Tumaý. Tumaýdy aldyn alý
Taqyryp: Tumaý. Tumaýdy aldyn alý.
Maqsaty: Oqýshylarǵa tumaý aýrýy jónińde aqparat berý, jáne onyń aldyn alý joldarymen tanystyrý.
Kórnekilikteri: plakattar, markerler, Revıt - polıvıtamın, t. b
Barysy:
Sálemdesý trenıńi:
«Sálemdesý» oıyny: Qazir biz sendermen oıyn oınaımyz, qımyldy tez jasaýlaryń kerek. «Bastaımyz» degen belgi berilgende, men qalaı amandasý kerek ekenin aıtamyn, sonda sender bir - birlerińmen tez - tez amandasasyńdar. Ár adammen ártúrli amandasasyńdar. Sonymen, kózben… qolmen… ıyqpen… qulaqpen… tizemen… ıekpen… ókshemen… arqamen.
«Tumaý» jaıly aqparat (baıandama oqylady)
«Múnsterberg» ádistemesi toptarǵa bólý.
Kóptegen áripterdiń arasynda tutas sózder bar. Sizdiń mindetińiz, tez oqyp otyryp, sol sózderdiń astyn syzýyńyz kerek.
slmtpgorıtumaýdyrklapoaldynpttalý
kopnrlalǵashqyroldvg belgilerimtıgnsh
elpgrlrlqandaıporloemporlodqoldanady
Toppen jumys
Medbıbi Revıt - polıvıtamın taratady
Oqýshylardy 3 topqa bólip, ár topqa tapsyrmalar beriledi.
1. Tumaýdan saýyǵý úshin qandaı em qoldanady?
2. Tumaýdy aldyn alý?
3. Tumaýdyń alǵashqy belgileri.
Jaýaptar oqylyp, taldaý jasalady.
Qorytyndylaý: Ár oqýshy bir - eki sózben búgingi trenıń jaıly óz oılaryn bildiredi.
Trenıńti aıaqtaý. Oqýshylar oryndarynan turyp bir - biriniń belderinen ustap «biz birgemiz», «biz komandamyz» dep aıqaılap trenıńti aıaqtaımyz
Baıandama
Tumaý nemese grıpp (lat. grippus, fr. gripper, aǵylsh. influenza – "bas salý, shap berý”) – tynys joldarynyń juqpaly vırýstyq aýrýy. Aýrýdyń qozdyrǵyshy – ortomıksovırýstar, olardyń úsh tıpi: A, V, S bar. Óte juqpaly aýrý. Tumaý vırýsynyń syrtqy qabyrshaǵynyń quramynda gemagglútısın (ony N árpimen belgilenedi) jáne neıramınıdaza (N árpimen belgilenedi) bolady. Olar ár túrli faktorlardyń áserinen ózgerip, tumaý vırýsynyń jańa varıantyn túzýi múmkin.
Keıde ol asqynyp ketip tynys jolyn, nerv júıesin, qan tamyrdy, júrekti aýrýǵa shaldyqtyrady. Tumaýdy qozdyratyn vırýstar (mıkrobtar) tynys jolynyń kilegeı qabyǵynda ósip - ónedi. Tumaý tıgen adam aýrýdyń mıkrobyn jótelgende, túshkirgende jáne qaqyryǵy arqyly aýaǵa taratady. Sondaı - aq tumaý vırýsy naýqastyń ydysy, súlgisi, qol oramaly, kitaby jáne t. b. arqyly juǵady.
Taralýy
Bir mezgilde bir bolys, ólke, tipti búkil jer júzi adamdarynyń jappaı aýrýy múmkin. Bir aýyrǵan adam bir - eki jylǵa deıin qaıtyp tumaýmen aýyrmaıdy. Tumaý salqyn kezde jıi, ystyqta sırek kezdesedi. Keıde adamǵa sýyq tıip, tynys jolynyń joǵarǵy bólikteri qabynyp, onyń tumaýǵa uqsaýy da múmkin. Biraq bul tumaý emes. Ol salqyn tıgende muryn, kómeı, jutqynshaqtardy jaılaıtyn basqa mıkrobtardyń áreketi. Tumaý vırýsy kún sáýlesine jáne zararsyzdandyrǵyshtar (hlor, qyshqyldar, spırt jáne t. b.) áserinen tez qyrylady.
