InfoHub Logo

Zamanaýı bilim júıesi eskirip, jańa zamannyń talaptaryna saı kelmeı jatqanyn baıqaýǵa bolady. Tehnologıalyq proses jaǵdaıdy ózgertýi tıis.

Qashyqtyqtan oqytý.

Stenfordtyń eki profesory ótken kúzde jasandy ıntellekt boıynsha kirispe sabaǵyn kez kelgen adam ınternetten tyńdaı alýyna múmkindik berdi. Leksıalar, testter, úı tapsyrmalary, qorytyndy emtıhan. Bári ádettegideı, biraq tek onlaın. Sebastán Trýn men Pıter Norvıg eń kóp degende eki myńǵa jýyq stýdent jınalady dep eseptegen, alaıda semestr bastalmas buryn kýrsqa álemniń 200 elinen 160 000 adam tirkelgen.

Osydan biraz ýaqyt buryn qashyqtyqtan oqytý jaıly habarlandyrýlar men Skype arqyly shet tilin oqytatyn shekteýli kýrstar kúmán týdyratyn bolsa, qazirde barynsha sapaly bolyp keledi. Óz leksıalaryn YouTube nemese iTunes-ke jarıalaıtyn bilikti oqytýshylar men profesorlardyń sany kúnnen kúnge artýda.  Keıbiriniń osy arqyly ataǵy da shyǵyp jatyr. Mysaly, saıası fılosofıadan leksıa oqıtyn garvardtyq profesor Maıkl Sendel óziniń últratanymal «Justice» ónege kýrsymen ınternettiń veb-juldyzyna aınaldy. Jyl saıyn túrli startap jobalar enshiles ınvestorlar men fılantroptardan on mıllıon dollarǵa deıin qarjy alady. Báriniń maqsaty – úzdik bilim kózderin jınaqtap, ınternette qoljetimdi etkizý. Barlyǵy jabylyp, álemniń kez kelgen túkpirindegi adamnyń sapaly bilim alýyna múmkindik jasaýdy qamtamasyz etpekshi. Trýn men Norvıgtiń tujyrymy boıynsha, 2050 jylǵa deıin Jer betinde bar-joǵy 10 ýnıversıtet qalýy múmkin. Olar bir mezette mıllıondaǵan stýdentti oqyta alatyn bolady.

Mysaldar:

Khan Academy — qarjy sarapshysy Salman Khannyń bastaýymen 2006 jyly negizin qalaǵan komersıalyq emes startap. Khan Academy matematıka, fızıka, bıologıa, astronomıa jáne t.b., kóbine jaratylystaný ǵylymyna qatysty beınematerıaldar men tapsyrmalardy qamtıtyn álemdegi iri qoımalardyń biri retinde qalyptasqan. Khan Academy materıaldary qıyndyǵyna qaraı jikteledi, alaıda negizinen orta mektep oqýshylaryna arnalǵan: AQSH-ta Khan Academy birneshe oqý oryndarynda turaqty túrde paıdalanylady. Khan Academy muǵalimderge oqý prosesin 180 gradýsqa ózgertýge múmkindik beredi: oqýshylar leksıany úıde qaraıdy, al synypta úı tapsyrmasyn oryndaıdy. Oqytýshy kez kelgen ýaqytta oqýshynyń qandaı materıaldarmen tanysqanyn, jáne qandaı taqyryptarda qınalǵanyn bile alady. Khan Academy-ge qarjylyq kómekti Bill & Melinda Gates Foundation men Google jasaıdy.

2Tor — 2008 jyly bıznesmen jáne zamanaýı bilim júıesiniń qarsylasy Djon Kasmannyń bastaýymen negizi qalanǵan komersıalyq startap. 2Tor birneshe jylǵa eseptelgen tolyqqandy onlaın-kýrstardy jasaý úshin aldyńǵy qatarly amerıkalyq ýnıversıtettermen seriktestik ornatqan. Interaktıvti oqýlyqtar, planshetter men smartfondarǵa arnalǵan qosymshalar, onlaın-leksıalar, stýdentter men profesorlardyń baılanysyna arnalǵan fýnksıonaldar. Ár kýrs tuǵyrnamasyn jasap shyǵarý úshin 2Tor shamamen $10 mln qarjy jumsaıdy. Startap shamamen ondaǵan túrli enshiles qorlardan $100 mln-ǵa jýyq qarjy tartqan.

