Týym–namys, uranym–birlik, rámizderim–maqtanyshym!
Sabaqtyń taqyryby:Týym–namys, uranym–birlik, rámizderim–maqtanyshym
Sabaqtyń maqsaty:
Oqýshylardy Otanymyzdy súıýge, elimizdiń rámizderin qasterleýge baýlı otyryp, týǵan jerine degen súıispenshiligin oıatý. Elin, jerin, tilin, tarıhyn qurmetteıtin jany taza, adamgershiligi mol azamatty qalyptastyrý. Jeltoqsan oqıǵasyn negizge ala otyryp, patrıottyq tárbıe berý. Oqýshylardyń táýelsizdik alǵannan keıingi jetistikterimen tanystyrý, bilimderin keńeıte túsý.
Kórnekilikteri: kompúterlik slaıdtar, rámizder, elbasynyń sýretteri,t.b.
Barysy:
Júrgizýshiler: Nurjan, Jansaıa
Nurjan: Bastaımyz ba?
Jansaıa: Neni?
Nurjan: Táýelsizdik kúnine arnalǵan tárbıe saǵatymyzdy.
Jansaıa: Bastasaq bastaıyq.
Nurjan: Aldymen amandasýdy umytyp ketpeıik.
Jansaıa: - Joq, biz esh ýaqytta amandasýdy umytpaımyz.
Nurjan: Sálemetsizder me qurmetti ata-analar, oqýshylar, ustazdar!
Jansaıa: №46 A.S.Pýshkın atyndaǵy mektep-lıseıiniń 5 «V» synyp oqýshylarynyń Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdik kúnine oraı «Týym–namys, uranym–birlik, rámizderim–maqtanyshym!» atty tárbıe saǵatyna qosh keldińizder!
Nurjan: Bıyl elimizdiń táýelsiz Qazaqstan Respýblıkasy atanǵanyna 20 jyl da bolyp qalypty
Jansaıa: Azattyq. Teńdik. Táýelsizdik. Osy úsh uǵymnyń saltanat qurýy úshin kimder bas tikpedi, kimder qurban bolmady.
Nurjan: Táýelsizdik shejiresine kóz toqtatyp qaraıyqshy. Sonaý dúbirli batyrlar zamanynan beri el men jer úshin qanshama qan tógildi, qanshama adam qurban boldy.
Jansaıa:Abylaı zamany – batyrlar zamany. Naızanyń ushymen, qylyshtyń júzimen qasyq qany qalǵansha el men jer úshin aıqasqan babalar amanatyn jalǵastyrǵan bozdaqtar qanshama.
Nurjan: - Aqtańdaq jyldardaǵy qazaq dep qabyrǵasy qaıysqan qaıratkerler de táýelsizdigimizge jetkizer uly joldaǵy qurbandar edi.
Jansaıa: - Qashan da órshil, namysqoı, erjúrektik qasıetti bıik ustaıtyn qazaq halqy Uly Otan soǵysy jyldarynda da aıanbaı shaıqasqan.
Nurjan: - 1986 jyldyń 16 jeltoqsany. Qazaqtyń sanasyn silkindirgen jeltoqsan yzǵary jyldar boıy arman men táýelsizdiktiń qaınar kózi boldy.
Jansaıa: - Bul – teńdik úshin, eldik úshin bas kótergen, tipti tánin aıamaı, janyn pıda qylǵan jastarymyzdyń ańsaǵan armandarynyń, kózdegen maqsattarynyń ushqynnan jalynǵa aınalyp eńseli el bolǵan kúnimiz.
Nurjan: - Bul kún – halqymyzdyń qýanyp, bolashaq urpaqtyń urandap eske saqtar kúni.
Arýjan – Qazaqstan – qasıetti uǵym bul,
Eı, keleshek, jan tánińmen uǵyn, bil!
On bir árip ne maǵyna beredi,
Al tolǵaıyq jetkeninshe qyzyl til:
T- Bildiredi teńdikti,
Á- ádeptilik, áldikti
Ý- ýaıymsyzdyq, ýaqytty,
E- egemendik, eldikti.
L- deıdi laǵyp, lepirme,
S- senimdilik sekildi eń,
İ- iltıpat pen izet qoı,
Z- zıalylyq tilek qoı,
D- shaqyrady dostyqqa,
İ- İzgilikti nıetpen,
K- deıdi: kún bol kóktegi
Kóz alartpa, kórshilerge qol suqpa.
Muǵalim sózi: - Tarıh tereńinde qalmaı san márte syndarly kezeńniń syzatyn jaryp, dúnıe kóshine ilesken qazaq eliniń ótken joly almaǵaıyp. Aýyzdyqpen alysyp, etigimen sý keshken aýyr kúnderge tótep kónbis te boldy, «qoı ústinde boztorǵaı jumyrtqalaǵan» zamanda baryn shaıqap, asta tók jomart ta boldy. áýpirim zor zamanǵa tán surqyltaı kúıin de keshti. Bolmystyń osy keıpin kórip, uly Abaı «Qaıran elim, qazaǵym, qaıran jurtym» dep kúızelse, Juban aqyn «Men qazaqpyn myń ólip, myń tirilgen» dep kúńirendi. Ulan-baıtaq elimizge kóz salýshylar kóp boldy. Qannen qapersiz jatqan elimizge jońǵar qalmaqtary tutqıyldan shabýyl jasap, qalyń jurtty qan jylatty. HÚ ǵasyrdyń basynda dúrlikken el shubyra qashyp, aqtaban shubyryndy boldy. Jurt Alqakólge aıaldap, qasıetti Qarataýǵa bas saýǵalady. HÚİİ-HİH ǵasyrlarda halqymyz erkindik pen táýelsizdiginen aıyryldy. Ulanǵaıyr dalamyz ımperıa menshigine aınaldy. Tózimdi serik etip, «únsizderi kúń bolǵan» lenındik saıasat salmaǵyn, Stalındik aqtańdaq azabyn, Brejnevtik toqyraý tospasyn, Gorbachevtik qaıta qurý baspasyn bastan keshken halqymyz aýyrtpashylyqtyń bárinen arymaı ótip, ańsary kúnge de jetti. Bodandyqtyń buǵaýyn buzǵan egemendik saǵaty syrtyldaı soǵyp, Táýelsizdiktiń nurly tańy kelip jetti.
