Tutyqpasy bar balalardyń kún tártibin úıde durys uıymdastyrý
Jambyl oblysy Baızaq aýdany
Sarykemer aýyly «Balapan»
balabaqshasynyń ádiskeri A. Kılıbaeva
Tutyqpasy bar balalardyń kún tártibin úıde durys uıymdastyra bilý
Durys uıymdastyrylǵan úıdegi kún tártibi – balanyń tutyqpasyn túzetýge úlken múmkindik beredi. Kún tártibi boıynsha balanyń ómir súrý obrazyn túsiný qajet: oqý, demalý, uıyqtaý, tamaqtaný t. b. Munyn bári balanyń tutyqpasyn joıýǵa jáne nerv júıesin qalyptastyrýǵa baǵyttalady.
Mektep jasyndaǵy balany logopedıalyq sabaqqa jiberer kezde, ata-analar mindetti túrde balany sabaqtan qaldyrmaı jáne onyń qosymsha úıde kúndelikti daıyndalýyn qadaǵalaý.
Mektep jasyndaǵy balalar úshin mindetti túrde kún tártibin naqty josparlap qoıý kerek, ásirese bastaýysh synyp oqýshylaryna.
Alaıda jaqsy kún tártibin uıymdastyryp qoıyp, ony qoldanbaıtyndar da bar. Bul bala úshin óte qıyn. Sebebi: bala óz ýaqytyn únemdeı almaıdy, bos ýaqyty bekerge ótkizedi. Al, ózine kerekti ispen aınalyspaıdy. Kún tártibi eń aldymen balanyń óziniń ýaqytyn tıimdi jumsaýǵa jáne ózin - ózi basqarýǵa tárbıeleıdi. Bul bizdiń jumysymyzda mańyzdy bolyp tabylady. Kún tártibin uıymdastyrýda tómendegilerdi mindetti túrde eskergen jón:
1. Logopedıalyq sabaqqa baratyn ýaqytty eskerýi, oqýshy kúnine eki saǵat óz betimen sóıleý tili boıynsha jumys júrgizýi, degenmen eki saǵat qatarynan emes, bir –eki jattyǵýdan jasaý. Logopedtiń sabaǵyna barǵan kúni úıde bir saǵat jumys jasasa jetedi.
2. Bala bir ýaqytta tamaqtaný kerek. Keshki asty uıyqtar aldynda bir-eki saǵat buryn ishkeni abzal. Tamaqtaný boıynsha dárigerdiń bergen keńesin mindetti túrde eskerý kerek.
3. Mindetti túrde bala kúnde serýendeýge shyǵýy qajet. Taza aýada júrý balanyń kóńil – kúıin jaqsartyp, fızıkalyq jaǵynan jaqsy damýyna yqpal etedi.
4. Kún tártibindegi mańyzdysy bul – balanyń uıyqtaý ýaqyty. Iaǵnı bastaýysh synyp oqýshylary 9-10 saǵattaı uıyqtap dem alýlary kerek. Sonymen qatar, túski uıqyda qajet. Al joǵarǵy synyp oqýshylary úshin 8-9 saǵat uıyqtap dem alý jetkilikti.
Balany bir ýaqytta uıyqtap, bir ýaqytta turýǵa úıretý mańyzdy. Uıqy tynysh bolýy úshin, uıyqtar aldynda qumar oıyndar, qorqynyshty ertegi nemese áńgime estýi, teledıdardy kórý sıaqty nárselerdi tıý kerek.
Kún tártibin eskerý tutyqpasy bar balalar úshin mańyzdy. Sebebi: balalardyń bos ýaqyty kóp bolsa, olar tıym salynǵan jaıttardy jasaıdy. Ata – analar árdaıym balany qadaǵalap otyrý kerek. Ásirese, balalar demalysqa shyqqan kezde. Olar kóbine úıde daıyndalyp, ata- anasynyń basshylyǵymen júrgeni abzal.
Logopedıalyq sabaqtar bastalady...
Tutyqpany emdeý janjaqty júrgizilý kerek. Munda, barlyq emdeý túrleri qamtylady: psıhonevrologtyń usynysy, sóıleý tilik sabaqtar, logoped júrgizgen, kún tártibiniń joǵaryda aıtylǵan mindetterdi eskerilip qurylýy.