Derbestendirý

Zamanaýı bilim berý júıesi adamdardy barynsha bir-birine uqsas etip tárbıeleýge, ámbebaptyqqa umtylýda. Mektepter men ýnıversıtetter oqýshylarynan klasıkalyq «qara jáshikti» kóredi: olar birdeı aqparatty meńgeredi jáne bárinen birdeı qaıtarymdy kútedi, árqaısynyń jeke minezdemesin esepke almaıdy. Mundaı qatynasty kóp adam ındýstrıalyq dáýirdiń anahronızmi retinde qabyldaıdy jáne budan bas tartatyn ýaqyt keldi dep esepteıdi.

Keıbiri bul máseleni barynsha kóp muǵalim jaldaý arqyly sheshýdi usynady – sonda olar ár oqýshynyń talabyna kóbirek ýaqyt bóle alatyn bolady, nátıjesinde adamzattyń birtýar tulǵasyn tárbıelep shyǵarady-mys. Biraq oqytýshy degen uǵymnyń ózi eskirýge jaqyn. Eger bilimdi derbestendirý tapsyrmasyn mashınaǵa senip tapsyra alatyn bolsaq, onda muǵalimniń ne qajeti bar? Bolashaqta kompúterler ár oqýshy nemese stýdenttiń ıntellektýaldyq jáne emosıonaldyq erekshelikterine saı jeke baǵdarlama daıyndaıtyn bolady.

Mysaldar:

Knewton — 2008 jyly negizi qalanǵan komersıalyq startap. Knewton onlaın-kýrs jasaýshylarǵa stýdenttiń naqty bir sabaq boıynsha oqý úlgerimin muqıat saralaıtyn, kompanıa jasap shyǵarǵan qozǵaltqyshty paıdalanýdy usynady. Jınaqtalǵan aqparatqa sáıkes Knewton ár stýdentke ózine tán baǵdarlama jasap shyǵarady. Knewton stýdentke qaı taqyryptarǵa kóshý kerektigin, onyń osal tustaryn jáne qandaı oqý materıaldaryn (mátin nemese vıdeo) jaqsyraq qabyldaıtynyn aıtyp beredi. Jaqynda Pearson oqýlyqtar shyǵaratyn álemdegi iri baspa matematıkadan onlaın-kýrs jasaý úshin Knewton-dy paıdalandy. Túpki maqsaty – oqyǵanda ózi jazylyp otyratyn ınteraktıvti oqýlyqtardy satý. Knewton Pıter Tıl men Rıd Hoffmandy qosqanda, enshiles beldi ınvestorlardan shamamen $50 mln qarjy alǵan.

Geımıfıkasıa

Jas jigit súıikti meıramhanasyna keledi de, birinshi kezekte smartfonyn shyǵaryp, Foursquare-di ashady. Saýsaqtarymen bir-eki túımeni basyp, ol óziniń qaıda otyrǵanyn belgileıdi: qosymsha oǵan 10 upaı jınaǵanyn qýana habarlaıdy, medal berip, osy mekemeniń ákimi etip taǵaıyndaıdy. Oıynǵa tán emes jaǵdaıda oıyn mehanıkasyn paıdalaný geımıfıkasıa dep atalady jáne birneshe jyl boıy bul sóz álem boıynsha bıznes ortada eń sándi sóz retinde paıdalanylyp keledi. «Reality Is Broken: Why Games Make us Better and How they Can Change the World» kitabynyń avtory Djeın Makgonaldyń esebinshe, 2015 jylǵa deıin geımıfıkasıa naryǵy $15 mlrd-qa jetedi jáne bul adamzattyń kez kelgen qyzmet salasyn qamtıtyn bolady, onyń ishinde bilim salasyn da.

Geımıfıkasıa mıdyń tanymal qasıetin paıdalanady: oǵan jasalǵan iske marapat alý óte unaıdy. Buǵan kóz jetkizý úshin áleýmettik jelilerdegi oıyndarǵa nazar salý jetkilikti, onda árbir jeńis úshin túrli madaq-marapattar asyp tasyp jatyr. Zynga osynyń arqasynda mıllıard dollarǵa jýyq qarjy tapqan. Geımıfıkasıany jaqtaýshylar adamnyń qyzyǵýshylyǵyn oıatý úshin oıyn elementterin kúndelikti ómirmen barynsha biriktirýdi usynady: bolashaqta tis tazalaǵan úshin vırtýaldy beıdjıkter tabys etiletin bolady.