Tumaý vırýstary
Grıpp vırýstary — eki týystasqa bólinetin (A jáne V vırýstar toby), ortomıksovırýstar tuqymdastyǵyna kiredi. A týystyqqa 14 túrli gemagglútınınderi jáne 10 túrli neıramınıdazalary bar vırýctar kiredi. V týysty vırýstar antıgendik qasıetteri jaǵynan tabıǵı shtamdarǵa jaqyn. Olar jappaı aýrý týǵyzbaıdy jáne qustar men janýarlardy zaqymdamaıdy.[2] Tumaý vırýsy óte tez taraıdy. Infeksıany qozdyrýshy – tumaýmen aýyrǵan adam. Qozdyrǵyshtar naýqas adam jótelgende, túshkirgende jáne qaqyryq, sondaı - aq naýqas adam paıdalanǵan zattar, t. b. arqyly taralady. Aýaly - tamshyly jolmen túsken vırýs joǵarǵy tynys joldarynyń betkeı jasýshalaryna enip, ósip - ónedi de murynnyń shyryshty qabattaryn zaqymdaıdy, qanǵa sińip, jalpy organızmdi ýlandyra bastaıdy. Aýrýdyń jasyryn kezeńi 1 – 4 kúnge sozylady. Tumaý kezinde naýqastyń denesi del - sal bolyp, tamaǵy men tynys joldary ashıdy, dene qyzýy kóterilip (38 S - qa deıin), asqa tábeti bolmaıdy. Basy aýyryp, bulshyq etteri syzdaıdy. Adamǵa tumaý tıgennen keıin birneshe saǵattan soń (keıde 1 – 2 kúnnen keıin) murynnan sý aǵady, daýsy qarlyǵyp, jóteledi, qaqyryq paıda bolady, ıis sezýi nasharlap, kózi qyzarady. Tumaý, ásirese, emshek emetin sábıdi qatty álsiretedi. Balanyń tanaýy bitelip, demalysy qıyndaıdy, mazasyzdanyp, uıqysy buzylady. Tumaý eresek adamdar úshin de qaýipti, ol qulaqqa, tamaqqa, tynys joldary men ókpege zaqym keltirýi múmkin. Tumaýdan jazylǵannan keıin aǵzada ımýnıtet paıda bolady, ol A tıpinen keıin 1 – 2 jylǵa, V tıpinen – 2 – 3 jylǵa sozylady, S tıpinen keıin turaqtanady. Sondyqtan S tıpimen aýyrǵan adamdar tumaýdyń bul túrimen qaıtalap aýyrmaıdy.
Oqýshylarǵa taratylady
TUMAÝDYŃ ALDYN ALÝ JOLDARY
1. Eń tıimdi aldyn alý ádisi - tumaýǵa qarsy vaksınasy.
2. Epıdemıa kezinde adamdarmen baılanysyńyzdy múmkindiginshe azaıtýǵa tyrysyńyz (qoǵamdyq kóliktermen sırek júrip, qonaqqa barýdan bas tartyńyz).
3. Bólmeńizdi, úıińizdi jıi jeldetip, ylǵaldy túrde jıystyryp qoıyńyz.
4. Murnyńyzdyń shyryshty qabyǵyn ınterferondy qoldana otyryp, 0, 25 paıyzdy oksalın maıymen maılap qoıyńyz.
5. Sarymsaq pıaz sonymen qatar quramynda S dárýmeni bar ónimderdi kóbirek paıdalanyńyz lımon, oramjapyraq, qara qaraqat.
6. tórt qabatty dákeli tańǵyshty qoldanyńyz.
7. Tolyq tamaqtanyńyz
8. Taza aýada júıeli túrde serýendeý, deneshynyqtyrýmen jáne sportpen aınalysýdy qolǵa alyńyz.
9. Tumaýmen aýyratyn naýqasty basqalardan alshaqtaýdy umytpańyz.
Maqsaty: Oqýshylarǵa tumaý aýrýy jónińde aqparat berý, jáne onyń aldyn alý joldarymen tanystyrý.