Eń aldymen logopedtiń qabyldaýyna barmastan buryn, psıhonevrolog dárigerge qaralýy kerek.
Balanyń anamnezin jınaý qajet, ata-anasymen suhbattasý barysynda. Dáriger balanyń anamnezin jınaǵan soń emdelý kýrsyn jazyp beredi.
Dáriger balany medısınalyq jaǵyna tekserse, logoped pedagogıkalyq jaǵynan tekseredi. Logoped jalpy balada tutyqpanyń qaı kezde paıda bolǵany, qandaı jaǵdaıda, ıaǵnı jalpy sóıleý tilin janjaqty qarastyrady. Logoped tek balanyń sóıleý tilin qarastyra qoımaı, sonymen birge jeke erekshelikterin de jan-jaqty qarastyrady.
Tutyqpa balalarmen sabaq toptyq túrde ótedi. Bir topta 5-7 bala bolady. Sabaq aptasyna 3 ret 1 saǵattan bolady. Logopedıalyq sabaqtyń kýrsy 3-4 aıǵa josparlanǵan.
Tutyqpasy bar bala mektepte...
Mektep – balanyń minez-qulqynyń, tártibiniń, júıke júıesiniń jaǵdaıynyń qalyptasýyna áser etetin syrtqy orta. Tutyqpasy bar bala
mektepke barǵan kezde onyń sóıleý tili ary qaraı órshýi múmkin. Tutyqpa balanyń jasy ósken saıyn kúrdelene túsedi.
Mektep jasyndaǵy balalardyń júıke júıesi juqaryp, yzaqor, ashýlanshaq bolyp ketedi. Sebebi: olar óse kele óz kemistikterin túsine bastaǵanda, «men nege bulaı sóıleımin?»- degen sıaqty suraqtar týyndaıdy.
Synyptastary árdaıym onyń kemistigin aıtyp kúlýi múmkin, al munyn bári balanyń júıke júıesine áser tıgizedi.
Tek qana dostarymen qarym – qatynasqa túsýde qınalyp qana qoımaı, sonymen birge sabaǵynda da úlgermeýshilik baıqalýy múmkin.
Ata-analar balaǵa árqashan kóńil bólip, úıde jyly qarym – qatynas ornatqany jón.
Tutyqpa jaıly arnaıy ádebıetterdi qarastyryp, soǵan sáıkes jumystardy júrgizý.
Sóıleý til erejesi
Árdaıym áńgimelesý barysynda sóılesip jatqan adamynyń júzine qara. Bul seniń boıynda senimdilik pen batyldyqty sezdiredi. Esińe saqta, qaı jerden bolmasań da, asyqpaı, baıaý, sabyrly sóıle.
Sóılep turǵanynda basyndy tómen salbyratpa, artyq qımyldar jasama. Basyndy joǵary kóterip, ózine senimdi bol! Jaýap berýge asyqpa, eń aldymen ishteı aıtyp al.
Sóıler aldynda tynys alyp, birden sóıle. Tynys shyǵarǵanda sóıle. Daýysty dybystardy qatty jarqyn aıt. Daýysty dybystardy ońaı, qysymsyz aıt. 3-4 sózden quralǵan jaı sóılemderdi, bir tynyspen aıt. Sóılemder arasynda mindetti túrde úzilis jasa.
Kúrdeli sóılemderde oısha ekpin jasap, arasynda tynys al. Naqty, mánerli, jarqyn sóıle.
Bul erejeni aıtqan árıne ońaı, degenmen balalarǵa muny oryndaý óte qıynǵa soǵady. Bala sóıleý til erejesin máńgi esińde qalatyndaı etip jattap alǵany jón.
Alǵashqy 10-12 kúnderde logoped «úndemeý tártibin» ótkizýdi usynady. Úndemeý tártibi bul mańyzdy. Ata-analar muny úıde de júrgizý kerek. Iaǵnı eki apta kóleminde balany sóıletpeýge tyrysý jaıly.