Negizinde bilim júıesi qazirdiń ózinde geımıfısırlengen. Eger oqýshy tapsyrmany durys sheshken bolsa, ony dástúr boıynsha jaqsy baǵamen yntalandyrady, eger durys sheshpese – jaman baǵamen jazalaıdy. Ár oqý jylynyń sońynda level up júrgiziledi. Alaıda bul mehanızmde birdeńe durys emes jumys isteıdi, sebebi sabaq ústinde balalar muǵalimdi tyńdaýdyń ornyna «Baqytty fermerdi» oınap otyrady. Budan shyǵýdyń joly qandaı? Geımıfıkasıa ózgeshe bolýy kerek, jáne ol kóbirek bolǵany jón.

Mysaldar:

Codeacademy — baǵdarlamalaý negizderin oqýǵa arnalǵan tanymal ınteraktıvti kýrstar. Kýrstar barynsha qysqa tapsyrmalarǵa bólingen, jáne oqýshynyń eń az degen jetistiginiń ózi sheksiz medaldar men quttyqtaýlardan turady. Saıt ótken jazdyń sońynda iske qosyldy, alaıda qysta 500 000-nan astam adam tirkelip úlgergen: kýrstyń sońyna deıin jartysynyń jartysy ǵana jetken. Ázirshe Codeacademy tegin jumys istep tur, biraq bolashaqta qosymsha tapsyrmalar úshin aqsha ala bastaýy nemese jas daryndy baǵdarlamashylardy jumys berýshilermen kezdesýine yqpal etýi múmkin. Codeacademy-dy jasaýshylar — Kolýmbıa ýnıversıtetiniń eki túlegi - Union Square Ventures pen CrunchFund-tan úsh mıllıon dollarǵa deıin ınvestısıa tartyp úlgerdi.

Khan Academy — saıt jumysynyń logıkasyna tereń negizdelgen (Khan Academy jaıly tolyǵyraq aldyńǵy bólikte aıtqanbyz). Áıgili beıdjıkterden ózge mysaldardy sheshkeni úshin Khan Academy naqty bir taqyrypqa baılanysty oqýshynyń deńgeıin kórsetedi jáne básekelestikti arttyrý úshin synyptyń jalpy reıtıńin jasap beredi.

Interaktıvti oqýlyqtar

Eger Wired jýrnalynyń iPad-qa arnalǵan nusqasyn ashatyn bolsaq, oqýlyqtar qanshalyqty kónergenin baıqaýǵa bolady. Biraz ýaqyttan beri zamanaýı jýrnaldardyń betteri naǵyz qyzyqqatoly: túrli-tústi sýretterdi úlkeıtýge bolady, áýender oınap turady, vıdeorolıkter oınatylady, al ınteraktıvti ınfografıka saýsaqtyń janasýyna birden jaýap qatady. Mysaly, tarıh oqýlyǵy da nege dál osyndaı bolmasqa?

Alaıda eski formattaǵy oqýlyqtardy sandyq formatqa aýystyrý prosesi baıaý júrip jatyr. Degenmen bul jaǵdaı jaqyn arada ózgerýi múmkin: tek amerıkalyq oqýlyqtar naryǵynyń kólemi shamamen $8 mlrd-ty quraıdy, al ýnıversıtetterde – taǵy $6 mlrd. Bul ǵaryshtyq somalar óndiristi ózgertkisi keletin kásipkerlerdi qyzyqtyrmaı qoımaıdy. Biraz ýaqyttan beri Apple men Amazon elektrondy oqýlyqtarǵa qyzyǵýshylyǵyn bildirdi.

