Tynys alý músheleriniń aýrýlary jáne aýrýdyń aldyn alý
Qostanaı oblysy, Taran aýdany»,
Evgenov negizgi mektebi» KMM
bıologıa - hımıa pániniń muǵalimi
Alına Baqytkúl Qalıqyzy
Epıgraf
«Bir - birimen baılanysy bar zattar, sol baılanysy kórsetilip otyrýy qajet».
(Ia. A. Komenskıı)
«Integrasıa»- latynsha «untegratio»-«qalpyna keltirý», «tolyqtyrý» degen maǵynany bildiredi. Integrasıalyq oqytý - oqytýdyń júıelik prınsıpine saı jaqsy oılastyrylǵan, jiti qarastyrylǵan pedagogıkalyq úrdis. Integrasıalyq oqytý - bul bir oqý materıalynyń ár túrli saladaǵy jalpy bilimdermen toǵysyp, bir - birimen etene aralasyp ketýi.
Bilim berýdi aqparattandyrý negizinde bıologıa men hımıa pánderin kiriktire oqytýdyń maqsaty – jalǵyz bir pán boıynsha bilim alyp qana qoımaı, mazmuny kiriktirilgen bilimdi óziniń is - áreketinde ońtaıly paıdalanýǵa, bilim sapasyn damytýǵa múmkindik berýinde
Kiriktirilgen sabaqtar oqýshyǵa álem týraly, zattar men qubylystardyń ózara baılanysy týraly birtutas maǵlumat beredi. Bundaı sabaqtarda oqýshylardyń oı - órisi damyp, shyǵarmashylyq múmkindikteri ashylyp, qyzyǵýshylyqtary artýmen qatar, oqý prosesi túrlenip, bilim sapasy kóteriledi. Oqýshylardyń jańa qoǵamnyń aqparattyq keńistiginde básekege qabiletti maman bolyp shyǵýyna kómektesetini sózsiz.
8 - synyp
(bıologıa - hımıa - halyq medısınasy)
Sabaqtyń taqyryby: Tynys alý músheleriniń aýrýlary jáne aýrýdyń aldyn alý.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylardy tynys alý músheleriniń aýrýlary týraly bilim qalyptastyrý jáne aýrýdyń aldyn alý, emdelý jaıly bilim berý
Damytýshylyq: oqýshyny ózdiginen oqyp, oı - óristerin tereńdetý, izdenisin arttyryp, shyǵarmashylyqqa baýlý.
Tárbıelik: tynys alý múshelerine kóńil bólý, tynys alý músheleriniń aýrýlarynan saqtana otyryp óz densaýlyqtaryna jaýapkershilikpen qaraýǵa tárbıeleý
Sabaqtyń túri: kiriktirilgen
Sabaqtyń ádisi: suraq - jaýap, test, zerthanalyq jumys, esse, bıologıalyq dıktant
Sabaqtyń kórnekiligi: tynys alý músheleri, tynys alý músheleriniń aýrý túrleri
Jańa taqyryptyń jospary:
1. Astyń aýyz qýysynda qorytylýy.
2. Tistiń qurylysy men qyzmeti
3. Tis quramyndaǵy kálsı
4. Tis aýrýlary, olardy emdeý ádisteri.
5. Tiske arnalǵan taǵamdar. Tis gıgıenasy
Epıgraf:
«Aýzyńdy taza ustasań, tis aýrýynyń kóbinen qutylasyń. Tamaq jegen saıyn tisińdi tis tazalaǵyshpen jaqsylap tazala. İshken - jegen saıyn jáne erteńinde, keshinde aýzyńdy tazalap shaıyp otyr». (Halel Dosmuhemeduly)
Sabaq barysy:
I. Uıymdastyrý bólimi
1. Sálemdesý
2. túgendeý.
3. psıhologıalyq ahýal
4. Sabaqqa daıyndyqtaryn tekserý
II. Úı tapsyrmasyn tekserý kezeńi
1 - tapsyrma
1.«Sandar syry» jazylǵan kartochka beriledi:
1. 1, 5 - 2m 2. 5 - 7 m 3. 11 - 13 sm 4. 60 - 65%
5. 25 sm 6. 2 - 3 l 7. 8 - 10 m 8. 1, 5 - 2, 5 l.