Tynys alý, artıkýlásıa jáne daýyssyz dybystar boıynsha jumys
Toptyq sabaqtarda mindetti túrde tynys alý jattyǵýlar júrgiziledi. Logoped túsindiredi sóıleý barysynda qalaı tynys alý kerektigi jaıly. Sóıleý kezinde tynys alý bul jaı tynys alýdan erekshe.
Bala sóıler aldynda tynys alýdy umytpaýy kerek; tynys alǵanda ishimiz kóterilip, tynys shyǵarǵanda tómen túsedi. Tynys alýda keýdeni tym joǵary kótermeý, tynys shyǵarǵanda tómen túsirmeý kerek. Bala tynys
alǵan soń birden sóıleý kerek. Tynys alyp, tynys shyǵarǵan ýaqytta 2-3 sek. úzilis jasaý.
Ádemi, súbeli sóıleý úshin naqty, mánerli bolýy qajet. Logoped osyny mindetke ala otyryp, balalarmen kúndelikti artıkýlásıalyq jattyǵýlar júrgizedi. Úılerine barǵan kezde aınanyń aldynda ózderi jattyǵýdy oryndaýyn tapsyrady.
Mynadaı jattyǵýlar:
1. Tómengi jaqty erkin tómen qaraı túsirý
2. Tútikshe, ezý
3. joǵarǵy erinniń kóterip, qyzyl ıekti jáne tisin kórsetý
4. tómengi eriniń túsirý
Bul jattyǵýlar eriniń jáne jaqtyń qımyl-qozǵalysynyń damýyna áser etedi.
Logoped árbir daýysty dybystardyń artıkýlásıasyn aıtyp, túsindiredi. Jattyǵýlar jasatyp, ony kúndelikti ata-analary úıde jasaýyn qadaǵalap otyrý kerek. Mysaly, a dybysyn aıtyp úırenetin bolsa, aýyzdy keń ashyp, daýsyn qatty shyǵaryp aıtýdy usynady. A dybysyn aıtar kezde aýzyn keń ashsa, sońyna qaraı jumady. Aıtqan kezde daýysta dirildiń bolýyn qadaǵalaý kerek. Eń aldymen logoped jumysty bir, eki dybystan bastap júrgizedi. Árbir tynys alǵanda bir, eki dybystan aıtyp, keıin kúrdelene túsedi.
Sózben jumys
Daýysty dybystardyń artıkýlásıasyn ajyratyp, alǵan soń ol boıynsha jumys júrgizildi. Endi sóz boıynsha jumysqa kóshýge bolady. Naqty jáne jarqyn daýysty dybystardy aıtý qabiletin bekitý.
Sóz boıynsha jumysta eń aldymen daýysyz dybystar boıynsha júrgiziledi. Tutyqpa balalarda kóbinese p, b, g, d, k, t osy atalǵan daýyssyz dybystar buzylady.
1 -4 synyp oqýshylaryna arnalǵan
1. Kezekshi dybys
Júrgizýshi kez-kelgen dybysty aıtady, al qalǵandary sol dybystan bastalatyn sóz aıtady .
5-7 synyp oqýshylaryna arnalǵan
1. Monshaq sóz.
Kez-kelgen qatysýshy sóz aıtady. Sol sózdiń sońǵy dybysyna kelesi bir oqýshy sóz oılap taýyp aıtady. Osylaısha oıyn jalǵasa beredi.
8-10 synyp oqýshylaryna arnalǵan
1. Kim kóp
Oqýshylardyń bireýi býyn aıtady. Sol býynǵa qatysty etip, sóz aıtýy kerek, basqa oqýshylar.
Sanaý jattyǵýlary
Bul jattyǵýdyń túri basqa qaraǵanda ońaı. Sebebi bul kezde oılanbaısyń ne týraly sóıleý kerek dep.
Jattyǵý sanaý arqyly ótkiziledi. Daýysty dybystardan bastalatyn sandardy aıtady, eń aldymen. Mysaly, 10-19 deıin týra, keri. Qosymsha sózdermen aıtqyzsa da bolady.
Fraza boıynsha jumys.