Mysaldar:

Chegg — oqýlyqtardy jalǵa alý naryǵyndaǵy kóshbasshy. Amerıkalyq kolejdiń ortasha statısıkalyq stýdenti oqýlyq satyp alý úshin jylyna $1000 jumsaıdy. Chegg bul somany eki esege qysqartýǵa múmkindik beredi. Ol stýdentterge qajetti kitapty bir semestrge jarty aqshasyna bere turýdy usynady. Bul kásip te jaqsy damyp keledi: ótken jyldyń qańtar aıynda kompanıa $150 mln-ǵa jýyq tabys tapqan. IPO jaıly da qaýesetter paıda boldy. Alaıda kompanıa buǵan asyǵystyq tanytpaıdy, sebebi qaǵaz birtindep joq bolatynyna senimdi. Ótken jyly Chegg elektrondy kitaptardy jalǵa berý jáne satýdy bastaǵan.

Inkling Systems — 2009 jyly Apple-dyń burynǵy qyzmetkeri Metú Maklınstiń bastaýymen qurylǵan jas kompanıa. Inkling baspagerlerge planshettik kompúterlerge, sonymen qatar ashyq vebke ınteraktıvti oqýlyqtar jasap shyǵarýǵa kómektesetin platforma jasap, satady. Inkling kompanıasy Sequoia Capital-dy qosqanda, enshiles qorlardan $17 mln tartyp úlgerdi.

Beıneoıyndar arqyly oqytý

Uzaq ýaqyt boıy beıneoıyndarǵa eshkim salmaqty qaramady, olardyń bilim júıesine beretin paıdasy jaıly áńgime tipti aıtylmady da. Kóp jaǵdaıda ony ýaqytty bosqa joǵaltý dep eseptedi, al keıde tipti jastardy azǵyratyn qural retinde kórdi. Alaıda bul atústi pikir ekeni rastalyp keledi. Sarapshylardyń pikirinshe, kompúterlik oıyndar medıanyń basqa túrlerine shynaıy ómir jaıly bilimdi, vırtýaldy ómirge ınteraktıvti ený arqyly habarlandyra alý múmkindigine ıe. Avstralıalyq Foresigh Institute zertteýleri Civilisation III strategıasynyń oıyn áleminiń modeli tarıhı proses logıkasy jaıly naqty kórinis beredi jáne jerdegi keıbir órkenıet damyp jatqanyn, al keıbiri nege joǵalyp jatqandyǵyn túsindirip beredi.

Osylaısha, eger oqýshy tarıh oqýlyǵynan ótken oqıǵa jaıly qandaıda bir aqparatty alatyn bolsa, onda aýqymdy jáne muqıat oılastyrylǵan oıyn yntalandyrýshylary oǵan odan da mańyzdy birdeńeni kórsetedi: álem naqty bir zań boıynsha ómir súredi jáne naqty bir pattern arqyly damyp jatyr. Osylaısha, Serious Games qozǵalysynyń músheleri beıneoıyndardyń mazmunynan buryn, oıyn mehanıkasynyń negizindegi abstraktyly prınsıpke nazar aýdarýdy usynady. Mysaly, olardyń oıynsha, ekinshi dúnıejúzilik soǵys jaıly shýter ultshyldardy qalaı óltirýdi emes, mashyqtanǵan ádis-tásilderdi utymdy strategıaǵa, al jergilikti sátsizdikterdi – ǵalamdyq tabysqa aınaldyrýdy úıretedi.

Bul jobanyń paıdaly jaǵy kóp bolǵanymen, beıneoıyndar arqyly oqytý úrdisi zamanaýı mektepterde sırek qoldanylady. Buǵan qoǵamnyń teris kózqarasy ǵana emes, ádemi jáne qıyn oıyn álemderin jasaý úlken qarjyny talap etetini kináli. Mundaı kedergini jeńý úshin saıası kúsh kerek.

Mysaldar:

PersuasiveGames — kásipkerlerdiń, BAQ pen KEU-nyń tapsyrystary boıynsha oqytatyn oıyndar jasaýmen aınalysatyn, zamanaýı eń basty teoretıkterdiń biri Ian Bogostyń komersıalyq startapy. Bogost oıyndar geımpleı men oıyn erejeleri arqyly shynaıy álemniń qyzmet prınsıpteri – zańdary, qundylyqtary jáne máseleleri jaıly mańyzdy aqparatty bere alatynyna senedi. Mysaly, onyń áýejaıdaǵy keden yntalandyrýshysy 11 qyrkúıekte jasalǵan teraktiden keıin AQSH-ta bastalǵan júkti teksermeleý erejeleriniń jıi aýysýy qanshalyqty zıan ekenin kórsetip berdi.

---