Teri jáne onyń gıgıenasy
Cabaq taqyryby: Teri jáne onyń gıgıenasy
Sabaqtyń maqsaty: Bilimdilik máni. Oqýshylarǵa teri gıgıenasy, terini kútý, kıim, aıaq kıim gıgıenasy jóninde túsinik bere otyryp, densaýlyq saqtaýdyń bir joly tazalyq saqtaýǵa úıretý. Teriniń mańyzdy qyzmetteriniń biri – jylý retteýshi múshe ekenin uǵyndyrý.
Damytýshylyǵy. Oqýshylardyń sabaqqa qyzyǵýshylyǵyn, belsendiligin arttyrý maqsatynda qosymsha materıaldardy paıdalanýǵa daǵdylandyrý, túrli jumbaq, maqal-mátelderdi, tablısalardy paıdalana otyryp ıkemin, bilim daǵdysyn, teriniń qurylysy men qyzmeti týraly alǵan bilimderin odan ári keńeıtip damyta túsý.
Tárbıeliligi. Densaýlyq saqtaýdyń bir joly tazalyq saqtaýǵa, shylym shegýden boıyn aýlaq salýǵa, tapqyrlyqqa, jyldamdyqqa, ujymshyldyqqa, este saqtaý, mánerli sóıleýge bilimdi bolýǵa tárbıeleý.
Sabaq tıpi: İskerlik daǵdyny jetildirý sabaǵy
Sabaq túri: Kiriktirilgen sabaq
Sabaq ádisi: Dıdaktıkalyq oıyn, áńgime, jumbaq, suraq-jaýap.
Pánaralyq baılanys: medısına, ádebıet, hımıa, fızıka, matematıka
Kórnekilik: «Teri», «Adam qolynan shylym shekkenge deıingi jáne shylym shekkennen keıingi jylý fotosýreti», ınteraktıvti taqta,tirek-shema, kartochkalar, sýretsóz, sózjumbaq, gazet, kórinis.
Sabaq barysy: 1. Uıymdastyrý bólimi.
Jany saýdyń deni saý dep bekerge aıtpasa kerek halqymyz. Adam balasynyń ósip-ónýi, ǵumyrly bolýy, kóp jasaýy saýlyqtyń arqasy.
«5» bolsyn alar baǵamyz,
Bilimnen baqyt tabamyz
Óner-bilim kóp toqyp,
Óse bersin sanamyz.
Urany: Bilgen saıyn keledi bile bergim,
Bile berý emes pe tilegi eldiń.
2. Test
__ ıa; Δ – joq
1. Teriniń syrtqy qabaty epıdermıs
2. Zár jasaıtyn múshe búırek
3. Adamnyń dene temperatýrasy 390C
4. N(bıotın) dárýmeni jetispese dermatın aýrýyna ushyraıdy
5. Saýsaqtaǵy tyrnaq kóbesiniń irińdep qabynýy – alapes
6. Aǵzadan bir táýlikte 12 l ter bólinýi múmkin
7. Teri qorektendirý qyzmetin atqarady
8. Teri aýrýlaryn zertteıtin ǵylym dermatologıa
3. Kórinis. «Teri aýrýlary»
(Dáriger, medbıke , 4 aýrý)
Dermatolog dárigeriniń kabıneti. Tórinde dáriger, onyń janyńda medbıke . Dáriger jazyp , al medbıke aýrýlardyń kartochkalaryn rettep otyr. Esiktiń syrtynda kezek kútip otyrǵan bir top aýrýlar.
Dermatolog(medbıke ǵa qarap)
- Aýrýlardy kezegimen shaqyryńyz, qabyldaıyq.
- Jaqsy shaqyraıyn(aýrýlardyń birine «kirińiz» dedi di, ózi jumys
ornyna qaıta otyrdy)
Bólmege birinshi aýrý kiredi. Syrt beınesi óte nashar, shashy alba-julba, kıimi kir, tyrnaqtarynyń asty kir. Dáriger kelgen aýrýdyń basynan aıaǵyna deıin kóz júgirtip sholyp, zer salyp qarap, «otyryńyz» dep, oryndyqty nusqady da «qashannan beri aýyrasyz?» dep surady.