Balalar jeke sózderdi aıtyp úırengen soń logoped fraza boıynsha jumysqa kóshedi. Fraza boıynsha jumys óte mańyzdy. 2-4 sózderden turatyn frazalar boıynsha júrgiziledi. Frazaly jumysta logıkalyq ekpin jáne ıntonasıa óńdeledi.
Frazamen jumysty bir, eki sózden bastaý kerek. Daýysty, daýysyz dybystardan turatyn. Dybystyq jattyǵýlar jasaǵan kezde frazalardy mindetti túrde qaıtalaý qajet. Sonymen birge, úı tapsyrmasyn oryndaýdyń aldynda, uıyqtar aldynda. Jaı sóılemdi bir tynyspen aıtady. Kúrdeli sóılemdi oısha úzilis jasap aıtý, sóılemniń maǵynasyna qaraı bólip aıtý. Úzilis ýaqytyn ishteı úshke deıin sanap turyp jasaý kerek, alǵashynda. Sóıleý kezindegi úzilistiń mańyzy zor. Adam tynys alyp, artıkýlásıalyq apparattary dem alady. Úzilis oıdy júıelep alýǵa kómektesedi.
Frazamen jumysta maqaldy qoldaný tıimdi. Olar ári maǵynaly, ári qysqa da nusqa.
Bala úıde eń aldymen artıkýlásıalyq jattyǵýlar jasap, sodan keıin dybys jattyǵýlaryn, daýys jattyǵýyn, sanaý jattyǵýlaryn kezektiligin saqtaı otyryp jasaý mindetti. Tańerteń mindetti túrde ózin-ózi sendirý trenıńin ótkizý kerek. «Men ózimdi jaqsy sezinemin. Men ádemi, súbeli sóıleımin t. s. s». Tańerteńgi jattyǵý 8-10 mın. sozylady. Bala mektepten kelgen soń tynyǵyp, jaqsy tamaqtanǵany jón. Úı tapsyrmasyn oryndaýdyń aldynda 5 mın. tynys jattyǵýyn jasaý.
Sóz boıynsha jumys (10 mın. )
1. daýysty dybystardan bastaý (basynda, ortasynda, aıaǵynda ) kerek.
2. sanaý jattyǵýlary 10mın.
3. sózderdi aıtý daýyssyz dybystardan bastap 5mın.
4. Frazalardy aıtý 20mın.
A) 2 -4 sózden turatyn frazalardy úzilissiz aıtý
B) 2- 3 sózdi úzilispen aıtý árbir frazany birneshe ret qaıtalaý
Mánerli sóıleý tili boıynsha jumys
Bul jumys boıynsha sóıleý tiliniń tehnıkalyq jaǵyna kóńil bóledi. Durys sóıleý tiliniń elementterin qadaǵalaý. Sóıleý tempi baıaý bolýy kerek. Mánerli sóıleý tiliniń negizgi elementi:logıkalyq ekpin, ıntonasıa, úzilis bolyp tabylady.
Mánerli sóıleý tili boıynsha kelesi jumys túrleri júrgiziledi:
1. Dybys jattyǵýlar (7-10mın. )
2. Sanaý jattyǵýlary (5 mın. )
3. Sózderdi aıtý (20 mın. )
4. Belsendi frazalar (10mın. )
5. Frazan úzilispen, úzilissiz aıtý
6. frazany logıkalyq ekpinmen aıtý (10 mın. )
7. logopedtiń bergen taqyryby boıynsha áńgime quraý (10 mın. )
Qoryta kelgende, bul jumys túrleri mektep jasyndaǵy balalardyń tutyqpasyn joıýǵa baǵyttalǵan. Ata analar men logopedtiń tyǵyz qarym – qatynasta bola otyra jumys júrgizý kerektigi jaıly taǵyda tolyq kózimiz jetip otyr. Jumys eń aldymen balanyń kún tártibin uıymdastyrýdan bastalyp, sóıleý tiliniń kemistigi, onyń paıda bolý sebepteri men belgilerin janjaqty qarastyryp, mektep jasyndaǵy balamen qalaı jumys júrgizý kerektigin tolyq atap ótken. Onyń úıindegi jaǵdaıy men mekteptegi, qorshaǵan ortadaǵy kúıi, ıaǵnı tolyqqandy qarastyrylǵan desek te bolady.