Qazaqstannyń táýelsiz memlekettigin qura bastaýdyń alǵysharty «Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik egemendigi týraly Deklarasıasyn» qabyldaý boldy. Óziniń tolyq sýbektiligin Qazaqstan 1991 jyldyń 16 jeltoqsanynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik táýelsizdigi týraly» Zańyn qabyldaý arqyly rásimdedi. Sol nurly tańmen araılanyp, baıtaq elimizdiń altynmen aptalǵan Ata Zańy ómirge keldi. Týǵan elimizdiń memlekettik táýelsizdiginiń qasıetti nyshandary aspan tústes zeńgir kók Týymyz, aıshyqty Eltańbamyz ben asqaq Ánuranymyz ekenin ózderińizde jaqsy bilesizder.
«Ornynda bar ońalar» degendeı, el ornynda, jer ornynda. Jerge jeter baılyq joq. Jer bolsa, el bolady; el bolsa, er bolady. Erlerimizdiń arqasynda Qazaqstan egemendi, táýelsiz el boldy. 120-dan asa ult ókilderi turatyn osynaý qasıetti mekende, óndirisi órkendegen mekende ómir súrýshi árbir adam óz Otanyn janyndaı súıip, onyń kók baıraǵy kókke kóterýdi maqtanysh tutady.
Biz sizdermen birge tarıhqa sholý jasadyq. Endi óz elderiniń týraly, Otan aldyndaǵy borysh, Otandy súıe bilý týraly ne aıtasyńdar.
1- oqýshy: - Otan – tarıh, Otan – til,
Jasaǵan eliń, óz halqyń.
Otan – óleń, Otan – jyr,
Kóter kókke el dańqyn.
2-oqýshy: - Otan osy dostarym,
Kóńilge muny túıe bil
Otan dep ósip jas jalyn
Ony ardaqtap súıe bil.
3- oqýshy: - Otan - seniń ata-anań,
Otan - dosyń, baýyryń.
Otan - aýdan, aýylyń
Otan - ólkeń astanań
4-oqýshy: - Otan deımiz ot jaqqan jerimizdi,
Jasyl jaılaý, jańa joldar, jas qalany.
Otannyń sheti de joq, shegi de joq,
Ol biraq, óz úıimnen bastalady.
5-oqýshy: - Men onyń túnin súıem, kúnin súıem,
Aǵyndy ózen, asqar taý, gúlin súıem,
Men onyń qasıetti tilin súıem,
Men onyń qudiretti únin súıem.
Bar jándigin súıemin qybyrlaǵan,
Bári maǵan: «Otan!» dep sybyrlaǵan.
Janym meniń,
Keýdemdi jaryp shyq ta,
Boztorǵaıy bol onyń shyryldaǵan!
Otan!
Otan!
Bárinen de bıik eken.
Men ony máńgilikke súıip ótem.
Maqsat: «Týǵan jer» áni
Nurjan: - 1992 j. 4-maýsym – tarıhı kún.
Jansaıa: - Sol kezde Respýblıka joǵary Keńesi Táýelsiz Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik Týy men Eltańbasyn bekitti. 1992 j maýsym aıynda tuńǵysh prezıdent N.Á.Nazarbaev ult Týyna taǵzym etti.
5-oqýshy: - El basqarǵan Nursultandaı aǵam bar,
Kók alqapty jasyl jaılaý dalam bar.
El birligin, el tirligin tilegen,
Aq nıetti halyq degen danam bar
Nurjan: - Batyrlyqtyń ýyzyna jaryǵan,
Er túrkini baıraǵynan tanyǵan.
Ózi aqyn, ózi ánshi halyqta.
Kim aıta alar bolmaǵan dep ánuran.
Jansaıa: - Grektiń «gımn» sózi qazaqsha «uran, uran salý» degen uǵymdy bildiredi. Basqa ulttar sekildi qazaq eliniń de árbir rý – taıpasynyń tańba belgileri, jalaýymen qatar, ánurany da bolǵan. Eldi jaý shapqanda jer-jerdegi sarbazdary jınaýǵa at shaptyryp, uran salady, habar beredi. Kezinde sarbazdarǵa rýh bergen, jaýǵa qarsy erlikpen kúrese bilýge jumyldyrǵan. Áskerı urandar qatarynda «Elim–aı» ániniń áýeni halyqtyń ánuranyna aınalyp ketti.
Nurjan: - Qazaq halqynyń «Bizdi tanydyńdar ma?» dep álemge jar salǵan «Meniń Qazaqstanym» Ánurannyń ánin jazǵan avtorlary, sózin jazǵan aqyndar - Sh.Qaldaıaqov, N.Nazarbaev, J. Nájimedenov.
Jansaıa: - Q.R–nyń Ánuranynda adamǵa zor rýhanı áser etetin kúsh, óıtkeni Ánuranda halyqtyń, ulttyń, memlekettiń, eldiń birliginiń nyshany bar ekenin jazǵan.