Jaýaptary:
1. Toq ishektiń uzyndyǵy2. Ash ishektiń uzyndyǵy 3. Jutqynshaqtyń uzyndyǵy
4. Adam denesindegi sýdyń ortasha mólsheri5. Óńeshtiń uzyndyǵy
6. Asqazan syıymdylyǵy 7. Asqorytý jolynyń uzyndyǵy
8. Táýligine qajet sý mólsheri
2 - tapsyrma
2.«Bıologıalyq dıktant»
1. Aǵzanyń qurylys materıaly... 2. Asqazannyń ortańǵy bóliginde... bolady
3. Aǵzanyń energıa kózi... 4. Jutqynshaqtan keıingi múshe... 5. Tamaqtyń asqazannan ishekke ótýin... retteıdi. 6....- eń iri bez. 7.... búrleri bolmaıdy. 8.... asqorytý jolynyń uzyn bóligi.
Jaýaptary:
1. Aqýyz. 2. Bezder 3. Kómirsýlar 4. Óńesh. 5. Sfınkter 6. Baýyr 7. Toq ishektiń 8. Ash ishek
3 - tapsyrma
«Mátindegi qateni tabyńyzdar.»
Aýyz qýysynan keıingi múshe – asqazan. Asqazan kóket arqyly ótip, XI keýde omyrtqasy deńgeıinde ornalasady. Taǵam asqazannan toq ishekke túsedi. Tik ishektiń ósindisi apendıksi bolady. Uıqy bezi bóletin sekreti - ót. Baýyrdaǵy kómirsýlar qory amılaza dep atalady. Asqorytý jolynyń qabyrǵasy eki bólikten turady. Baýyrdyń massasy 150 g.
Jaýaptary:
Jutqynshaq, óńesh, ash ishek, toq ishek, baýyr, glıkogen, úsh, 1500g
Úı tapsyrmasyn tekserý kezeńi boıynsha: asqorytý joldaryna jatatyn múshelerdiń attary men uzyndyqtaryn este saqtaý úshin sandar syry atty tapsyrma daıyndaldy, sonymen qatar bıologıalyq dıktant jazǵyzý, mátindegi qateni tabyńyz atty tapsyrma boıynsha oqýshylardyń oılaý qabiletterin shyńdaıdy.
III. Jańa sabaq
Oqýshylarǵa baǵalaý paraǵy taratylady
«Oı shaqyrý»
1. 32 qaıraq
Birin - biri shyńdaıdy (tis)
2. Qyzyl túlki yqpaıdy
Óz ininen shyqpaıdy (til)
Bıologıa muǵalim:
Aýyz qýysynda astyń qorytylýy
Astyń óńdelýi aýyz qýysynan bastalady. Aýyz qýysy ústińgi jáne astyńǵy jaqsúıekterde ornalasqan tisterden bastalyp, sońǵy jaǵy aranmen (zev) shekteledi. Aýyz qýysynyń ústińgi jaǵyndaǵy qatty tańdaı súıegi jumsaq tańdaıǵa jalǵasyp, tańdaı men jumsaq tańdaı aýyz qýysyn keńsirikten bólip turady.
Aýyz qýysyna úsh jup silekeı bezderi(eki shyqshyt, eki jaq asty, eki til asty bezderi) ashylady. Shyqshyt bezderiniń ózegi urttyń silemeıli qabyǵyna ashylady. Jaq asty jáne til asty bezderi kishkentaı olardyń ózekteri til astyna ashylady. Silekeıdiń quramy 98 - 99 % sýdan, 1, 5 % tyǵyz qaldyq bolatyn, álsiz siltilik reaksıa kórsetetin suıyqtyq. Tyǵyz qaldyqtyń quramynyń 2/3 i nárýyz ben fermentterden turady. Silekeıde eki ferment: krahmaldy maltozaǵa deıin ydyratatyn ptıalın(amılaza) jáne dısaharıdterdi glúkozaǵa deıin ydratatyn maltaza bar. Silekeı nárýyzy - mýsın silekeıdi jabysqaq etedi, zıansyzdanyratyn nárýyzdy zat – lızosım bolady. Til - silemeıli qabyqpen jabylǵan, tamyrlary men júıkeleri kóp, qozǵalmaly bulshyqetti múshe. Til shaınaý úrdisinde asty qozǵaltady, sóıleý jáne dám sezý bolyp tabylady
Aýyz qýysyna túsken taǵamdy tister maıdalaıdy, untaqtaıdy, silekeımen dymdaıdy, til arqyly qozǵaıdy. Taǵam til túbirine aýysqanda jutý refleksi paıda bolady.