- Bir jyldyń shamasy bolyp qaldy, basyla ma dep elemeı júre bergen
edim, kúnnen kúnge údep bara jayr, alǵashynda betim men oń qolymda ǵana daqtar bar sıaqty edi, endi jelkeme deıin dóńgelek daqtar paıda boldy, aı jańǵyrǵan saıyn bul da jańǵyrady-aý deımin, buryńǵydan da qyzaryp túsip qyshıdy, shydaı almaǵan soń amalym bolmaı keldim.
- E, qatty qyshymasa dárigerge kelý oıymda joq deńiz? Sizdiń aýrýyńyz
temirtek dep atalady, bul kóbinesi adamnyń salaqtyǵynan bolady, ári juqpaly aýrý. Ústińizde eshqandaı tazalyq joq, óz densaýlyǵyńyzdy ózińiz óılamasyńyz kim oılaıdy? Terini taza ustaǵanda ǵana bul aýrýdan arylasyz, (medbıke ǵa qarap) ázirshe tynyshtandyrý úshin myna dárilerdi jazyp berińiz.
Medbıke aýrýǵa reseptini usynyp jatyr; dárini bir apta udaıy jaǵatynyń, eger kómektespese, aýrýhanaǵa jatatynyń eskertti.
(kabınetke ekinshi aýrý kirdi)
Dermatolog (aýrýǵa qarap)
- Iá sizdiń qaı jerińiz aýyrady?
- Bir apta boldy, denem qyshyp uıyqtaı almaı júrmin, ásirese keshkisin
qasysam qozyp ketedi, eger qyshyǵan jerimdi qasysam qara-sur tústi daqtar paıda boldy, kóbeıip kete me dep qoryqqanymnan sizge keldim.
- Qane kóreıik. Barlyq deneńiz osyndaı ma?
- Joq tek saýsaqtarymnyń arasy, kókiregimde kesheden beri paıda boldy,
eptep sanymda da bar.
- Semá múshelerińizde nemese birge júrgen joldastaryńyzdyń arasynda
mundaı aýrýmen aýyrǵandar bar ma?
- Baıqamadym
- Deneńizdiń ystyǵyn ólshep kórdińiz be?
- Keshke qaraı 40 gradýsqa deıin barady.
- Sizdiń aýrýyńyzdy qotyr deıdi, bul da, kóbinese, jeke bastyń
tazalyǵyn saqtaýdan bolady, óte juqpaly aýrý. Sondyqtan siz úıińizge qaıtpaı aýrýhanaǵa jatasyz(medbıke eritip jiberedi)
(Úshinshi aýrý ishke kiredi)
- Aıta berińiz qulaǵym sizde.
- Eki úsh kúnnen beri betim, aıaq-qolym qyshyp uıyqtaı almaı júrmin,
aýyq-aýyq asqazanym búrip aýyrady, ystyǵym joǵary, aldymen aıaq-qolymda azdap qana qyzyl daqtar bar sıaqty edi, keıinnen irindeı bastady.
- Tamaqqa tábetińiz qalaı?
- Tábetim nashar, tamaq ishkim kelmeıdi.
- Sizdiń aýrýyńyz qyshyma dep atalady, bul, kóbinese syrtqy áserlerden
Bolatyn alergıalyq aýrý. Sondyqtan siz eń aldymen, kún rejımin durys saqtańyz, sondaı-aq bul aýrý nerv júıesiniń buzylýynan bolady, sondyqtan kúndelikti tirshilikte kez-kelgen nárselerdi kóńilge alyp renjimeńiz, ustamdy, baısaldy, tózimdi, keshirimdi bolyńyz. (medbıkege, qarap) Myna kisige tynyshtandyrý úshin myna dárilerdi jazyp berińiz.
(Medbıke tórtinshi aýrýdy shaqyrady. Onyń erini dombyǵyp isip ketken, ony qolymen ustap jasyrady)
- Sizdiń aýrýyńyzdy aıtpaı-aq bilip otyrmyn, alyńyz qolyńyzdy, jasyrsańyz da kórinip tur ǵoı, tek aýrýyńyzǵa qansha ýaqyt bolǵanyń aıtsańyz bolady.
