InfoHub Logo

Qazaq mádenıetinde toıdyń orny erekshe. «Ómirge sábı keldi degenshe, toı bastaldy deseıshi» desek artyq aıtpaımyz. 

Jalpy qazaq dástúrinde toı jáne tomalaq degen uǵymdar bar. Asylynda, qazaqtar úlken toı dep súndet toı, qyz uzatý jáne uldyń úılenýin atasa, qalǵan irili — usaqty ataýly datalary tomalaq delinedi. Toı — taǵylym, toı — aq tilekter jaýatyn kún, toı — ulttyń mádenıeti men saltyn nasıhattaıtyn mereke. Al osy sharanyń qazirgi deńgeıi qandaı? 

Ata - babamyz san ǵasyrlar boıy toı toılaýdyń ózindik mádenıetin qalyptastyrǵan. Toıda beı bereket shashylý men ysyrap máselesi, ádepsizdik áreketteri oryn almaǵan. Búgingi toılar shekten shyǵýdyń josparyn oryndaǵan sekildi. Qyrǵyzstanda toıda ótkizilgen oıynnyń saldarynan egde jastaǵy qonaqtyń ólimi tirkelse, Ózbekstanda qalyńdyqty jurt kózinshe uryp qalý oryn alǵan. Shet eldi qoıa turyp, Qazaqstandaǵy toılarǵa kóz júgirteıikshi. Asabalardyń qısynsyz ázilderi men «uıatsyz» oıyndary, dastarhandaǵy haram astar, toıdan keıingi tóbeles — bári — bári úırenshikti jaǵdaıǵa aınalyp ketti.  Statısıkalyq málimet boıynsha, qazaqstandyqtar úılený toıyna orta eseppen eki mıllıon teńge jumsaıdy. Eger qyz uzatsańyz, jasaýyna da birshama aqsha jumsaısyz. Qarajat kóbine nesıege alynady. Alaıda jas jubaılardyń 30 paıyzǵa jýyǵy ajyrasyp ketedi. 2018 jyly Shymkenttegi toıdyń eldi eleń etkizgenin bilemiz. Baǵasy 179 myń dollar turatyn tort eshkimniń toıynda bolmaǵan. Olıgarhtyń toıyna boksshy Genadıı Golovkın de shaqyrtý alǵan edi. 

Qazaqta «As kóp bolsa, káde kóp» degen sóz bar. Qazir búkil qazaq esepsiz as pen toıdyń álegimen áýre. Bireýi baılyǵyn jahanǵa jar salǵysy kelse, ekinshisi «jurttan qalmaýdyń» amalyn jasaýda. Sonymen qazirgi toı ótkizý mádenıeti — báseke, daraqylyq, bos maqtan, ysyrap jáne mádenıettiń tómendigi.

Islamdaǵy toı ádebinde haram as ishpeý, jaman qylyqtar jasamaý týraly úkim etilgen. Búgingi toılar ashshy sýsyz ótpeıdi. Halal toıdyń ózinde «jaman sýdy» shaı ishetin ydysqa quıyp, jasyrynyp urttap otyratynyn da bilemiz. Sonymen qatar qazaq tanymynda ysyrapshyldyqqa barý, bolmashy nárselerdi atap ótip toı toılaý durys áreket bolyp eseptelmeıdi. 

«Bizdiń qazaqty ońdyrmaı júrgen bir qýanysh, bir jubanysh bar...jubanyshy: jalǵyz biz be, eldiń bári sóıtip aq júr ǵoı, kóppen kórgen uly toı, kóppen birge bolsaq bolady da degen sózdi jubanysh qylady. Oǵan Qudaı taǵala aıtyp pa, kópten qalmasań bolady dep». Abaıdyń jıyrma úshinshi qara sózi «kóshten qalmaımyz, uıat bolady» degen prınsıpti ustanǵan  adamdardy dóp basyp sıpattaǵan sekildi. 

Toılaryn balalar úıinde ótkizgen nemese toıǵa ketetin qarajatty qaıyrymdylyqqa jumsaǵan juptar da az emes. Maqtaýǵa turarlyq dúnıe. 

Qazaqtyń toıy bitpesin deımiz. Kóshten qalmaımyz dep júrip, ókinip qalmasańyz bolar...Bastysy, jastardyń baqyty emes pe?! 

Joldasova Nazym

---