InfoHub Logo

Qostanaı oblysy, Lısakov qalasy,
«№3 orta mektebi» KMM
Matematıka páni muǵalimi
Janshýrına Anar Týlkıbaıqyzy

Taqyryp: Tikburyshty úshburysh

Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylarda tikburyshty úshburysh týraly bilimderin tereńdetý, tikburyshty úshburyshtyń teńdik belgilerin, úshburyshtyń buryshtary men qabyrǵalarynyń arasyndaǵy qatynastaryn, úshburyshty salý sharttaryn úıretip, esep shyǵarý daǵdylaryn qalyptastyrý.
Damytýshylyq: Oılaý, este saqtaý, tıanaqty syzý, syzbalardyń negizgi qasıetteri men mánderin bilýin damytý.
Tárbıelik: Uıymshyldyqqa, saýatty syzbalar syzýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Jańa materıaldy ıgertý
Sabaqta qoldanylǵan ádis - tásilder: túsindirý, baıandaý, syzbalar arqyly kóz jetkizý, suraq - jaýap.
Sabaqtyń kórnekiligi: úshburysh sýretteri, syzbalar, tapsyrmalar jınaǵy

Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi:
- amandasý, túgendeý.
- jınaqtaý, nazarlaryn aýdarý
- psıhologıalyq sát.
2. Ótken taqyryptarǵa sholý jasaý:
- Úshburyshtar teńdigi
- Úshburyshtar teńdiginiń belgileri
- Teńbúıirli úshburyshtardyń qasıetteri

3. Jańa sabaq
Tikburyshty úshburyshtardyń teńdiginiń belgileri
Eki tikburyshty úshburyshtyń myna ólshemderi teń bolsa, onda olar ózara teń bolady:
1. Gıpotenýza men súıir buryshy.
1. Katet pen qarsy jatqan burysh.
1. Katet pen irgeles burysh.
1. Eki kateti.

1. Gıpotenýza men katet.
İ belgi. Eger tik buryshty úshburyshtyń eki kateti ekinshi tik buryshty úshburyshtyń eki katetine teń bolsa, onda bul tik buryshty úshburyshtar teń bolady.

İİ belgi. Eger tik buryshty úshburyshtyń kateti men oǵan irgeles súıir buryshy ekinshi tik buryshty úshburyshtyń sáıkes kateti men oǵan irgeles súıir buryshyna teń bolsa, onda bul úshburyshtar teń bolady.

İİİ belgi. Eger tik buryshty úshburyshtyń gıpotenýzasy men súıir buryshy ekinshi úshburyshtyń gıpotenýzasy men súıir buryshyna teń bolsa, onda bul úshburyshtar teń bolady.

İV belgi. Eger tik buryshty úshburyshtyń kateti men gıpotenýza ekinshi tik buyshty úshburyshtyń sáıkes kateti men gıpotenýzasyna teń bolsa, onda bul úshburyshtar teń bolady.
Eki úshburyshtyń myna ólshemderi teń bolsa, onda olar ózara teń bolady:
1. Eki qabyrǵasy men olardyń arasyndaǵy buryshy.
1. Bir qabyrǵasy men oǵan irgeles buryshtary.
1. Úsh qabyrǵasy.

İ belgi. Eger bir úshburyshtyń eki qabyrǵasy men olardyń arasyndaǵy buryshy ekinshi úshburyshtyń sáıkes eki qabyrǵasy men olardyń arasyndaǵy buryshyna teń bolsa, onda bul úshburyshtar teń bolady.
İİ belgi. Eger bir úshburyshtyń bir qabyrǵasy men oǵan irgeles eki buryshy ekinshi úshburyshtyń sáıkes bir qabyrǵasy men oǵan irgeles eki buryshyna teń bolsa, onda bul úshburyshtar teń bolady.
İİİ belgi. Eger bir úshburyshtyń úsh qabyrǵasy ekinshi úshburyshtyń sáıkes úsh qabyrǵasyna teń bolsa, onda bul úshburyshtar teń bolady.

1 - teorema. Eger eki tikburyshty úshburyshtyń 1) sáıkes katetteri teń bolsa;
2) sáıkes bir kateti jáne oǵan irgeles jatqan súıir buryshy teń bolsa;
3) gıpotenýzalary jáne oǵan irgeles jatqan bir súıir buryshy teń bolsa, onda bul úshburyshtar teń bolady.
2 - teorema. Eger bir tikburyshty úshburyshtyń kateti men gıpotenýzasy ekinshi tikburyshty úshburyshtyń sáıkes kateti men gıpotenýzasyna teń bolsa, onda mundaı tikburyshty úshburyshtar teń bolady.
3 - teorema. Kez kelgen úshburyshtyń úlken qabyrǵasyna qarsy úlken burysh jatady.
Saldar:
1. Tikburyshty úshburyshtyń kez kelgen kateti onyń gıpotenýzasynana kishi bolady.
2. Bir núkteden túzýge túsirilgen perpendıkýlár sol núktedenjúrgizilgen kólbeýden kishi bolady.

5 - teorema. Úshburyshtyń kez kelgen qabyrǵasy onyń basqa eki qabyrǵasynyń qosyndysynan kem bolady.

Jattyǵýlarmen jumys:
№203.
Katetterin bir tústi, gıpotenýzasyn bir tústi qaryndashpen tikburyshty úshburysh salyńdar. Ár tústi karyndashpen gepotınýzaǵy júrgizilgen bısektrısa, medıana, bıiktigin kórsetińder.

№204. AVS teńbúıirli úshburyshyn syzyńdar. D jáne E núktelerin AS qabyrǵasynan AD teń SE bolatyndaı etip alyńdar. DVE úshburyshy qandaı úshburysh bolady?

№ 208. tikburyshty úshburyshtyń gıpotenýzasy 18sm, al bir súıir buryshy 30°. Osy úshburyshqa qarsy jatqan katettiń uzyndyǵyn tabyńdar.
A
Ber: AS = 18sm
α = 30° 18sm
t/k AV -?
Sheshýi:
Teorema boıynsha tikburyshty úshburyshtyń 30° - qa qarsy jatqan katet gıpotenýzanyń jartysyna teń.
AS= 18sm AS: 2 = 18sm: 2 = 9sm
AV = 9sm
Bekitý:
- Eki tik buryshty úshburyshtar qandaı jaǵdaıda teń bolady?
- Tikburyshty úshburyshtyń qandaı qasıetteri bar?

Qorytyndylaý, baǵalaý.
Úıge tapsyrma berý: № 206