- Búgin úshinshi kún, kete me desem údep barady, búkil denemde bar, ara shaqqandaı bultıyp-bultıyp dóp-dóńgelek bolyp búkil deneme basyp ketti.
- Búıregińiz nemese asqazanyńyz aýyra ma?
- Ondaı baıqalǵan emes.
- Sizdiń aýrýyńyz esekjem dep atalady, bul birde bultıyp shyǵyp, birde
Joǵalyp ketedi, túrli taǵamdardan, dárilerden bolady. Sondyqtan tynyshtandyrylatyn dárilerdi ishesiz jáne bir apta boıy ishetin taǵamdaryńyzdyń atyn jazyp júresiz, sonan soń tıisti em qoldanamyz.
- Sabaq sońynda dermatolog zalda otyrǵandarǵa qarap bylaı deıdi:
- Mine, manadan beri bizdiń aldymyzdan teri aýrýlarymen aýratyn
adamdar ótti. Olardyń basym kópshiligi aýrýlary ábden asqynǵan soń kelip otyr, onyń nátıjeleriniń de kýási boldyńyzdar, tórt aýrýdyń ekeýi aýrhanaǵa jóneltildi. Halqymyzdyń ejelden kele jatqan «tazalyq-densaýlyq kepili»,- degen maqal bar. Olaı bolsa teriniń tazalyǵy adamnyń densaýlyǵyn saqtaýdyń mańyzdy sharttarynyń biri. Kúndelikti ómirde barlyǵymyz birdeı teri tazalyǵyna kóńil bóle bermeımiz, ol durys emes. Mindetti túrde as isher aldynda qoldy sabyndap jýýdy umytpaý kerek, keıde asyǵystyqqa ıa qomaǵaılyqqa salynyp qol jýmaı, tamaqqa otyramyz, qys aılarynda jetisine bir ret, al jaz aılarynda eki kúnde bir ret jýynýdy ádetke aınaldyrǵan jón, Adam sonda terini taza ustap, teri aýrýlarymen aýyrmaıdy.
Bul sabaqta tárbıelik máni zor. Oqýshylar teri aýrýlarynyń túrlerin jáne olardan saqtaný joldaryn biledi. Teri-qorǵanysh, ol teri astynda jatqan barlyq tkanderdi mehanıkalyq zaqymdanýdan saqtaıdy, organızmnyń shekten tys sýdy shyǵarýyna, aýrý týdyratyn mıkrobtardyń, bógde zattardyń denege enýine jol bermeıdi. Teri sezim múshesi, onda qysym, aýyrtý, sýyq jáne jylý arqyly titirkenýdi qabyldaıtyn ár túrli reseptorlar bar. Bular organızm men qorǵanysh ortanyń ózara árekettesýinde mańyzdy ról atqarady. Olar bizge, kóbinese, jaraqattanýdan (kúıý, úsý t.b) saqtanýǵa múmkindik beredi. Sóıtip, teriniń sezimtaldyǵy onyń qorǵanysh qyzmetimen tyǵyz baılanysty. Teri zár shyǵarý qyzmetin de atqarady, dene temperatýrasyn únemi bir qalypty saqtaýda qatysady.
4. Mektep medbıkesi Janna apaıdyń «Teri aýrýlary jáne onyń gıgıenasy» týraly qysqasha dárisi.
5. «Altyn sandyq» oıyny.
«Aq sandyǵym ashyldy, ishinen jibek shashyldy»
Sandyq ishine jasyrynǵan jumbaqtardy alyp oqıdy, ony oqýshylar sheshedi.
1. Taý basyna shóp shyqty,
Shóp shyqqanda kóp shyqty.
(Bas pen shash)
2. «Kóseýim basy aq kúmis»
tapshy káne kóreıin.
(saýsaq, tyrnaq)
3. Asqar taýda qara orman
Keıde ony shópteı oram.