Sarykemer aýyly «Balapan»
balabaqshasynyń ádiskeri A. Kılıbaeva
Tutyqpasy bar balalardyń kún tártibin úıde durys uıymdastyra bilý
Durys uıymdastyrylǵan úıdegi kún tártibi – balanyń tutyqpasyn túzetýge úlken múmkindik beredi. Kún tártibi boıynsha balanyń ómir súrý obrazyn túsiný qajet: oqý, demalý, uıyqtaý, tamaqtaný t. b. Munyn bári balanyń tutyqpasyn joıýǵa jáne nerv júıesin qalyptastyrýǵa baǵyttalady.
Mektep jasyndaǵy balany logopedıalyq sabaqqa jiberer kezde, ata-analar mindetti túrde balany sabaqtan qaldyrmaı jáne onyń qosymsha úıde kúndelikti daıyndalýyn qadaǵalaý.
Mektep jasyndaǵy balalar úshin mindetti túrde kún tártibin naqty josparlap qoıý kerek, ásirese bastaýysh synyp oqýshylaryna.
Alaıda jaqsy kún tártibin uıymdastyryp qoıyp, ony qoldanbaıtyndar da bar. Bul bala úshin óte qıyn. Sebebi: bala óz ýaqytyn únemdeı almaıdy, bos ýaqyty bekerge ótkizedi. Al, ózine kerekti ispen aınalyspaıdy. Kún tártibi eń aldymen balanyń óziniń ýaqytyn tıimdi jumsaýǵa jáne ózin - ózi basqarýǵa tárbıeleıdi. Bul bizdiń jumysymyzda mańyzdy bolyp tabylady. Kún tártibin uıymdastyrýda tómendegilerdi mindetti túrde eskergen jón:
1. Logopedıalyq sabaqqa baratyn ýaqytty eskerýi, oqýshy kúnine eki saǵat óz betimen sóıleý tili boıynsha jumys júrgizýi, degenmen eki saǵat qatarynan emes, bir –eki jattyǵýdan jasaý. Logopedtiń sabaǵyna barǵan kúni úıde bir saǵat jumys jasasa jetedi.
2. Bala bir ýaqytta tamaqtaný kerek. Keshki asty uıyqtar aldynda bir-eki saǵat buryn ishkeni abzal. Tamaqtaný boıynsha dárigerdiń bergen keńesin mindetti túrde eskerý kerek.
3. Mindetti túrde bala kúnde serýendeýge shyǵýy qajet. Taza aýada júrý balanyń kóńil – kúıin jaqsartyp, fızıkalyq jaǵynan jaqsy damýyna yqpal etedi.
4. Kún tártibindegi mańyzdysy bul – balanyń uıyqtaý ýaqyty. Iaǵnı bastaýysh synyp oqýshylary 9-10 saǵattaı uıyqtap dem alýlary kerek. Sonymen qatar, túski uıqyda qajet. Al joǵarǵy synyp oqýshylary úshin 8-9 saǵat uıyqtap dem alý jetkilikti.
Balany bir ýaqytta uıyqtap, bir ýaqytta turýǵa úıretý mańyzdy. Uıqy tynysh bolýy úshin, uıyqtar aldynda qumar oıyndar, qorqynyshty ertegi nemese áńgime estýi, teledıdardy kórý sıaqty nárselerdi tıý kerek.
Kún tártibin eskerý tutyqpasy bar balalar úshin mańyzdy. Sebebi: balalardyń bos ýaqyty kóp bolsa, olar tıym salynǵan jaıttardy jasaıdy. Ata – analar árdaıym balany qadaǵalap otyrý kerek. Ásirese, balalar demalysqa shyqqan kezde. Olar kóbine úıde daıyndalyp, ata- anasynyń basshylyǵymen júrgeni abzal.
Logopedıalyq sabaqtar bastalady...
Tutyqpany emdeý janjaqty júrgizilý kerek. Munda, barlyq emdeý túrleri qamtylady: psıhonevrologtyń usynysy, sóıleý tilik sabaqtar, logoped júrgizgen, kún tártibiniń joǵaryda aıtylǵan mindetterdi eskerilip qurylýy.