Kórnekilikteri: plakattar, markerler, Revıt - polıvıtamın, t. b
Barysy:
Sálemdesý trenıńi:
«Sálemdesý» oıyny: Qazir biz sendermen oıyn oınaımyz, qımyldy tez jasaýlaryń kerek. «Bastaımyz» degen belgi berilgende, men qalaı amandasý kerek ekenin aıtamyn, sonda sender bir - birlerińmen tez - tez amandasasyńdar. Ár adammen ártúrli amandasasyńdar. Sonymen, kózben… qolmen… ıyqpen… qulaqpen… tizemen… ıekpen… ókshemen… arqamen.
«Tumaý» jaıly aqparat (baıandama oqylady)
«Múnsterberg» ádistemesi toptarǵa bólý.
Kóptegen áripterdiń arasynda tutas sózder bar. Sizdiń mindetińiz, tez oqyp otyryp, sol sózderdiń astyn syzýyńyz kerek.
slmtpgorıtumaýdyrklapoaldynpttalý
kopnrlalǵashqyroldvg belgilerimtıgnsh
elpgrlrlqandaıporloemporlodqoldanady
Toppen jumys
Medbıbi Revıt - polıvıtamın taratady
Oqýshylardy 3 topqa bólip, ár topqa tapsyrmalar beriledi.
1. Tumaýdan saýyǵý úshin qandaı em qoldanady?
2. Tumaýdy aldyn alý?
3. Tumaýdyń alǵashqy belgileri.
Jaýaptar oqylyp, taldaý jasalady.
Qorytyndylaý: Ár oqýshy bir - eki sózben búgingi trenıń jaıly óz oılaryn bildiredi.
Trenıńti aıaqtaý. Oqýshylar oryndarynan turyp bir - biriniń belderinen ustap «biz birgemiz», «biz komandamyz» dep aıqaılap trenıńti aıaqtaımyz
Baıandama
Tumaý nemese grıpp (lat. grippus, fr. gripper, aǵylsh. influenza – "bas salý, shap berý”) – tynys joldarynyń juqpaly vırýstyq aýrýy. Aýrýdyń qozdyrǵyshy – ortomıksovırýstar, olardyń úsh tıpi: A, V, S bar. Óte juqpaly aýrý. Tumaý vırýsynyń syrtqy qabyrshaǵynyń quramynda gemagglútısın (ony N árpimen belgilenedi) jáne neıramınıdaza (N árpimen belgilenedi) bolady. Olar ár túrli faktorlardyń áserinen ózgerip, tumaý vırýsynyń jańa varıantyn túzýi múmkin.
Keıde ol asqynyp ketip tynys jolyn, nerv júıesin, qan tamyrdy, júrekti aýrýǵa shaldyqtyrady. Tumaýdy qozdyratyn vırýstar (mıkrobtar) tynys jolynyń kilegeı qabyǵynda ósip - ónedi. Tumaý tıgen adam aýrýdyń mıkrobyn jótelgende, túshkirgende jáne qaqyryǵy arqyly aýaǵa taratady. Sondaı - aq tumaý vırýsy naýqastyń ydysy, súlgisi, qol oramaly, kitaby jáne t. b. arqyly juǵady.
Taralýy
Bir mezgilde bir bolys, ólke, tipti búkil jer júzi adamdarynyń jappaı aýrýy múmkin. Bir aýyrǵan adam bir - eki jylǵa deıin qaıtyp tumaýmen aýyrmaıdy. Tumaý salqyn kezde jıi, ystyqta sırek kezdesedi. Keıde adamǵa sýyq tıip, tynys jolynyń joǵarǵy bólikteri qabynyp, onyń tumaýǵa uqsaýy da múmkin. Biraq bul tumaý emes. Ol salqyn tıgende muryn, kómeı, jutqynshaqtardy jaılaıtyn basqa mıkrobtardyń áreketi. Tumaý vırýsy kún sáýlesine jáne zararsyzdandyrǵyshtar (hlor, qyshqyldar, spırt jáne t. b.) áserinen tez qyrylady.