(shash)
4. Bes saýysqan,
Bes saýysqannyń basyna
Tas jabysqan.
(saýsaq, tyrnaq)
5. Ózińmen birge ósedi,
Ózińmen birge tósegi.
Kórgende ony jip deısiń
Biraq ta kıim tikpeısiń.
(shash)
6. Oń jaǵymda bes sarbaz,
Sol jaǵymda bes sarbaz
(On saýsaq)
7. Qımyldasa qos sheber
Qyrýar-qyrýar is óner
(qol)
8. Aıdyn kóldi aınala,
Saqshylar tur sap túzep.
Jıylady saılana,
Tún bolǵanda saq kúzet.
(kóz ben kirpik)
9. Aıaz ba álde aptap pa,
Men úshin munyń bári bir.
Aýyryp sirá kórgem joq,
Tań qalady dáriger
Shynyqtyryp denemdi,
Gımnastıka jasaımyn
Tańerteń tastaı sýmenen
Rahattanyp shomylý
Kúndelikti ádetim,
Ádetimdi qoımaımyn.
(shynyqqan bala)
«Oıla, oına» (saıys)
A, E, L, K, Sh, T, Ú, H, I, İ, Q, Y, S, R
(qas, shash, ter, qal, túk, tyrnaq, kúıik, úsik)
Esepter.
№1. 1m3 aǵashty hımıalyq jolmen óńdegen kezde 165 kg jasandy jibek alyndy. Odan 160m jibek aq mata toqyldy. Osy aq matadan árbir kóılekke 3,54 jumsaldy desek, qansha áıel kóılegi tigilgen bolar edi?
Jaýaby: 160 : 3,5 ≈46 kóılek
№2. Tut jibek kóbelektiń juldyz qurty 1kg jibek jasaý úshin tut aǵashynyń 60kg japyraǵyn jeý kerek. Bir áıel kóılegine 460 g jibek talshyǵy jumsalady. Osyndaı bir kóılek daıyndaý úshin qansha kg tut aǵashynyń japyraǵy jumsalady.
Jaýaby: 60 ∙ 0,46 = 27,6 kg
DERMATOLOG
1. Dáneker ulpasynyń tyǵyz qabaty. (derma)
2. Deneniń syrtqy jabyny. (teri)
3. Epıtelıı ulpasynan túzilgen syrtqy qabat. (epıdermıs)
4. Adam denesindegi túsi ózgergen teri bóligi bórtken tárizdi. (meń)
5. Shashtyń túsi onyń túbindegi boıaǵysh (keratınge) baılanysty.
6. Saýsaq basyn zaqymdanýdan qorǵaıdy. (tyrnaq)
7. Teri qyzmeti. (qorǵanysh)
8. Qaıratty túk. (saqal)
9. Eger deneni qyshqyl kúıdirse, onda kómirqyshqyl natrııdiń nemese (soda) eritindisimen jýý kerek.
10. Teri aýrýlaryn zertteıtin ǵylym. (dermatologıa)
Maqal-mátelder (jalǵasyn tap)
1. Deni saýǵa - ....... ......... (bári saý)
2. Saýlyq qaıda, ....... .........(sulýlyq sonda)
3. Dert kóp, densaýlyq ........ (bireý)
4. Tazalyq - ........... (saýlyq negizi)
Saýlyq - .............(baılyq negizi)
5. Ydys taza bolsa, ...... ........ (asy dámdi)
6. Aýrýmen tazalyq ........ (araz)
7. Tazalyq - tamasha ..... ..... (ásemdiktiń basy)
8. Qotyr ....... juǵady (qoldan)
Taz ....... juǵady (taqıadan)
Aqsha joǵaltqanyń eshteńe joǵaltpaǵanyń
Ýaqyt joǵaltqanyń az joǵaltqanyń
Densaýlyq joǵaltqanyń bárin joǵaltqanyń.
Saý dene, azat aqyl, adal kóńil -
Úsheýimen baqytty bolady ómir.
Úıge tapsyrma: «Teri aýrýlary jáne onyń gıgıenasy» taqyrybyna slaıd, test, sózjumbaqtar
qurastyrý.