Hor: «Meniń Qazaqstanym!»- ánuran
Nurjan: - Iá, bári bolǵan qarań syndy kóne elde,
El belgi de, erlik óner de.
Jahandaǵy eń jaýynger halyqta,
Kim senedi «Tý bolmady» degenge?
Jansaıa: - Tý beıbit kezde qurmetpen saqtalyp, al tek jaýgershilik kezde ǵana shyǵarylyp otyrǵan. Týdan aıyrylý - ólimmen teń bolǵan. Ózderińizge belgili qazaq jerine kóz tigýshiler az bolmaǵan. Sondaı bir qıyn-qystaý kezeńde uly dana babalarymyz Tóle bı, Qazybek bı, Áıteke bı Orda basynda kezdeskennen keıin, Abylaı han úsh júzdiń basyn qosyp, Bógenbaı batyrǵa qazaqtyń týyn ustatqan eken.
Araılym: - QAZAQSTAN RESPÝBLIKASYNYŃ MEMLEKETTIK TÝY – Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik negizgi rámizderdiń biri. QR Prezıdentiniń “Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik rámizderi týraly” konstıtýsıalyq zań kúshi bar Jarlyǵymen (24.1.1996) belgilengen. Memlekettik tý kógildir tústi tik buryshty kezdeme. Onyń ortasynda araıly kún, kúnniń astynda qalyqtaǵan qyran beınelengen. Aǵash sabyna bekitilgen tusta — ulttyq oıýlarmen kestelengen tik jolaq órnektelgen. Kún, araı, qyran jáne oıý-órnek — altyn tústi. Týdyń eni uzyndyǵynyń jartysyna teń. QR meml. týynyń avtory — sýretshi Sháken Nıazbekov. Biryńǵaı kók-kógildir tús tóbedegi bultsyz ashyq aspannyń bıik kúmbezin elestetedi jáne Qazaqstan halqynyń birlik, yntymaq jolyna adaldyǵyn ańǵartady. Bultsyz kók aspan barlyq halyqtarda árqashan da beıbitshiliktiń, tynyshtyq pen jaqsylyqtyń nyshany bolǵan. Geraldıka (gerbtaný) tilinde — kók tús jáne onyń túrli reńki adaldyq, senimdilik, úmit sıaqty adamgershilik qasıetterge saı keledi. Ejelgi túrki tilinde “kók” sózi aspan degen uǵymdy bildiredi. Kók tús túrki halyqtary úshin qasıetti uǵym. Túrki jáne álemniń ózge de halyqtaryndaǵy kók tústiń mádenı-semıotık. tarıhyna súıene otyryp, memlekettik týdaǵy kógildir tús Qazaqstan halqynyń jańa memlekettilikke umtylǵan nıet-tileginiń tazalyǵyn, asqaqtyǵyn kórsetedi dep qorytýǵa bolady. Nurǵa malynǵan altyn kún tynyshtyq pen baılyqty beıneleıdi. Kún — qozǵalys, damý, ósip-órkendeýdiń jáne ómirdiń belgisi. Kún — ýaqyt, zamana beınesi. Qanatyn jaıǵan qyran qus — bar nárseniń bastaýyndaı, bılik, aıbyndylyq beınesi. Ulan-baıtaq keńistikte qalyqtaǵan qyran QR-nyń erkindik súıgish asqaq rýhyn, qazaq halqynyń jan-dúnıesiniń keńdigin pash etedi.
Nurjan: - Bas bilgizip jer tarpyǵan tarlanǵa,
Jasy turmaq shyǵady eken qarty ańǵa.
Qalaı onyń Eltańbasy bolmaıdy,
Túligine deıin salsa en-tańba.
Endi búgin ólgen týym tirildi,
Ánuranym jalǵap aldy ǵumyrdy.
Bosaǵada qalyp ketken Eltańbam,
Baıaǵysha tórime kep ilindi.
Damır: - Eltańba — Qazaqstan Respýblıkasynyń negizgi memlekettik rámizderiniń biri. QR Prezıdentiniń “Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik rámizderi týraly” konstıtýs. zań kúshi bar Jarlyǵymen (24.1.1996) belgilengen. Rámizdik turǵydan QR meml. gerbiniń negizi — shańyraq. Ol — gerbtiń júregi. Shańyraq — memlekettiń túp-negizi — otbasynyń beınesi. Shańyraq — Kún sheńberi. Aınalǵan Kún sheńberiniń qozǵalystaǵy sýreti ispetti, Shańyraq — kıiz úıdiń kúmbezi kóshpeli túrkiler úshin úıdiń, oshaqtyń, otbasynyń beınesi. Tulpar — dala dúldili, er-azamattyń sáıgúligi, jeldeı esken júırik aty, jeńiske degen jasymas jigerdiń, qajymas qaırattyń, muqalmas qajyrdyń, táýelsizdikke, bostandyqqa umtylǵan qulshynystyń beınesi. Qanatty tulpar — qazaq poezıasyndaǵy keń taraǵan beıne. Ol ushqyr armannyń, samǵaǵan tańǵajaıyp jasampazdyq qıaldyń, talmas talaptyń, asyl murattyń, jaqsylyqqa qushtarlyqtyń keıpi. Qanatty tulpar Ýaqyt pen Keńistikti biriktiredi. Ol ólmes ómirdiń beınesi. Bir shańyraqtyń astynda tatý-tátti ómir súretin Qazaqstan halqynyń ósip-órkendeýin, rýhanı baılyǵyn, san syrly, alýan qyrly bet-beınesin pash etedi. Bes buryshty juldyz gerbtiń táji ispetti. Árbir adamnyń jol nusqaıtyn jaryq juldyzy bar. Q. R. memlekettik eltańbasynyń avtorlary — J.Málibekov pen Sh.Ýálıhanov.
