Uly Otan soǵysy jáne Muqaǵalı
Seksıa: Qazaqstan tarıhy
Taqyryby: Uly Otan soǵysy jáne Muqaǵalı
Kirispe
Adamzat tarıhynda jeńister kóp. Solardyń ishinde mán - mańyzy jóninen shoqtyǵy bıik – Uly Otan soǵysyndaǵy Jeńis. Bıyl osynaý ataýly tarıhı kúnge 70 jyl tolǵaly otyr. Demek, bizdiń beıbit aspan astynda ómir súrip jatqanymyzǵa 70 jyl! Ekinshi dúnıe júzilik soǵystyń ishinde eń aýyry sanalatyn Uly Otan soǵysynda halqymyzdyń basym bóligi Otan qorǵaý jolynda mert bolsa, maıdandy kerek jaraqpen qamtý jolynda eńbek etip, Uly Jeńistiń negizin qalaǵan tyl eńbekshileri qanshama. Soǵys taqyrybyna shyǵarmasyna arqaý qylmaǵan bir de bir aqyn - jazýshy qalmaǵan shyǵar. Patrıottyq rýh bar jerde Uly Jeńis taqyryby árqashanda ózektiligin joımaı, jyl ótip urpaq jańarǵan saıyn mańyzy arta túspek. Ólkemizden shyqqan aqıyq aqynnyń soǵys taqyrybyna arnalǵan shyǵarmalaryn zertteı otyryp, ataýly oqıǵaǵa az da bolsa óz úlesimizdi qosýdy jón kórdik.
Zertteýdiń maqsaty: Hantáńiriniń muzbalaǵy atanǵan Muqaǵalı aqynnyń shyǵarmalaryn taldaý arqyly Uly Otan soǵysynyń ólkemizge tıgizgen áserin zertteý.
Mindeti: Muqaǵalı Maqataevtyń shyǵarmalaryndaǵy soǵys taqyrybyna arnalǵan óleńderdi saraptaý, jınaý, taldaý arqyly soǵys áserin beıneleý. Aqynnyń birneshe kitaptaryn derek kózi retinde paıdalana otyryp, tarıhnamalyq qujattardy zertteý arqyly bilim jetildirý. Taqyryp aıasynda Muqaǵalı mýzeıine, ulttyq kitaphanaǵa, respýblıkalyq muraǵattyń jeke qoryna barý, málimettermen tanysý.
Kútiletin nátıje: Tarıh, ólketaný sabaqtarynda oqýshy taqyryp boıynsha izdeý, tabý, sıntezdeý, analızdeý, zertteý t. b. ádis - tásilderdi qoldana otyryp sapaly bilim, sanaly tárbıe alyp, sheshendik ónerge mashyqtanady.
Atalǵan maqsatqa jetýde zertteý jumysy mynadaı qurylymdardan turady:
Birinshi bólimde Muqaǵalıdyń balalyq shaǵyn qarastyrdyq. Soǵystan qaıtpaǵan ákesi Súleımenge arnalǵan óleńderi. Tyl jumysyndaǵy balalar men analar eńbegi týraly aıtylady.
Ekinshi bólimde soǵys taqyrybyna arnalǵan óleńderine taldaý jasalady. «1941 jyl. Aqpan», «Qyrqynshy jyldar», «Nege jylamasyn», «Aıbarmen áńgime», «Soǵys degen qaıdan shyqty», «Menen sura», «Men soǵysqa barmadym», «Qaıran jeńgem», «Bizder jeńdik», «Maıdannyń báıgesine», «Qara qamba», «Qazaq jeri», «Áke amanaty», «Áke» t. b birneshe óleńderi arqyly soǵystan japa shekken halyqtyń muń - zary, qıyn - qystaý ómiri erik - jigeri sýretteledi. Taldaý jasalady.
Máselen, “Qyrqynshy jyldar” óleńine zer salsaq, “Ákelgenmen ár adamǵa bir qaıǵy, Sol jyldarǵa qarǵys aıtý jat maǵan” degen bir aýyz sózinde órlik pen erlikke negiz bolǵan sol kezeńder ómirdi shyn uqtyrǵanyn aıtady. Óziniń ómirge órlikpen, batyrlyqpen qaraıtyn minezdiligin daýyl jyldarǵa ketken eseniń ólshemi dep biledi. Qan maıdanǵa bireýler qarýmen erlik etse, sol jaýǵa bizde ózimizshe túren saldyq degendi aıtady. Jáne, sol kezeńniń qaıtyp kelmeýin tileıtin aqyn - júrek “Bolmasyn, soǵys, bolmasyn” dep jyr jazdy. Ol, endigi urpaq balalyǵyn jylatyp qan maıdanǵa tastamasyn, bala jany qaıǵyny bilmesin degen appaq tilegin bildiredi. Aqyn sol arman - tilegi qabyl bolǵan kúndi kórdi, biraq eliniń Azattyqqa jetken alańsyz shaǵyn kórýge ǵumyry jetpedi. Biraq, “jaqsynyń atyn, ǵalymnyń hatyn óltirmegen” qazaq degen halyq barda, aqynnyń mol murasy urpaqtan – urpaqqa jete bereri haq. Sebebi, aqyn ózi aıtqandaı: “Men XX ǵasyr urpaqtarynyń qurdasymyn, bálkim, odan keıingi ǵasyrlardyń syrlasymyn” degen kóregen pikiri búgin aqıqatqa aınalyp otyr. Sondaı - aq “Men osy ólmeıtin shyǵarmyn” degen sózi arqyly keń oıly aqynnyń kemeńgerligine taǵy bir márte kóz jetkizesiz.