Sabaqtyń maqsaty: Bilimdilik máni. Oqýshylarǵa teri gıgıenasy, terini kútý, kıim, aıaq kıim gıgıenasy jóninde túsinik bere otyryp, densaýlyq saqtaýdyń bir joly tazalyq saqtaýǵa úıretý. Teriniń mańyzdy qyzmetteriniń biri – jylý retteýshi múshe ekenin uǵyndyrý.
Damytýshylyǵy. Oqýshylardyń sabaqqa qyzyǵýshylyǵyn, belsendiligin arttyrý maqsatynda qosymsha materıaldardy paıdalanýǵa daǵdylandyrý, túrli jumbaq, maqal-mátelderdi, tablısalardy paıdalana otyryp ıkemin, bilim daǵdysyn, teriniń qurylysy men qyzmeti týraly alǵan bilimderin odan ári keńeıtip damyta túsý.
Tárbıeliligi. Densaýlyq saqtaýdyń bir joly tazalyq saqtaýǵa, shylym shegýden boıyn aýlaq salýǵa, tapqyrlyqqa, jyldamdyqqa, ujymshyldyqqa, este saqtaý, mánerli sóıleýge bilimdi bolýǵa tárbıeleý.
Sabaq tıpi: İskerlik daǵdyny jetildirý sabaǵy
Sabaq túri: Kiriktirilgen sabaq
Sabaq ádisi: Dıdaktıkalyq oıyn, áńgime, jumbaq, suraq-jaýap.
Pánaralyq baılanys: medısına, ádebıet, hımıa, fızıka, matematıka
Kórnekilik: «Teri», «Adam qolynan shylym shekkenge deıingi jáne shylym shekkennen keıingi jylý fotosýreti», ınteraktıvti taqta,tirek-shema, kartochkalar, sýretsóz, sózjumbaq, gazet, kórinis.
Sabaq barysy: 1. Uıymdastyrý bólimi.
Jany saýdyń deni saý dep bekerge aıtpasa kerek halqymyz. Adam balasynyń ósip-ónýi, ǵumyrly bolýy, kóp jasaýy saýlyqtyń arqasy.
«5» bolsyn alar baǵamyz,
Bilimnen baqyt tabamyz
Óner-bilim kóp toqyp,
Óse bersin sanamyz.
Urany: Bilgen saıyn keledi bile bergim,
Bile berý emes pe tilegi eldiń.
2. Test
__ ıa; Δ – joq
1. Teriniń syrtqy qabaty epıdermıs
2. Zár jasaıtyn múshe búırek
3. Adamnyń dene temperatýrasy 390C
4. N(bıotın) dárýmeni jetispese dermatın aýrýyna ushyraıdy
5. Saýsaqtaǵy tyrnaq kóbesiniń irińdep qabynýy – alapes
6. Aǵzadan bir táýlikte 12 l ter bólinýi múmkin
7. Teri qorektendirý qyzmetin atqarady
8. Teri aýrýlaryn zertteıtin ǵylym dermatologıa
3. Kórinis. «Teri aýrýlary»
(Dáriger, medbıke , 4 aýrý)
Dermatolog dárigeriniń kabıneti. Tórinde dáriger, onyń janyńda medbıke . Dáriger jazyp , al medbıke aýrýlardyń kartochkalaryn rettep otyr. Esiktiń syrtynda kezek kútip otyrǵan bir top aýrýlar.
Dermatolog(medbıke ǵa qarap)
- Aýrýlardy kezegimen shaqyryńyz, qabyldaıyq.
- Jaqsy shaqyraıyn(aýrýlardyń birine «kirińiz» dedi di, ózi jumys
ornyna qaıta otyrdy)
Bólmege birinshi aýrý kiredi. Syrt beınesi óte nashar, shashy alba-julba, kıimi kir, tyrnaqtarynyń asty kir. Dáriger kelgen aýrýdyń basynan aıaǵyna deıin kóz júgirtip sholyp, zer salyp qarap, «otyryńyz» dep, oryndyqty nusqady da «qashannan beri aýyrasyz?» dep surady.