Tistiń qurylysy men qyzmeti
1. Adamda qansha tis bolady?
2. Tister qalaı atalady?
Tis – qorekti ustap shaınaıtyn jáne dybystyń shyǵýyna qatysatyn múshe. Ár tis saýyt, moıyn jáne bir nemese birneshe túbirden turady. Tistiń syrtqy bóligi - tis saýyty. Tis saýytynyń syrtyn emalmen qaptalǵan. Emaldyń quramynda 95 % kálsı fosfaty bar. Moıyn men túbiri sement zatymen qaptalǵan. Tistiń ishi qýys, ol borpyldaq ulpadan quralǵan, onyń arasynan qan tamyrlary men júıke talshyqtary ótedi.
Tister pishini men qyzmetine baılanysty kúrektis, ıt tis, úlken jáne kishi azý tister dep ajyratylady. Eresek adamda 28 — 32 turaqty tister bolady. Ústińgi jáne astyńǵy jaq súıektiń árbir jartysynda 2 kúrektis barlyǵy - 8, 1 ıt tis barlyq sany - 4, 2 kishkentaı barlyǵy - 8 jáne 3 úlken barlyǵy - 12 azý tister ornalasady. Astyńǵy jaq súıektegi úlken azý tisterdiń eki túbiri, al ústińgi jaqsúıekte - úsh túbiri, qalǵan tisterde bir túbiri bolady. Adam kúrek jáne ıt tisterdiń kómegimen taǵamdy julyp alyp jeıdi, azý tisterdiń kómegimen taǵamdy usaqtap shaınaıdy. Árbir tistiń aýyz qýysyna qyzyl ıekten shyǵyp turatyn qaptamasy, tis moıyny jáne jaq súıektiń tis qýysyna kirip turatyn tis túbiri bolady. Aýyz qýysynda tisterdiń ornalasýy kórsetiledi
Sábı ómirge tissiz keledi. Sábıdiń 6 - 9 aılyǵynda alǵash ret kúrek tister shyǵa bastaıdy. Sábıde 2 jasqa deıin barlyǵy 20 tis shyǵady. Bul tister sút tister dep atalady. 6 - 7 jastan bastap sút tister túsip, 12 - 14 jasta turaqty tister shyǵyp, eń sońǵy úlken azý tister 18 - 20 (odan da keshirek) jasta shyǵady.
Tolyq nusqasyn júkteý
Evgenov negizgi mektebi» KMM
bıologıa - hımıa pániniń muǵalimi
Alına Baqytkúl Qalıqyzy
Epıgraf
«Bir - birimen baılanysy bar zattar, sol baılanysy kórsetilip otyrýy qajet».
(Ia. A. Komenskıı)
«Integrasıa»- latynsha «untegratio»-«qalpyna keltirý», «tolyqtyrý» degen maǵynany bildiredi. Integrasıalyq oqytý - oqytýdyń júıelik prınsıpine saı jaqsy oılastyrylǵan, jiti qarastyrylǵan pedagogıkalyq úrdis. Integrasıalyq oqytý - bul bir oqý materıalynyń ár túrli saladaǵy jalpy bilimdermen toǵysyp, bir - birimen etene aralasyp ketýi.
Bilim berýdi aqparattandyrý negizinde bıologıa men hımıa pánderin kiriktire oqytýdyń maqsaty – jalǵyz bir pán boıynsha bilim alyp qana qoımaı, mazmuny kiriktirilgen bilimdi óziniń is - áreketinde ońtaıly paıdalanýǵa, bilim sapasyn damytýǵa múmkindik berýinde
Kiriktirilgen sabaqtar oqýshyǵa álem týraly, zattar men qubylystardyń ózara baılanysy týraly birtutas maǵlumat beredi. Bundaı sabaqtarda oqýshylardyń oı - órisi damyp, shyǵarmashylyq múmkindikteri ashylyp, qyzyǵýshylyqtary artýmen qatar, oqý prosesi túrlenip, bilim sapasy kóteriledi. Oqýshylardyń jańa qoǵamnyń aqparattyq keńistiginde básekege qabiletti maman bolyp shyǵýyna kómektesetini sózsiz.
8 - synyp
(bıologıa - hımıa - halyq medısınasy)
Sabaqtyń taqyryby: Tynys alý músheleriniń aýrýlary jáne aýrýdyń aldyn alý.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylardy tynys alý músheleriniń aýrýlary týraly bilim qalyptastyrý jáne aýrýdyń aldyn alý, emdelý jaıly bilim berý
Damytýshylyq: oqýshyny ózdiginen oqyp, oı - óristerin tereńdetý, izdenisin arttyryp, shyǵarmashylyqqa baýlý.