6- oqýshy: - Ánuranym-jan uranym
Aıtar ánim,sóıler sózim.
Týǵan jerim-saǵynarym,
Júrsem eger dúnıe kezip.
Týymyzdyń kóne kúnin,
Dalamyzdyń baıtaq únin ,
Ol áni ǵoı júregimniń
Myń qaıtalap aıtam muny.
7-oqýshy: - Qatar shapqan qos tulpar,
Aı astynda qazaq úı,
Qalyqtaǵan jas suńqar
Sharyqtaǵan taza kúı.
Bul tańbasy elimniń
Eldigimniń belgisi,
Munda da bar erligim,
Munda da bar jer kúshi.
8- oqýshy: - Aınymaıdy aspannan
Bizdiń týdyń boıaýy,
Ony halyq qashan da,
Bıikke ilip qoıady.
Janatyndaı ózi otta,
Jalyn sharpyp betińdi.
Týymyz da qazaqsha
Sóılep turǵan sekildi.
Týymyzǵa jas tunǵan,
Bir qaramaı ótpeımiz,
Sol kók týdyń astynda
Kógeremiz kókteımiz
Bári:- Qazaqstan,
Týymen tuǵyrly,
Eltańbasymen eńseli,
Ánuranmen aıbatty.
Nurjan: - Bizdiń halqymyzda Otan taqyrybyna óleń - jyr da, kúı de, tipti maqal-mátelder de kóp-aq.
Jansaıa:- Endi solardyń birazyna toqtalyp ótsek, sýretterdiń ornyna tıisti sózdi qoıyp, belgili bir maǵynasy bar maqal shyǵaryńdar.
9- oqýshy: - Mereıim – nurlana ber,azat Kúnim,
Kóreıin baqytymnyń azattyǵyn.
Taýymdy tamyljytqan bostandyqtan
Tanyldy bar álemge qazaq búgin.
Quttysyń táýelsizdik – kıeli kún!
Qut kúshim –egemendik ıeligim,
Ýaqyttyń bıiginen shýaq tógip,
Baqytym – erkindik bop úıiler kún.
10- oqýshy: - Kóreıin baqytymnyń azattyǵyn,
Tańymdy tamyljytqan bostandyqtan,
Tanyldy bar álemge qazaq búgin.
Keń dalam, kól-darıam, seńgir taýym,
Babalar jeńdi erlikpen nebir jaýyn.
Baıraǵym jelbirep tur bıikterde,
Baıladym táýelsizdik - ómir baýyn!
Nurjan:- Elbasy N.Á.Nazarbaev óziniń elimizge arnaǵan sózinde «…Ýaqyt qarqyny zymyran. Kúni keshe ótken sıaqty ýaqıǵalar búginde tarıh betterine aınalyp ta úlgerdi. Bul jańa memleket pen jańa qoǵamnyń dúnıege kelýiniń azapty tolǵaqqa toly, sonymen birge ǵalamat sáti edi. Sol sát áli aıaqtalǵan joq, biraq eń qıyn belesterden asa bildik. Eń qıyn jyldar dál qazir artymyzda qaldy, sondyqtan da men elimizdiń eńsesi bıikteı beretinine senemin.» degen edi.
Jansaıa:- Elimiz qalaı bolǵanda da san ǵasyrlyq qıyn-qystaý joldan, tar jol taıǵaq keshýden ótip, táýelsiz elder qaýymdastyǵyna qosyldy. Otanymyz Qazaqstanymyz týraly aıtarymyz da maqtanarymyz da kóp-aq! Endigi jeńis te erlik te bizdiń qolda. Derbes bolýǵa baǵyt alǵan egemen elimiz – Qazaqstandy kórkeıtetin, shańyraǵyn bıiktetip baıytatyn, abyroıyn asyryp, óz baqytynyń ıesi bolýyna qol jetkizip otyratyn, bilim men bilik jolyn tańdaǵan keıingi urpaqtar, ıaǵnı, biz jumyla eńbek etýimiz qajet. XXI ǵasyrda qazaqtyń qasireti az bolǵaı, qýanyshy kóp bolǵaı! Taıaýdaǵy júz jyldyq, áridegi myń jyldyqtarda qazaqtyń armany men múddesin, eldigi men eńbegin haq taǵala baıandy etkeı!
Hor: «Elim meniń»
Muǵalim sózi:- Mine, balalar, búgin ózderińdi Táýelsiz elimizdiń bolashaǵy ekenderińdi, ıaǵnı, naǵyz azamat ekendikterińdi kórsete bildińder. Belgili aqyn atamyz J. Moldaǵalıev:
Ótkenińdi eske alsań,
Óskenińniń belgisi.
Ótkenińdi umytsań,
Óshkenińniń belgisi,
- degen eken. Sondyqtan, halqymyzdyń búgingi ýaqytqa deıingi jetken jetistikteri ózderińe amanat. Sondaı-aq, elimizdiń egemendigin tanytatyn resmı erekshelik belgileri: Ana tilimiz, Eltańbamyz, Týymyz, Ata zańymyz, Ánuranymyzdy boıyndaǵy boıtumaryndaı saqtap qana qoımaı, qashanda elimizdiń, jerimizdiń erkindigin saqtar myqty urpaq, myqty azamat bolatyndaryńa senimim mol. Joldaryń ashyq, jarqyn bolsyn, Táýelsiz eldiń azamattary!