Tumaý vırýstary
Grıpp vırýstary — eki týystasqa bólinetin (A jáne V vırýstar toby), ortomıksovırýstar tuqymdastyǵyna kiredi. A týystyqqa 14 túrli gemagglútınınderi jáne 10 túrli neıramınıdazalary bar vırýctar kiredi. V týysty vırýstar antıgendik qasıetteri jaǵynan tabıǵı shtamdarǵa jaqyn. Olar jappaı aýrý týǵyzbaıdy jáne qustar men janýarlardy zaqymdamaıdy.[2] Tumaý vırýsy óte tez taraıdy. Infeksıany qozdyrýshy – tumaýmen aýyrǵan adam. Qozdyrǵyshtar naýqas adam jótelgende, túshkirgende jáne qaqyryq, sondaı - aq naýqas adam paıdalanǵan zattar, t. b. arqyly taralady. Aýaly - tamshyly jolmen túsken vırýs joǵarǵy tynys joldarynyń betkeı jasýshalaryna enip, ósip - ónedi de murynnyń shyryshty qabattaryn zaqymdaıdy, qanǵa sińip, jalpy organızmdi ýlandyra bastaıdy. Aýrýdyń jasyryn kezeńi 1 – 4 kúnge sozylady. Tumaý kezinde naýqastyń denesi del - sal bolyp, tamaǵy men tynys joldary ashıdy, dene qyzýy kóterilip (38 S - qa deıin), asqa tábeti bolmaıdy. Basy aýyryp, bulshyq etteri syzdaıdy. Adamǵa tumaý tıgennen keıin birneshe saǵattan soń (keıde 1 – 2 kúnnen keıin) murynnan sý aǵady, daýsy qarlyǵyp, jóteledi, qaqyryq paıda bolady, ıis sezýi nasharlap, kózi qyzarady. Tumaý, ásirese, emshek emetin sábıdi qatty álsiretedi. Balanyń tanaýy bitelip, demalysy qıyndaıdy, mazasyzdanyp, uıqysy buzylady. Tumaý eresek adamdar úshin de qaýipti, ol qulaqqa, tamaqqa, tynys joldary men ókpege zaqym keltirýi múmkin. Tumaýdan jazylǵannan keıin aǵzada ımýnıtet paıda bolady, ol A tıpinen keıin 1 – 2 jylǵa, V tıpinen – 2 – 3 jylǵa sozylady, S tıpinen keıin turaqtanady. Sondyqtan S tıpimen aýyrǵan adamdar tumaýdyń bul túrimen qaıtalap aýyrmaıdy.
Oqýshylarǵa taratylady
TUMAÝDYŃ ALDYN ALÝ JOLDARY
1. Eń tıimdi aldyn alý ádisi - tumaýǵa qarsy vaksınasy.
2. Epıdemıa kezinde adamdarmen baılanysyńyzdy múmkindiginshe azaıtýǵa tyrysyńyz (qoǵamdyq kóliktermen sırek júrip, qonaqqa barýdan bas tartyńyz).
3. Bólmeńizdi, úıińizdi jıi jeldetip, ylǵaldy túrde jıystyryp qoıyńyz.
4. Murnyńyzdyń shyryshty qabyǵyn ınterferondy qoldana otyryp, 0, 25 paıyzdy oksalın maıymen maılap qoıyńyz.
5. Sarymsaq pıaz sonymen qatar quramynda S dárýmeni bar ónimderdi kóbirek paıdalanyńyz lımon, oramjapyraq, qara qaraqat.
6. tórt qabatty dákeli tańǵyshty qoldanyńyz.
7. Tolyq tamaqtanyńyz
8. Taza aýada júıeli túrde serýendeý, deneshynyqtyrýmen jáne sportpen aınalysýdy qolǵa alyńyz.
9. Tumaýmen aýyratyn naýqasty basqalardan alshaqtaýdy umytpańyz.
You Might Also Like
-
Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany,
