InfoHub Logo

“Keńtúp”aýylynyń tarıhy (prezentasıa túrinde)
1942 jyly Aqtóbeden 4600 bas qoı, 30 bas sıyr, 5 at pen 35 januıa, onyń erleri soǵystan bronmen bosatylyp, sýyqqa tózimsiz bıazy júndi aq qoıdy jermen aıdap Ońtústikke qaraı kóshedi. Qys óte qatty bolyp, ári qaraı kóshýge múmkindik bolmaı, Syr boıynyń oń jaǵalaýyna ornalasqan “Keńtúp” eldi mekenine kelip qystap, sodan beri osy jerdi mekendep qalady.“Keńtúp” eldi mekeninde ne bary 20 - 30 – daı otbasy, jertóle qazyp meken qylyp, azyn - aýlaq malmen tirshilik jasaǵan. Osy jyldan bastap Qyzylorda oblysy kóleminde alǵash ret eń birinshi asyl tuqymdy qoı sovhozynyń irgetasy qalandy. Ol kezde respýblıkada mundaı ujym bireý bolatyn. 1943 jyly aýdanda birinshi bolyp qurylǵan asyl tuqymdy qoı sovhozy jibek júndi aq qoılardy ósirýde joǵary tabystarǵa jetkizedi. Sol sebepti, halyq bul sharýashylyqty “Aq qoı” sovhozy dep ataıdy. 1943 – 1947 jyly jibek júndi qoılardy qyrdaǵy Aqtóbe oblysynan aıdap kelip, syr boıyna jersindirilgen, ózi qurǵan sharýashylyqty 4 jyl 7 aı basqarǵan Sábıla Batyrovanyń eńbegi erekshe.

Qazaqstannyń sol jyldaryndaǵy basshysy J. Shaıahmetovtyń qabyldaýynda bolǵan Dúısembaı Mahanov joldamamen 1948 jyly Qazaly asyl tuqymdy qoı sovhozynyń dırektory bolyp kelip, 1961 jylǵa deıin osy sharýashylyqty basqarady. Osy sharýashylyqty basqaryp kelgen kúnnen bastap, jańa qonys turǵyn úılermen qatar, mektep, aýrýhana, dúken, klýb, monsha, garaj salýdan bastady. Túzý kósheler tartyldy, aǵashtar otyrǵyzyldy, sý júrgizildi. Eki - úsh jylda ásem áktelgen, taza ári kórikti eldimeken boı kóterdi. Jan - jaqtan kelýshiler sany óse tústi. Bul ortalyqta qonystanýshy 18 ulttyń ókilderiniń barlyǵymen de til tabysyp, tárbıelep, sharýashylyqtyń tabysyn jyl saıyn arttyrdy. Mal jaıylymdaryn keńshardyń tústigi Qyzylqum, teristigi Qaraqum, ortasynda Syrdarıa burqyrap aǵyp jatqan qoı maly úshin taptyrmaıtyn qonys boldy. 1950 j - 1981 jyldar aralyǵynda jańa qoı tuqymyn shyǵarýda sonaý Almatydan kelgen ǵalym V. A Mallıskıı bastaǵan bir top ǵalymdar kelip, kóp jyl jergilikti jerge tózimdi qoı tuqymyn shyǵarýmen aınalysty. Bul qoıdy “Araldyń bıazy júndi qoıy” dep atady. Bul qoıdyń dene qurylysy jaqsy, súıekteri myqty, shóldalalyq qumdy jerdiń jaıylym qoryn jaqsy paıdalana alatyn, óte sergek jáne júrdek keletin qoılar, salmaǵy 75 - 80kg, júni 14 kg deıin, 100 saýlyqtan 125 - 130 qozy alyndy. Jańa qoıdyń qoshqarynyń elıtasy men 1 - klasty qoshqardy eksportqa 4000 - 4500 basqa deıin satyp otyrdy. Sharýashylyqqa basshylyq jasaǵan ýaqyttar ishinde 6011 bas qoıdy 80 myń bas qoıǵa jetkizedi. Memleket aldynda alǵan mindettemelerin qoı sanyn ósirýde - 100%, iri qara malyn ósirýde - 104%, jylqy ósirýden - 107% jetkizse, orta eseppen árbir 100 analyqtan 105 qozy, 90 buzaý, 90 qulyn alýda, árbir qoıdan ortasha 5, 4 kg jún qyrqýdy, etke ótkiziletin iri qara maldyń ortasha salmaǵy 370 kg, qoı 55 kg, maılylyǵy 80% bolýyn qamtamasyz etti. Sovhozdyń 1955 jyldan bastap jyldyq tabysy ár jyl saıyn ortasha eseppen 1, 5 mıllıon somnan kelip otyrdy. Árıne bul sol kezderdegi óte joǵarǵy kórsetkish. Árbir shopandardyń aılyq tabysy aı saıyn 1700 - 1800 somdy qurap otyrdy. Sovhozda №1,№2,№3fermalarynda asyl tuqymdy qoıdyń analyǵyn, isek jáne qoshqarlardy ósirdi. №4 jáne№5 fermalarda iri qara maldary ósirildi. “Saǵyr”, “Birlik”, “Keńtúp”eldi mekenderinde shóp daıyndaıtyn shabyndyq, jońyshqa daıyndaldy. “Alpar”, “Kósherbaı”, “Besjigit”ýchaskelerinde “Balaýsa”mal azyqtary daıyndaldy.
1981 jyly Aral teńiziniń tartylyp ketýinen, jer beti sorlanyp, jaıylymdar toza bastaıdy. Buǵan“Bıazy júndi qoılar” kóndige almaı ónim sapasy nasharlaı bastaıdy. Sondyqtan olardy Ońtústik Qazaqstan oblystaryna jiberip, ornyna shólge tózimdi “Qarakól” qoı tuqymyn satyp alady. Onyń qozysynyń eltirisi óte baǵaly. Qarakól eltirisi týǵannan keıin 2 - 3 kún ishinde soıylǵan qozy terisi. Qarakól eltirisi qara, kók, sur, qońyr, aq, qyzǵylt tústi bolyp keledi. Qarakól qoıynyń eti men maıy óte sińimdi jáne dámdi. Qoshqarlarynan 3, 0 - 3, 5 kg, saýlyqtarynan 2, 0 - 2, 5 kg jún alynyp, Memleketke qarakól ónimderin ótkizip, jyl saıyn mıllıon teńge tabys taýyp otyrdy. 1981 - 1998 jyldary mal kúılerin jaqsartý úshin “Mal bordaqylaý alańy” salynyp, jumys istedi. Mal ónimderin halyq ıgiligine paıdalaný maqsatynda “Shujyq”óndirý sehy jumys istedi. 1998 jyly jekeshelenýge baılanysty aýyl birneshe qojalyqqa bólindi.