Tárbıelik: tynys alý múshelerine kóńil bólý, tynys alý músheleriniń aýrýlarynan saqtana otyryp óz densaýlyqtaryna jaýapkershilikpen qaraýǵa tárbıeleý
Sabaqtyń túri: kiriktirilgen
Sabaqtyń ádisi: suraq - jaýap, test, zerthanalyq jumys, esse, bıologıalyq dıktant
Sabaqtyń kórnekiligi: tynys alý músheleri, tynys alý músheleriniń aýrý túrleri
Jańa taqyryptyń jospary:
1. Astyń aýyz qýysynda qorytylýy.
2. Tistiń qurylysy men qyzmeti
3. Tis quramyndaǵy kálsı
4. Tis aýrýlary, olardy emdeý ádisteri.
5. Tiske arnalǵan taǵamdar. Tis gıgıenasy
Epıgraf:
«Aýzyńdy taza ustasań, tis aýrýynyń kóbinen qutylasyń. Tamaq jegen saıyn tisińdi tis tazalaǵyshpen jaqsylap tazala. İshken - jegen saıyn jáne erteńinde, keshinde aýzyńdy tazalap shaıyp otyr». (Halel Dosmuhemeduly)
Sabaq barysy:
I. Uıymdastyrý bólimi
1. Sálemdesý
2. túgendeý.
3. psıhologıalyq ahýal
4. Sabaqqa daıyndyqtaryn tekserý
II. Úı tapsyrmasyn tekserý kezeńi
1 - tapsyrma
1.«Sandar syry» jazylǵan kartochka beriledi:
1. 1, 5 - 2m 2. 5 - 7 m 3. 11 - 13 sm 4. 60 - 65%
5. 25 sm 6. 2 - 3 l 7. 8 - 10 m 8. 1, 5 - 2, 5 l.
Jaýaptary:
1. Toq ishektiń uzyndyǵy2. Ash ishektiń uzyndyǵy 3. Jutqynshaqtyń uzyndyǵy
4. Adam denesindegi sýdyń ortasha mólsheri5. Óńeshtiń uzyndyǵy
6. Asqazan syıymdylyǵy 7. Asqorytý jolynyń uzyndyǵy
8. Táýligine qajet sý mólsheri
2 - tapsyrma
2.«Bıologıalyq dıktant»
1. Aǵzanyń qurylys materıaly... 2. Asqazannyń ortańǵy bóliginde... bolady
3. Aǵzanyń energıa kózi... 4. Jutqynshaqtan keıingi múshe... 5. Tamaqtyń asqazannan ishekke ótýin... retteıdi. 6....- eń iri bez. 7.... búrleri bolmaıdy. 8.... asqorytý jolynyń uzyn bóligi.
Jaýaptary:
1. Aqýyz. 2. Bezder 3. Kómirsýlar 4. Óńesh. 5. Sfınkter 6. Baýyr 7. Toq ishektiń 8. Ash ishek
3 - tapsyrma
«Mátindegi qateni tabyńyzdar.»
Aýyz qýysynan keıingi múshe – asqazan. Asqazan kóket arqyly ótip, XI keýde omyrtqasy deńgeıinde ornalasady. Taǵam asqazannan toq ishekke túsedi. Tik ishektiń ósindisi apendıksi bolady. Uıqy bezi bóletin sekreti - ót. Baýyrdaǵy kómirsýlar qory amılaza dep atalady. Asqorytý jolynyń qabyrǵasy eki bólikten turady. Baýyrdyń massasy 150 g.
Jaýaptary:
Jutqynshaq, óńesh, ash ishek, toq ishek, baýyr, glıkogen, úsh, 1500g
Úı tapsyrmasyn tekserý kezeńi boıynsha: asqorytý joldaryna jatatyn múshelerdiń attary men uzyndyqtaryn este saqtaý úshin sandar syry atty tapsyrma daıyndaldy, sonymen qatar bıologıalyq dıktant jazǵyzý, mátindegi qateni tabyńyz atty tapsyrma boıynsha oqýshylardyń oılaý qabiletterin shyńdaıdy.