Sabaqtyń maqsaty:
Oqýshylardy Otanymyzdy súıýge, elimizdiń rámizderin qasterleýge baýlı otyryp, týǵan jerine degen súıispenshiligin oıatý. Elin, jerin, tilin, tarıhyn qurmetteıtin jany taza, adamgershiligi mol azamatty qalyptastyrý. Jeltoqsan oqıǵasyn negizge ala otyryp, patrıottyq tárbıe berý. Oqýshylardyń táýelsizdik alǵannan keıingi jetistikterimen tanystyrý, bilimderin keńeıte túsý.
Kórnekilikteri: kompúterlik slaıdtar, rámizder, elbasynyń sýretteri,t.b.
Barysy:
Júrgizýshiler: Nurjan, Jansaıa
Nurjan: Bastaımyz ba?
Jansaıa: Neni?
Nurjan: Táýelsizdik kúnine arnalǵan tárbıe saǵatymyzdy.
Jansaıa: Bastasaq bastaıyq.
Nurjan: Aldymen amandasýdy umytyp ketpeıik.
Jansaıa: - Joq, biz esh ýaqytta amandasýdy umytpaımyz.
Nurjan: Sálemetsizder me qurmetti ata-analar, oqýshylar, ustazdar!
Jansaıa: №46 A.S.Pýshkın atyndaǵy mektep-lıseıiniń 5 «V» synyp oqýshylarynyń Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdik kúnine oraı «Týym–namys, uranym–birlik, rámizderim–maqtanyshym!» atty tárbıe saǵatyna qosh keldińizder!
Nurjan: Bıyl elimizdiń táýelsiz Qazaqstan Respýblıkasy atanǵanyna 20 jyl da bolyp qalypty
Jansaıa: Azattyq. Teńdik. Táýelsizdik. Osy úsh uǵymnyń saltanat qurýy úshin kimder bas tikpedi, kimder qurban bolmady.
Nurjan: Táýelsizdik shejiresine kóz toqtatyp qaraıyqshy. Sonaý dúbirli batyrlar zamanynan beri el men jer úshin qanshama qan tógildi, qanshama adam qurban boldy.
Jansaıa:Abylaı zamany – batyrlar zamany. Naızanyń ushymen, qylyshtyń júzimen qasyq qany qalǵansha el men jer úshin aıqasqan babalar amanatyn jalǵastyrǵan bozdaqtar qanshama.
Nurjan: - Aqtańdaq jyldardaǵy qazaq dep qabyrǵasy qaıysqan qaıratkerler de táýelsizdigimizge jetkizer uly joldaǵy qurbandar edi.
Jansaıa: - Qashan da órshil, namysqoı, erjúrektik qasıetti bıik ustaıtyn qazaq halqy Uly Otan soǵysy jyldarynda da aıanbaı shaıqasqan.
Nurjan: - 1986 jyldyń 16 jeltoqsany. Qazaqtyń sanasyn silkindirgen jeltoqsan yzǵary jyldar boıy arman men táýelsizdiktiń qaınar kózi boldy.
Jansaıa: - Bul – teńdik úshin, eldik úshin bas kótergen, tipti tánin aıamaı, janyn pıda qylǵan jastarymyzdyń ańsaǵan armandarynyń, kózdegen maqsattarynyń ushqynnan jalynǵa aınalyp eńseli el bolǵan kúnimiz.
Nurjan: - Bul kún – halqymyzdyń qýanyp, bolashaq urpaqtyń urandap eske saqtar kúni.
Arýjan – Qazaqstan – qasıetti uǵym bul,
Eı, keleshek, jan tánińmen uǵyn, bil!
On bir árip ne maǵyna beredi,
Al tolǵaıyq jetkeninshe qyzyl til:
T- Bildiredi teńdikti,
Á- ádeptilik, áldikti
Ý- ýaıymsyzdyq, ýaqytty,
E- egemendik, eldikti.
L- deıdi laǵyp, lepirme,
S- senimdilik sekildi eń,
İ- iltıpat pen izet qoı,
Z- zıalylyq tilek qoı,
D- shaqyrady dostyqqa,
İ- İzgilikti nıetpen,
K- deıdi: kún bol kóktegi
Kóz alartpa, kórshilerge qol suqpa.
Muǵalim sózi: - Tarıh tereńinde qalmaı san márte syndarly kezeńniń syzatyn jaryp, dúnıe kóshine ilesken qazaq eliniń ótken joly almaǵaıyp. Aýyzdyqpen alysyp, etigimen sý keshken aýyr kúnderge tótep kónbis te boldy, «qoı ústinde boztorǵaı jumyrtqalaǵan» zamanda baryn shaıqap, asta tók jomart ta boldy. áýpirim zor zamanǵa tán surqyltaı kúıin de keshti. Bolmystyń osy keıpin kórip, uly Abaı «Qaıran elim, qazaǵym, qaıran jurtym» dep kúızelse, Juban aqyn «Men qazaqpyn myń ólip, myń tirilgen» dep kúńirendi. Ulan-baıtaq elimizge kóz salýshylar kóp boldy. Qannen qapersiz jatqan elimizge jońǵar qalmaqtary tutqıyldan shabýyl jasap, qalyń jurtty qan jylatty. HÚ ǵasyrdyń basynda dúrlikken el shubyra qashyp, aqtaban shubyryndy boldy. Jurt Alqakólge aıaldap, qasıetti Qarataýǵa bas saýǵalady. HÚİİ-HİH ǵasyrlarda halqymyz erkindik pen táýelsizdiginen aıyryldy. Ulanǵaıyr dalamyz ımperıa menshigine aınaldy. Tózimdi serik etip, «únsizderi kúń bolǵan» lenındik saıasat salmaǵyn, Stalındik aqtańdaq azabyn, Brejnevtik toqyraý tospasyn, Gorbachevtik qaıta qurý baspasyn bastan keshken halqymyz aýyrtpashylyqtyń bárinen arymaı ótip, ańsary kúnge de jetti. Bodandyqtyń buǵaýyn buzǵan egemendik saǵaty syrtyldaı soǵyp, Táýelsizdiktiń nurly tańy kelip jetti.