- Bir jyldyń shamasy bolyp qaldy, basyla ma dep elemeı júre bergen
edim, kúnnen kúnge údep bara jayr, alǵashynda betim men oń qolymda ǵana daqtar bar sıaqty edi, endi jelkeme deıin dóńgelek daqtar paıda boldy, aı jańǵyrǵan saıyn bul da jańǵyrady-aý deımin, buryńǵydan da qyzaryp túsip qyshıdy, shydaı almaǵan soń amalym bolmaı keldim.
- E, qatty qyshymasa dárigerge kelý oıymda joq deńiz? Sizdiń aýrýyńyz
temirtek dep atalady, bul kóbinesi adamnyń salaqtyǵynan bolady, ári juqpaly aýrý. Ústińizde eshqandaı tazalyq joq, óz densaýlyǵyńyzdy ózińiz óılamasyńyz kim oılaıdy? Terini taza ustaǵanda ǵana bul aýrýdan arylasyz, (medbıke ǵa qarap) ázirshe tynyshtandyrý úshin myna dárilerdi jazyp berińiz.
Medbıke aýrýǵa reseptini usynyp jatyr; dárini bir apta udaıy jaǵatynyń, eger kómektespese, aýrýhanaǵa jatatynyń eskertti.
(kabınetke ekinshi aýrý kirdi)
Dermatolog (aýrýǵa qarap)
- Iá sizdiń qaı jerińiz aýyrady?
- Bir apta boldy, denem qyshyp uıyqtaı almaı júrmin, ásirese keshkisin
qasysam qozyp ketedi, eger qyshyǵan jerimdi qasysam qara-sur tústi daqtar paıda boldy, kóbeıip kete me dep qoryqqanymnan sizge keldim.
- Qane kóreıik. Barlyq deneńiz osyndaı ma?
- Joq tek saýsaqtarymnyń arasy, kókiregimde kesheden beri paıda boldy,
eptep sanymda da bar.
- Semá múshelerińizde nemese birge júrgen joldastaryńyzdyń arasynda
mundaı aýrýmen aýyrǵandar bar ma?
- Baıqamadym
- Deneńizdiń ystyǵyn ólshep kórdińiz be?
- Keshke qaraı 40 gradýsqa deıin barady.
- Sizdiń aýrýyńyzdy qotyr deıdi, bul da, kóbinese, jeke bastyń
tazalyǵyn saqtaýdan bolady, óte juqpaly aýrý. Sondyqtan siz úıińizge qaıtpaı aýrýhanaǵa jatasyz(medbıke eritip jiberedi)
(Úshinshi aýrý ishke kiredi)
- Aıta berińiz qulaǵym sizde.
- Eki úsh kúnnen beri betim, aıaq-qolym qyshyp uıyqtaı almaı júrmin,
aýyq-aýyq asqazanym búrip aýyrady, ystyǵym joǵary, aldymen aıaq-qolymda azdap qana qyzyl daqtar bar sıaqty edi, keıinnen irindeı bastady.
- Tamaqqa tábetińiz qalaı?
- Tábetim nashar, tamaq ishkim kelmeıdi.
- Sizdiń aýrýyńyz qyshyma dep atalady, bul, kóbinese syrtqy áserlerden
Bolatyn alergıalyq aýrý. Sondyqtan siz eń aldymen, kún rejımin durys saqtańyz, sondaı-aq bul aýrý nerv júıesiniń buzylýynan bolady, sondyqtan kúndelikti tirshilikte kez-kelgen nárselerdi kóńilge alyp renjimeńiz, ustamdy, baısaldy, tózimdi, keshirimdi bolyńyz. (medbıkege, qarap) Myna kisige tynyshtandyrý úshin myna dárilerdi jazyp berińiz.
(Medbıke tórtinshi aýrýdy shaqyrady. Onyń erini dombyǵyp isip ketken, ony qolymen ustap jasyrady)
- Sizdiń aýrýyńyzdy aıtpaı-aq bilip otyrmyn, alyńyz qolyńyzdy, jasyrsańyz da kórinip tur ǵoı, tek aýrýyńyzǵa qansha ýaqyt bolǵanyń aıtsańyz bolady.