III. Jańa sabaq
Oqýshylarǵa baǵalaý paraǵy taratylady
«Oı shaqyrý»
1. 32 qaıraq
Birin - biri shyńdaıdy (tis)
2. Qyzyl túlki yqpaıdy
Óz ininen shyqpaıdy (til)
Bıologıa muǵalim:
Aýyz qýysynda astyń qorytylýy
Astyń óńdelýi aýyz qýysynan bastalady. Aýyz qýysy ústińgi jáne astyńǵy jaqsúıekterde ornalasqan tisterden bastalyp, sońǵy jaǵy aranmen (zev) shekteledi. Aýyz qýysynyń ústińgi jaǵyndaǵy qatty tańdaı súıegi jumsaq tańdaıǵa jalǵasyp, tańdaı men jumsaq tańdaı aýyz qýysyn keńsirikten bólip turady.
Aýyz qýysyna úsh jup silekeı bezderi(eki shyqshyt, eki jaq asty, eki til asty bezderi) ashylady. Shyqshyt bezderiniń ózegi urttyń silemeıli qabyǵyna ashylady. Jaq asty jáne til asty bezderi kishkentaı olardyń ózekteri til astyna ashylady. Silekeıdiń quramy 98 - 99 % sýdan, 1, 5 % tyǵyz qaldyq bolatyn, álsiz siltilik reaksıa kórsetetin suıyqtyq. Tyǵyz qaldyqtyń quramynyń 2/3 i nárýyz ben fermentterden turady. Silekeıde eki ferment: krahmaldy maltozaǵa deıin ydyratatyn ptıalın(amılaza) jáne dısaharıdterdi glúkozaǵa deıin ydratatyn maltaza bar. Silekeı nárýyzy - mýsın silekeıdi jabysqaq etedi, zıansyzdanyratyn nárýyzdy zat – lızosım bolady. Til - silemeıli qabyqpen jabylǵan, tamyrlary men júıkeleri kóp, qozǵalmaly bulshyqetti múshe. Til shaınaý úrdisinde asty qozǵaltady, sóıleý jáne dám sezý bolyp tabylady
Aýyz qýysyna túsken taǵamdy tister maıdalaıdy, untaqtaıdy, silekeımen dymdaıdy, til arqyly qozǵaıdy. Taǵam til túbirine aýysqanda jutý refleksi paıda bolady.
Tistiń qurylysy men qyzmeti
1. Adamda qansha tis bolady?
2. Tister qalaı atalady?
Tis – qorekti ustap shaınaıtyn jáne dybystyń shyǵýyna qatysatyn múshe. Ár tis saýyt, moıyn jáne bir nemese birneshe túbirden turady. Tistiń syrtqy bóligi - tis saýyty. Tis saýytynyń syrtyn emalmen qaptalǵan. Emaldyń quramynda 95 % kálsı fosfaty bar. Moıyn men túbiri sement zatymen qaptalǵan. Tistiń ishi qýys, ol borpyldaq ulpadan quralǵan, onyń arasynan qan tamyrlary men júıke talshyqtary ótedi.
Tister pishini men qyzmetine baılanysty kúrektis, ıt tis, úlken jáne kishi azý tister dep ajyratylady. Eresek adamda 28 — 32 turaqty tister bolady. Ústińgi jáne astyńǵy jaq súıektiń árbir jartysynda 2 kúrektis barlyǵy - 8, 1 ıt tis barlyq sany - 4, 2 kishkentaı barlyǵy - 8 jáne 3 úlken barlyǵy - 12 azý tister ornalasady. Astyńǵy jaq súıektegi úlken azý tisterdiń eki túbiri, al ústińgi jaqsúıekte - úsh túbiri, qalǵan tisterde bir túbiri bolady. Adam kúrek jáne ıt tisterdiń kómegimen taǵamdy julyp alyp jeıdi, azý tisterdiń kómegimen taǵamdy usaqtap shaınaıdy. Árbir tistiń aýyz qýysyna qyzyl ıekten shyǵyp turatyn qaptamasy, tis moıyny jáne jaq súıektiń tis qýysyna kirip turatyn tis túbiri bolady. Aýyz qýysynda tisterdiń ornalasýy kórsetiledi
Sábı ómirge tissiz keledi. Sábıdiń 6 - 9 aılyǵynda alǵash ret kúrek tister shyǵa bastaıdy. Sábıde 2 jasqa deıin barlyǵy 20 tis shyǵady. Bul tister sút tister dep atalady. 6 - 7 jastan bastap sút tister túsip, 12 - 14 jasta turaqty tister shyǵyp, eń sońǵy úlken azý tister 18 - 20 (odan da keshirek) jasta shyǵady.
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