Qazaqstannyń táýelsiz memlekettigin qura bastaýdyń alǵysharty «Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik egemendigi týraly Deklarasıasyn» qabyldaý boldy. Óziniń tolyq sýbektiligin Qazaqstan 1991 jyldyń 16 jeltoqsanynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik táýelsizdigi týraly» Zańyn qabyldaý arqyly rásimdedi. Sol nurly tańmen araılanyp, baıtaq elimizdiń altynmen aptalǵan Ata Zańy ómirge keldi. Týǵan elimizdiń memlekettik táýelsizdiginiń qasıetti nyshandary aspan tústes zeńgir kók Týymyz, aıshyqty Eltańbamyz ben asqaq Ánuranymyz ekenin ózderińizde jaqsy bilesizder.
«Ornynda bar ońalar» degendeı, el ornynda, jer ornynda. Jerge jeter baılyq joq. Jer bolsa, el bolady; el bolsa, er bolady. Erlerimizdiń arqasynda Qazaqstan egemendi, táýelsiz el boldy. 120-dan asa ult ókilderi turatyn osynaý qasıetti mekende, óndirisi órkendegen mekende ómir súrýshi árbir adam óz Otanyn janyndaı súıip, onyń kók baıraǵy kókke kóterýdi maqtanysh tutady.
Biz sizdermen birge tarıhqa sholý jasadyq. Endi óz elderiniń týraly, Otan aldyndaǵy borysh, Otandy súıe bilý týraly ne aıtasyńdar.
1- oqýshy: - Otan – tarıh, Otan – til,
Jasaǵan eliń, óz halqyń.
Otan – óleń, Otan – jyr,
Kóter kókke el dańqyn.
2-oqýshy: - Otan osy dostarym,
Kóńilge muny túıe bil
Otan dep ósip jas jalyn
Ony ardaqtap súıe bil.
3- oqýshy: - Otan - seniń ata-anań,
Otan - dosyń, baýyryń.
Otan - aýdan, aýylyń
Otan - ólkeń astanań
4-oqýshy: - Otan deımiz ot jaqqan jerimizdi,
Jasyl jaılaý, jańa joldar, jas qalany.
Otannyń sheti de joq, shegi de joq,
Ol biraq, óz úıimnen bastalady.
5-oqýshy: - Men onyń túnin súıem, kúnin súıem,
Aǵyndy ózen, asqar taý, gúlin súıem,
Men onyń qasıetti tilin súıem,
Men onyń qudiretti únin súıem.
Bar jándigin súıemin qybyrlaǵan,
Bári maǵan: «Otan!» dep sybyrlaǵan.
Janym meniń,
Keýdemdi jaryp shyq ta,
Boztorǵaıy bol onyń shyryldaǵan!
Otan!
Otan!
Bárinen de bıik eken.
Men ony máńgilikke súıip ótem.
Maqsat: «Týǵan jer» áni
Nurjan: - 1992 j. 4-maýsym – tarıhı kún.
Jansaıa: - Sol kezde Respýblıka joǵary Keńesi Táýelsiz Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik Týy men Eltańbasyn bekitti. 1992 j maýsym aıynda tuńǵysh prezıdent N.Á.Nazarbaev ult Týyna taǵzym etti.
5-oqýshy: - El basqarǵan Nursultandaı aǵam bar,
Kók alqapty jasyl jaılaý dalam bar.
El birligin, el tirligin tilegen,
Aq nıetti halyq degen danam bar
Nurjan: - Batyrlyqtyń ýyzyna jaryǵan,
Er túrkini baıraǵynan tanyǵan.
Ózi aqyn, ózi ánshi halyqta.
Kim aıta alar bolmaǵan dep ánuran.
Jansaıa: - Grektiń «gımn» sózi qazaqsha «uran, uran salý» degen uǵymdy bildiredi. Basqa ulttar sekildi qazaq eliniń de árbir rý – taıpasynyń tańba belgileri, jalaýymen qatar, ánurany da bolǵan. Eldi jaý shapqanda jer-jerdegi sarbazdary jınaýǵa at shaptyryp, uran salady, habar beredi. Kezinde sarbazdarǵa rýh bergen, jaýǵa qarsy erlikpen kúrese bilýge jumyldyrǵan. Áskerı urandar qatarynda «Elim–aı» ániniń áýeni halyqtyń ánuranyna aınalyp ketti.
Nurjan: - Qazaq halqynyń «Bizdi tanydyńdar ma?» dep álemge jar salǵan «Meniń Qazaqstanym» Ánurannyń ánin jazǵan avtorlary, sózin jazǵan aqyndar - Sh.Qaldaıaqov, N.Nazarbaev, J. Nájimedenov.
Jansaıa: - Q.R–nyń Ánuranynda adamǵa zor rýhanı áser etetin kúsh, óıtkeni Ánuranda halyqtyń, ulttyń, memlekettiń, eldiń birliginiń nyshany bar ekenin jazǵan.