- Búgin úshinshi kún, kete me desem údep barady, búkil denemde bar, ara shaqqandaı bultıyp-bultıyp dóp-dóńgelek bolyp búkil deneme basyp ketti.
- Búıregińiz nemese asqazanyńyz aýyra ma?
- Ondaı baıqalǵan emes.
- Sizdiń aýrýyńyz esekjem dep atalady, bul birde bultıyp shyǵyp, birde
Joǵalyp ketedi, túrli taǵamdardan, dárilerden bolady. Sondyqtan tynyshtandyrylatyn dárilerdi ishesiz jáne bir apta boıy ishetin taǵamdaryńyzdyń atyn jazyp júresiz, sonan soń tıisti em qoldanamyz.
- Sabaq sońynda dermatolog zalda otyrǵandarǵa qarap bylaı deıdi:
- Mine, manadan beri bizdiń aldymyzdan teri aýrýlarymen aýratyn
adamdar ótti. Olardyń basym kópshiligi aýrýlary ábden asqynǵan soń kelip otyr, onyń nátıjeleriniń de kýási boldyńyzdar, tórt aýrýdyń ekeýi aýrhanaǵa jóneltildi. Halqymyzdyń ejelden kele jatqan «tazalyq-densaýlyq kepili»,- degen maqal bar. Olaı bolsa teriniń tazalyǵy adamnyń densaýlyǵyn saqtaýdyń mańyzdy sharttarynyń biri. Kúndelikti ómirde barlyǵymyz birdeı teri tazalyǵyna kóńil bóle bermeımiz, ol durys emes. Mindetti túrde as isher aldynda qoldy sabyndap jýýdy umytpaý kerek, keıde asyǵystyqqa ıa qomaǵaılyqqa salynyp qol jýmaı, tamaqqa otyramyz, qys aılarynda jetisine bir ret, al jaz aılarynda eki kúnde bir ret jýynýdy ádetke aınaldyrǵan jón, Adam sonda terini taza ustap, teri aýrýlarymen aýyrmaıdy.
Bul sabaqta tárbıelik máni zor. Oqýshylar teri aýrýlarynyń túrlerin jáne olardan saqtaný joldaryn biledi. Teri-qorǵanysh, ol teri astynda jatqan barlyq tkanderdi mehanıkalyq zaqymdanýdan saqtaıdy, organızmnyń shekten tys sýdy shyǵarýyna, aýrý týdyratyn mıkrobtardyń, bógde zattardyń denege enýine jol bermeıdi. Teri sezim múshesi, onda qysym, aýyrtý, sýyq jáne jylý arqyly titirkenýdi qabyldaıtyn ár túrli reseptorlar bar. Bular organızm men qorǵanysh ortanyń ózara árekettesýinde mańyzdy ról atqarady. Olar bizge, kóbinese, jaraqattanýdan (kúıý, úsý t.b) saqtanýǵa múmkindik beredi. Sóıtip, teriniń sezimtaldyǵy onyń qorǵanysh qyzmetimen tyǵyz baılanysty. Teri zár shyǵarý qyzmetin de atqarady, dene temperatýrasyn únemi bir qalypty saqtaýda qatysady.
4. Mektep medbıkesi Janna apaıdyń «Teri aýrýlary jáne onyń gıgıenasy» týraly qysqasha dárisi.
5. «Altyn sandyq» oıyny.
«Aq sandyǵym ashyldy, ishinen jibek shashyldy»
Sandyq ishine jasyrynǵan jumbaqtardy alyp oqıdy, ony oqýshylar sheshedi.
1. Taý basyna shóp shyqty,
Shóp shyqqanda kóp shyqty.
(Bas pen shash)
2. «Kóseýim basy aq kúmis»
tapshy káne kóreıin.
(saýsaq, tyrnaq)
3. Asqar taýda qara orman
Keıde ony shópteı oram.
(shash)
4. Bes saýysqan,
Bes saýysqannyń basyna
Tas jabysqan.
