tıispeımin. Men Kók bórimin. Seniń piriń bolamyn. Baıaǵy-baıaǵy jaýgershilik zamanda sen jurtta qalǵan jap-jalańash náreste ediń. Seni men asyrap alǵanmyn. Sen Ana bóriniń, qasıetti Qurtqanyń emshegin emip, er jetkensiń. Umyttyń ba?

* * *

Dáýletkereı.«Kóroǵly».

Umyttyń, taýfıhsyz! Jer beti myńǵyrǵan qyzyl kıik, aqbóken bolar edi. Biz, Bóri tuqymy sol jabaıy ańdardyń aqsaq-toqsaq, aýrýyn azyq etip, dúnıeni lastan, aýrý-syrqaýdan tazartyp júrgen dárýishter edik. Sender, taýfıhsyz, tarıh tanymas qosaıaqtylar kıik tuqymyn qyryp bittińder! Kókbóriler qaldyǵy adamdardyń asyrandy malyna amalsyzdan, lajy joqtyqtan tıisedi. Sony túsinbeı óz Pirińdi óziń jaý kórdiń.

— Abaıla, Sholaq! Seni asyrap adam etken kók bóriniń qudiretti Piri uryp ketpesin. Jer betinen Kók bóri tuqymy úzilse, sen, Adam, tap-taqyr jetim qalasyń...

Ima Sýmak. «Kúnge tabyný gımni».

Sholaq shopan Kerege tastyń basyna qarap edi — jym-jylas. Arystaı appaq arlannyń ornynan erigen qardyń býy burqyraıdy.

— Sirá, meni birdeńe shalyqtaǵan shyǵar, — dep Sholaq shopan tory atty qos ókpeden tepkilep, dombazdaı salǵan murjasynan tútini býdaqtaǵan úıine qaraı shaba jóneldi.

---