Hor: «Meniń Qazaqstanym!»- ánuran
Nurjan: - Iá, bári bolǵan qarań syndy kóne elde,
El belgi de, erlik óner de.
Jahandaǵy eń jaýynger halyqta,
Kim senedi «Tý bolmady» degenge?
Jansaıa: - Tý beıbit kezde qurmetpen saqtalyp, al tek jaýgershilik kezde ǵana shyǵarylyp otyrǵan. Týdan aıyrylý - ólimmen teń bolǵan. Ózderińizge belgili qazaq jerine kóz tigýshiler az bolmaǵan. Sondaı bir qıyn-qystaý kezeńde uly dana babalarymyz Tóle bı, Qazybek bı, Áıteke bı Orda basynda kezdeskennen keıin, Abylaı han úsh júzdiń basyn qosyp, Bógenbaı batyrǵa qazaqtyń týyn ustatqan eken.
Araılym: - QAZAQSTAN RESPÝBLIKASYNYŃ MEMLEKETTIK TÝY – Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik negizgi rámizderdiń biri. QR Prezıdentiniń “Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik rámizderi týraly” konstıtýsıalyq zań kúshi bar Jarlyǵymen (24.1.1996) belgilengen. Memlekettik tý kógildir tústi tik buryshty kezdeme. Onyń ortasynda araıly kún, kúnniń astynda qalyqtaǵan qyran beınelengen. Aǵash sabyna bekitilgen tusta — ulttyq oıýlarmen kestelengen tik jolaq órnektelgen. Kún, araı, qyran jáne oıý-órnek — altyn tústi. Týdyń eni uzyndyǵynyń jartysyna teń. QR meml. týynyń avtory — sýretshi Sháken Nıazbekov. Biryńǵaı kók-kógildir tús tóbedegi bultsyz ashyq aspannyń bıik kúmbezin elestetedi jáne Qazaqstan halqynyń birlik, yntymaq jolyna adaldyǵyn ańǵartady. Bultsyz kók aspan barlyq halyqtarda árqashan da beıbitshiliktiń, tynyshtyq pen jaqsylyqtyń nyshany bolǵan. Geraldıka (gerbtaný) tilinde — kók tús jáne onyń túrli reńki adaldyq, senimdilik, úmit sıaqty adamgershilik qasıetterge saı keledi. Ejelgi túrki tilinde “kók” sózi aspan degen uǵymdy bildiredi. Kók tús túrki halyqtary úshin qasıetti uǵym. Túrki jáne álemniń ózge de halyqtaryndaǵy kók tústiń mádenı-semıotık. tarıhyna súıene otyryp, memlekettik týdaǵy kógildir tús Qazaqstan halqynyń jańa memlekettilikke umtylǵan nıet-tileginiń tazalyǵyn, asqaqtyǵyn kórsetedi dep qorytýǵa bolady. Nurǵa malynǵan altyn kún tynyshtyq pen baılyqty beıneleıdi. Kún — qozǵalys, damý, ósip-órkendeýdiń jáne ómirdiń belgisi. Kún — ýaqyt, zamana beınesi. Qanatyn jaıǵan qyran qus — bar nárseniń bastaýyndaı, bılik, aıbyndylyq beınesi. Ulan-baıtaq keńistikte qalyqtaǵan qyran QR-nyń erkindik súıgish asqaq rýhyn, qazaq halqynyń jan-dúnıesiniń keńdigin pash etedi.
Nurjan: - Bas bilgizip jer tarpyǵan tarlanǵa,
Jasy turmaq shyǵady eken qarty ańǵa.
Qalaı onyń Eltańbasy bolmaıdy,
Túligine deıin salsa en-tańba.
Endi búgin ólgen týym tirildi,
Ánuranym jalǵap aldy ǵumyrdy.
Bosaǵada qalyp ketken Eltańbam,
Baıaǵysha tórime kep ilindi.
Damır: - Eltańba — Qazaqstan Respýblıkasynyń negizgi memlekettik rámizderiniń biri. QR Prezıdentiniń “Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik rámizderi týraly” konstıtýs. zań kúshi bar Jarlyǵymen (24.1.1996) belgilengen. Rámizdik turǵydan QR meml. gerbiniń negizi — shańyraq. Ol — gerbtiń júregi. Shańyraq — memlekettiń túp-negizi — otbasynyń beınesi. Shańyraq — Kún sheńberi. Aınalǵan Kún sheńberiniń qozǵalystaǵy sýreti ispetti, Shańyraq — kıiz úıdiń kúmbezi kóshpeli túrkiler úshin úıdiń, oshaqtyń, otbasynyń beınesi. Tulpar — dala dúldili, er-azamattyń sáıgúligi, jeldeı esken júırik aty, jeńiske degen jasymas jigerdiń, qajymas qaırattyń, muqalmas qajyrdyń, táýelsizdikke, bostandyqqa umtylǵan qulshynystyń beınesi. Qanatty tulpar — qazaq poezıasyndaǵy keń taraǵan beıne. Ol ushqyr armannyń, samǵaǵan tańǵajaıyp jasampazdyq qıaldyń, talmas talaptyń, asyl murattyń, jaqsylyqqa qushtarlyqtyń keıpi. Qanatty tulpar Ýaqyt pen Keńistikti biriktiredi. Ol ólmes ómirdiń beınesi. Bir shańyraqtyń astynda tatý-tátti ómir súretin Qazaqstan halqynyń ósip-órkendeýin, rýhanı baılyǵyn, san syrly, alýan qyrly bet-beınesin pash etedi. Bes buryshty juldyz gerbtiń táji ispetti. Árbir adamnyń jol nusqaıtyn jaryq juldyzy bar. Q. R. memlekettik eltańbasynyń avtorlary — J.Málibekov pen Sh.Ýálıhanov.