(saýsaq, tyrnaq)
5. Ózińmen birge ósedi,
Ózińmen birge tósegi.
Kórgende ony jip deısiń
Biraq ta kıim tikpeısiń.
(shash)
6. Oń jaǵymda bes sarbaz,
Sol jaǵymda bes sarbaz
(On saýsaq)
7. Qımyldasa qos sheber
Qyrýar-qyrýar is óner
(qol)
8. Aıdyn kóldi aınala,
Saqshylar tur sap túzep.
Jıylady saılana,
Tún bolǵanda saq kúzet.
(kóz ben kirpik)
9. Aıaz ba álde aptap pa,
Men úshin munyń bári bir.
Aýyryp sirá kórgem joq,
Tań qalady dáriger
Shynyqtyryp denemdi,
Gımnastıka jasaımyn
Tańerteń tastaı sýmenen
Rahattanyp shomylý
Kúndelikti ádetim,
Ádetimdi qoımaımyn.
(shynyqqan bala)
«Oıla, oına» (saıys)
A, E, L, K, Sh, T, Ú, H, I, İ, Q, Y, S, R
(qas, shash, ter, qal, túk, tyrnaq, kúıik, úsik)
Esepter.
№1. 1m3 aǵashty hımıalyq jolmen óńdegen kezde 165 kg jasandy jibek alyndy. Odan 160m jibek aq mata toqyldy. Osy aq matadan árbir kóılekke 3,54 jumsaldy desek, qansha áıel kóılegi tigilgen bolar edi?
Jaýaby: 160 : 3,5 ≈46 kóılek
№2. Tut jibek kóbelektiń juldyz qurty 1kg jibek jasaý úshin tut aǵashynyń 60kg japyraǵyn jeý kerek. Bir áıel kóılegine 460 g jibek talshyǵy jumsalady. Osyndaı bir kóılek daıyndaý úshin qansha kg tut aǵashynyń japyraǵy jumsalady.
Jaýaby: 60 ∙ 0,46 = 27,6 kg
DERMATOLOG
1. Dáneker ulpasynyń tyǵyz qabaty. (derma)
2. Deneniń syrtqy jabyny. (teri)
3. Epıtelıı ulpasynan túzilgen syrtqy qabat. (epıdermıs)
4. Adam denesindegi túsi ózgergen teri bóligi bórtken tárizdi. (meń)
5. Shashtyń túsi onyń túbindegi boıaǵysh (keratınge) baılanysty.
6. Saýsaq basyn zaqymdanýdan qorǵaıdy. (tyrnaq)
7. Teri qyzmeti. (qorǵanysh)
8. Qaıratty túk. (saqal)
9. Eger deneni qyshqyl kúıdirse, onda kómirqyshqyl natrııdiń nemese (soda) eritindisimen jýý kerek.
10. Teri aýrýlaryn zertteıtin ǵylym. (dermatologıa)
Maqal-mátelder (jalǵasyn tap)
1. Deni saýǵa - ....... ......... (bári saý)
2. Saýlyq qaıda, ....... .........(sulýlyq sonda)
3. Dert kóp, densaýlyq ........ (bireý)
4. Tazalyq - ........... (saýlyq negizi)
Saýlyq - .............(baılyq negizi)
5. Ydys taza bolsa, ...... ........ (asy dámdi)
6. Aýrýmen tazalyq ........ (araz)
7. Tazalyq - tamasha ..... ..... (ásemdiktiń basy)
8. Qotyr ....... juǵady (qoldan)
Taz ....... juǵady (taqıadan)
Aqsha joǵaltqanyń eshteńe joǵaltpaǵanyń
Ýaqyt joǵaltqanyń az joǵaltqanyń
Densaýlyq joǵaltqanyń bárin joǵaltqanyń.
Saý dene, azat aqyl, adal kóńil -
Úsheýimen baqytty bolady ómir.
Úıge tapsyrma: «Teri aýrýlary jáne onyń gıgıenasy» taqyrybyna slaıd, test, sózjumbaqtar
qurastyrý.
You Might Also Like