Eń aldymen logopedtiń qabyldaýyna barmastan buryn, psıhonevrolog dárigerge qaralýy kerek.
Balanyń anamnezin jınaý qajet, ata-anasymen suhbattasý barysynda. Dáriger balanyń anamnezin jınaǵan soń emdelý kýrsyn jazyp beredi.
Dáriger balany medısınalyq jaǵyna tekserse, logoped pedagogıkalyq jaǵynan tekseredi. Logoped jalpy balada tutyqpanyń qaı kezde paıda bolǵany, qandaı jaǵdaıda, ıaǵnı jalpy sóıleý tilin janjaqty qarastyrady. Logoped tek balanyń sóıleý tilin qarastyra qoımaı, sonymen birge jeke erekshelikterin de jan-jaqty qarastyrady.
Tutyqpa balalarmen sabaq toptyq túrde ótedi. Bir topta 5-7 bala bolady. Sabaq aptasyna 3 ret 1 saǵattan bolady. Logopedıalyq sabaqtyń kýrsy 3-4 aıǵa josparlanǵan.
Tutyqpasy bar bala mektepte...
Mektep – balanyń minez-qulqynyń, tártibiniń, júıke júıesiniń jaǵdaıynyń qalyptasýyna áser etetin syrtqy orta. Tutyqpasy bar bala
mektepke barǵan kezde onyń sóıleý tili ary qaraı órshýi múmkin. Tutyqpa balanyń jasy ósken saıyn kúrdelene túsedi.
Mektep jasyndaǵy balalardyń júıke júıesi juqaryp, yzaqor, ashýlanshaq bolyp ketedi. Sebebi: olar óse kele óz kemistikterin túsine bastaǵanda, «men nege bulaı sóıleımin?»- degen sıaqty suraqtar týyndaıdy.
Synyptastary árdaıym onyń kemistigin aıtyp kúlýi múmkin, al munyn bári balanyń júıke júıesine áser tıgizedi.
Tek qana dostarymen qarym – qatynasqa túsýde qınalyp qana qoımaı, sonymen birge sabaǵynda da úlgermeýshilik baıqalýy múmkin.
Ata-analar balaǵa árqashan kóńil bólip, úıde jyly qarym – qatynas ornatqany jón.
Tutyqpa jaıly arnaıy ádebıetterdi qarastyryp, soǵan sáıkes jumystardy júrgizý.
Sóıleý til erejesi
Árdaıym áńgimelesý barysynda sóılesip jatqan adamynyń júzine qara. Bul seniń boıynda senimdilik pen batyldyqty sezdiredi. Esińe saqta, qaı jerden bolmasań da, asyqpaı, baıaý, sabyrly sóıle.
Sóılep turǵanynda basyndy tómen salbyratpa, artyq qımyldar jasama. Basyndy joǵary kóterip, ózine senimdi bol! Jaýap berýge asyqpa, eń aldymen ishteı aıtyp al.
Sóıler aldynda tynys alyp, birden sóıle. Tynys shyǵarǵanda sóıle. Daýysty dybystardy qatty jarqyn aıt. Daýysty dybystardy ońaı, qysymsyz aıt. 3-4 sózden quralǵan jaı sóılemderdi, bir tynyspen aıt. Sóılemder arasynda mindetti túrde úzilis jasa.
Kúrdeli sóılemderde oısha ekpin jasap, arasynda tynys al. Naqty, mánerli, jarqyn sóıle.
Bul erejeni aıtqan árıne ońaı, degenmen balalarǵa muny oryndaý óte qıynǵa soǵady. Bala sóıleý til erejesin máńgi esińde qalatyndaı etip jattap alǵany jón.
Alǵashqy 10-12 kúnderde logoped «úndemeý tártibin» ótkizýdi usynady. Úndemeý tártibi bul mańyzdy. Ata-analar muny úıde de júrgizý kerek. Iaǵnı eki apta kóleminde balany sóıletpeýge tyrysý jaıly.
Tynys alý, artıkýlásıa jáne daýyssyz dybystar boıynsha jumys
Toptyq sabaqtarda mindetti túrde tynys alý jattyǵýlar júrgiziledi. Logoped túsindiredi sóıleý barysynda qalaı tynys alý kerektigi jaıly. Sóıleý kezinde tynys alý bul jaı tynys alýdan erekshe.