6- oqýshy: - Ánuranym-jan uranym
Aıtar ánim,sóıler sózim.
Týǵan jerim-saǵynarym,
Júrsem eger dúnıe kezip.
Týymyzdyń kóne kúnin,
Dalamyzdyń baıtaq únin ,
Ol áni ǵoı júregimniń
Myń qaıtalap aıtam muny.
7-oqýshy: - Qatar shapqan qos tulpar,
Aı astynda qazaq úı,
Qalyqtaǵan jas suńqar
Sharyqtaǵan taza kúı.
Bul tańbasy elimniń
Eldigimniń belgisi,
Munda da bar erligim,
Munda da bar jer kúshi.
8- oqýshy: - Aınymaıdy aspannan
Bizdiń týdyń boıaýy,
Ony halyq qashan da,
Bıikke ilip qoıady.
Janatyndaı ózi otta,
Jalyn sharpyp betińdi.
Týymyz da qazaqsha
Sóılep turǵan sekildi.
Týymyzǵa jas tunǵan,
Bir qaramaı ótpeımiz,
Sol kók týdyń astynda
Kógeremiz kókteımiz
Bári:- Qazaqstan,
Týymen tuǵyrly,
Eltańbasymen eńseli,
Ánuranmen aıbatty.
Nurjan: - Bizdiń halqymyzda Otan taqyrybyna óleń - jyr da, kúı de, tipti maqal-mátelder de kóp-aq.
Jansaıa:- Endi solardyń birazyna toqtalyp ótsek, sýretterdiń ornyna tıisti sózdi qoıyp, belgili bir maǵynasy bar maqal shyǵaryńdar.
9- oqýshy: - Mereıim – nurlana ber,azat Kúnim,
Kóreıin baqytymnyń azattyǵyn.
Taýymdy tamyljytqan bostandyqtan
Tanyldy bar álemge qazaq búgin.
Quttysyń táýelsizdik – kıeli kún!
Qut kúshim –egemendik ıeligim,
Ýaqyttyń bıiginen shýaq tógip,
Baqytym – erkindik bop úıiler kún.
10- oqýshy: - Kóreıin baqytymnyń azattyǵyn,
Tańymdy tamyljytqan bostandyqtan,
Tanyldy bar álemge qazaq búgin.
Keń dalam, kól-darıam, seńgir taýym,
Babalar jeńdi erlikpen nebir jaýyn.
Baıraǵym jelbirep tur bıikterde,
Baıladym táýelsizdik - ómir baýyn!
Nurjan:- Elbasy N.Á.Nazarbaev óziniń elimizge arnaǵan sózinde «…Ýaqyt qarqyny zymyran. Kúni keshe ótken sıaqty ýaqıǵalar búginde tarıh betterine aınalyp ta úlgerdi. Bul jańa memleket pen jańa qoǵamnyń dúnıege kelýiniń azapty tolǵaqqa toly, sonymen birge ǵalamat sáti edi. Sol sát áli aıaqtalǵan joq, biraq eń qıyn belesterden asa bildik. Eń qıyn jyldar dál qazir artymyzda qaldy, sondyqtan da men elimizdiń eńsesi bıikteı beretinine senemin.» degen edi.
Jansaıa:- Elimiz qalaı bolǵanda da san ǵasyrlyq qıyn-qystaý joldan, tar jol taıǵaq keshýden ótip, táýelsiz elder qaýymdastyǵyna qosyldy. Otanymyz Qazaqstanymyz týraly aıtarymyz da maqtanarymyz da kóp-aq! Endigi jeńis te erlik te bizdiń qolda. Derbes bolýǵa baǵyt alǵan egemen elimiz – Qazaqstandy kórkeıtetin, shańyraǵyn bıiktetip baıytatyn, abyroıyn asyryp, óz baqytynyń ıesi bolýyna qol jetkizip otyratyn, bilim men bilik jolyn tańdaǵan keıingi urpaqtar, ıaǵnı, biz jumyla eńbek etýimiz qajet. XXI ǵasyrda qazaqtyń qasireti az bolǵaı, qýanyshy kóp bolǵaı! Taıaýdaǵy júz jyldyq, áridegi myń jyldyqtarda qazaqtyń armany men múddesin, eldigi men eńbegin haq taǵala baıandy etkeı!
Hor: «Elim meniń»
Muǵalim sózi:- Mine, balalar, búgin ózderińdi Táýelsiz elimizdiń bolashaǵy ekenderińdi, ıaǵnı, naǵyz azamat ekendikterińdi kórsete bildińder. Belgili aqyn atamyz J. Moldaǵalıev:
Ótkenińdi eske alsań,
Óskenińniń belgisi.
Ótkenińdi umytsań,
Óshkenińniń belgisi,
- degen eken. Sondyqtan, halqymyzdyń búgingi ýaqytqa deıingi jetken jetistikteri ózderińe amanat. Sondaı-aq, elimizdiń egemendigin tanytatyn resmı erekshelik belgileri: Ana tilimiz, Eltańbamyz, Týymyz, Ata zańymyz, Ánuranymyzdy boıyndaǵy boıtumaryndaı saqtap qana qoımaı, qashanda elimizdiń, jerimizdiń erkindigin saqtar myqty urpaq, myqty azamat bolatyndaryńa senimim mol. Joldaryń ashyq, jarqyn bolsyn, Táýelsiz eldiń azamattary!
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: HVİİİ ǵasyrdaǵy Qazaqstan mádenıeti