Bala sóıler aldynda tynys alýdy umytpaýy kerek; tynys alǵanda ishimiz kóterilip, tynys shyǵarǵanda tómen túsedi. Tynys alýda keýdeni tym joǵary kótermeý, tynys shyǵarǵanda tómen túsirmeý kerek. Bala tynys
alǵan soń birden sóıleý kerek. Tynys alyp, tynys shyǵarǵan ýaqytta 2-3 sek. úzilis jasaý.
Ádemi, súbeli sóıleý úshin naqty, mánerli bolýy qajet. Logoped osyny mindetke ala otyryp, balalarmen kúndelikti artıkýlásıalyq jattyǵýlar júrgizedi. Úılerine barǵan kezde aınanyń aldynda ózderi jattyǵýdy oryndaýyn tapsyrady.
Mynadaı jattyǵýlar:
1. Tómengi jaqty erkin tómen qaraı túsirý
2. Tútikshe, ezý
3. joǵarǵy erinniń kóterip, qyzyl ıekti jáne tisin kórsetý
4. tómengi eriniń túsirý
Bul jattyǵýlar eriniń jáne jaqtyń qımyl-qozǵalysynyń damýyna áser etedi.
Logoped árbir daýysty dybystardyń artıkýlásıasyn aıtyp, túsindiredi. Jattyǵýlar jasatyp, ony kúndelikti ata-analary úıde jasaýyn qadaǵalap otyrý kerek. Mysaly, a dybysyn aıtyp úırenetin bolsa, aýyzdy keń ashyp, daýsyn qatty shyǵaryp aıtýdy usynady. A dybysyn aıtar kezde aýzyn keń ashsa, sońyna qaraı jumady. Aıtqan kezde daýysta dirildiń bolýyn qadaǵalaý kerek. Eń aldymen logoped jumysty bir, eki dybystan bastap júrgizedi. Árbir tynys alǵanda bir, eki dybystan aıtyp, keıin kúrdelene túsedi.
Sózben jumys
Daýysty dybystardyń artıkýlásıasyn ajyratyp, alǵan soń ol boıynsha jumys júrgizildi. Endi sóz boıynsha jumysqa kóshýge bolady. Naqty jáne jarqyn daýysty dybystardy aıtý qabiletin bekitý.
Sóz boıynsha jumysta eń aldymen daýysyz dybystar boıynsha júrgiziledi. Tutyqpa balalarda kóbinese p, b, g, d, k, t osy atalǵan daýyssyz dybystar buzylady.
1 -4 synyp oqýshylaryna arnalǵan
1. Kezekshi dybys
Júrgizýshi kez-kelgen dybysty aıtady, al qalǵandary sol dybystan bastalatyn sóz aıtady .
5-7 synyp oqýshylaryna arnalǵan
1. Monshaq sóz.
Kez-kelgen qatysýshy sóz aıtady. Sol sózdiń sońǵy dybysyna kelesi bir oqýshy sóz oılap taýyp aıtady. Osylaısha oıyn jalǵasa beredi.
8-10 synyp oqýshylaryna arnalǵan
1. Kim kóp
Oqýshylardyń bireýi býyn aıtady. Sol býynǵa qatysty etip, sóz aıtýy kerek, basqa oqýshylar.
Sanaý jattyǵýlary
Bul jattyǵýdyń túri basqa qaraǵanda ońaı. Sebebi bul kezde oılanbaısyń ne týraly sóıleý kerek dep.
Jattyǵý sanaý arqyly ótkiziledi. Daýysty dybystardan bastalatyn sandardy aıtady, eń aldymen. Mysaly, 10-19 deıin týra, keri. Qosymsha sózdermen aıtqyzsa da bolady.
Fraza boıynsha jumys.
Balalar jeke sózderdi aıtyp úırengen soń logoped fraza boıynsha jumysqa kóshedi. Fraza boıynsha jumys óte mańyzdy. 2-4 sózderden turatyn frazalar boıynsha júrgiziledi. Frazaly jumysta logıkalyq ekpin jáne ıntonasıa óńdeledi.
Frazamen jumysty bir, eki sózden bastaý kerek. Daýysty, daýysyz dybystardan turatyn. Dybystyq jattyǵýlar jasaǵan kezde frazalardy mindetti túrde qaıtalaý qajet. Sonymen birge, úı tapsyrmasyn oryndaýdyń aldynda, uıyqtar aldynda. Jaı sóılemdi bir tynyspen aıtady. Kúrdeli sóılemdi oısha úzilis jasap aıtý, sóılemniń maǵynasyna qaraı bólip aıtý. Úzilis ýaqytyn ishteı úshke deıin sanap turyp jasaý kerek, alǵashynda. Sóıleý kezindegi úzilistiń mańyzy zor. Adam tynys alyp, artıkýlásıalyq apparattary dem alady. Úzilis oıdy júıelep alýǵa kómektesedi.
Frazamen jumysta maqaldy qoldaný tıimdi. Olar ári maǵynaly, ári qysqa da nusqa.
Bala úıde eń aldymen artıkýlásıalyq jattyǵýlar jasap, sodan keıin dybys jattyǵýlaryn, daýys jattyǵýyn, sanaý jattyǵýlaryn kezektiligin saqtaı otyryp jasaý mindetti. Tańerteń mindetti túrde ózin-ózi sendirý trenıńin ótkizý kerek. «Men ózimdi jaqsy sezinemin. Men ádemi, súbeli sóıleımin t. s. s». Tańerteńgi jattyǵý 8-10 mın. sozylady. Bala mektepten kelgen soń tynyǵyp, jaqsy tamaqtanǵany jón. Úı tapsyrmasyn oryndaýdyń aldynda 5 mın. tynys jattyǵýyn jasaý.
Sóz boıynsha jumys (10 mın. )
1. daýysty dybystardan bastaý (basynda, ortasynda, aıaǵynda ) kerek.
2. sanaý jattyǵýlary 10mın.
3. sózderdi aıtý daýyssyz dybystardan bastap 5mın.
4. Frazalardy aıtý 20mın.
A) 2 -4 sózden turatyn frazalardy úzilissiz aıtý
B) 2- 3 sózdi úzilispen aıtý árbir frazany birneshe ret qaıtalaý
Mánerli sóıleý tili boıynsha jumys
Bul jumys boıynsha sóıleý tiliniń tehnıkalyq jaǵyna kóńil bóledi. Durys sóıleý tiliniń elementterin qadaǵalaý. Sóıleý tempi baıaý bolýy kerek. Mánerli sóıleý tiliniń negizgi elementi:logıkalyq ekpin, ıntonasıa, úzilis bolyp tabylady.
Mánerli sóıleý tili boıynsha kelesi jumys túrleri júrgiziledi:
1. Dybys jattyǵýlar (7-10mın. )
2. Sanaý jattyǵýlary (5 mın. )
3. Sózderdi aıtý (20 mın. )
4. Belsendi frazalar (10mın. )
5. Frazan úzilispen, úzilissiz aıtý
6. frazany logıkalyq ekpinmen aıtý (10 mın. )
7. logopedtiń bergen taqyryby boıynsha áńgime quraý (10 mın. )
Qoryta kelgende, bul jumys túrleri mektep jasyndaǵy balalardyń tutyqpasyn joıýǵa baǵyttalǵan. Ata analar men logopedtiń tyǵyz qarym – qatynasta bola otyra jumys júrgizý kerektigi jaıly taǵyda tolyq kózimiz jetip otyr. Jumys eń aldymen balanyń kún tártibin uıymdastyrýdan bastalyp, sóıleý tiliniń kemistigi, onyń paıda bolý sebepteri men belgilerin janjaqty qarastyryp, mektep jasyndaǵy balamen qalaı jumys júrgizý kerektigin tolyq atap ótken. Onyń úıindegi jaǵdaıy men mekteptegi, qorshaǵan ortadaǵy kúıi, ıaǵnı tolyqqandy qarastyrylǵan desek te bolady.
You Might Also Like
-
Mektep oqýshylaryn adamgershilikke tárbıeleýdegi otbasynyń yqpaly