Ólmeıtindiginiń bir dáleli, aqynnyń basqa tilderge aýdarylǵan shyǵarmalary. Sonyń ishinde aǵylshyn tiline aýdarylǵan «Soǵystyń sońǵy kóktemi» (aýdarǵan GaýHar Halyq) óleńiniń mazmuny da taqyrybymyzdy asha túsedi. Ony jattaý birinshiden búgingi zamanǵa saı úsh tuǵyrly til saıasatyn qoldaý bolsa, ekinshiden, aqyn óleńderiniń álemdi sharlap ketkendigin ańǵarý qıyn emes. Jáne, aǵylshyn tilinde til baılyǵymyzdy jetildire túsýge óz septigin tıgizedi.
Qorytyndy pikir:
Janap ótti balalyq, bala bolyp óspedim,
Sharýanyń ǵumyry kenedeıden keshkenim.
Menen sura,
Bıdaıdyń egilgenin, óskenin,
Menen sura,
Eńbektiń qysqa tańyn, keshterin.
Menen sura soǵystyń tastap ketken zardabyn,
Aýyl qaıtip kóterdi qan maıdannyń salmaǵyn, - deıdi aqyn «Menen sura» óleńinde. Bul shýmaq Uly Otan soǵysy jyldarynda Qazaqstannyń maıdandy aýyl sharýashylyq ónimderimen qamtamasyz etýdegi roli men mańyzyn eske túsiredi.
Muqaǵalı shyǵarmalary árbir zertteýshige jańa qyrynan jańalyqtar usynatyn taǵylymy mol, quny joǵary tarıhı mura.
Negizgi bólim
2. 1. Aqynnyń balalyq shaǵyna saıahat
Soǵys zardaby eń áýeli sheńgelin jetim bala men jesir áıelge qatty batyrdy. Soǵys jáne balalar degen sózdiń sanaǵa syımaıtyn, bir - birine qarama - qarsy uǵymdar ekenin túsinemiz. Osy qasiretti sanasyna myqtap sińirip ósken Muqaǵalıdyń balalyq shaǵy sol surapyl soǵyspen tuspa - tus keldi. Sodan da bolar aqyn óz kúndeliginde: “adam balasynyń baqyty – balalyq shaq. Balalyq shaq baqytsyzdyqpen ótse, sanasy bar pendeniń búkil ǵumyryna aqaý túskeni” dep jazady. Sonymen, alańsyz balań shaǵyn qan maıdannyń qarbalas eńbegine aıyr bastaǵan Muqaǵalı Maqataevtyń ómirbaıanyna úńilsek...
Muqaǵalı Súleımenuly Maqataev – qazaqtyń lırık aqyny, óz zamanynda laıyqty baǵasyn ala almasa da ózinen keıingiler úshin mártebesi bıik. Ol 1931 j. 9 - shy aqpanda Almaty oblysy, qazirgi Raıymbek (burynǵy Narynqol) aýdanynyń Qarasaz aýylynda dúnıege kelgen. Muqaǵalı óziniń týǵan jerin:
Men baqyttymyn,
Baqytty jerde týyldym,
Aınalaıyn, Qarasaz, qasıetińnen sýyńnyń,
Seniń árbir bulaǵyń, meniń árbir qantamyrym emes pe?
Qasıetti turaǵym, qasıetińnen sýyńnyń - dep óleńmen órnektedi.
Tabıǵaty shyraıly da shuraıly Qarasaz topyraǵyndaǵy qaımaǵy buzylmaǵan qazaqy ortada ósip - óngen Muqaǵalıdyń balalyǵy áýelde muńsyz bastalady. Óziniń bir óleńinde aqyn ol kezderdi:
... Jıi enedi túsime burynǵy aýyl,
Oınaq salyp, qulyn - taı qyrynda júr.
Sútten bulaq aǵyzyp, sıyrly aýyl,
İrkit ısi keledi murynǵa bir,- dep saǵyna eske alady.
.... Áje sen birge júrsiń menimenen,
Ólige men ózińdi telimegem.
Aq kımeshek kórinse, seni kórem,
Aq kımeshek joǵalsa... neni kórem?- dep er minezdi, aıbyndy ájesin erekshe qurmettegen.[5] Muqaǵalıdyń ákesi Súleımen kalhozda sýshy, shalǵyshy bolyp jumys istegen qarapaıym sharýa adamy bolǵan. Ájesi Tıyn men anasy Naǵımannyń tárbıesinde ósken onyń alǵashqy óleńderiniń týýyna da óz ákesine degen balalyq saǵynyshy sebep bolady. Qarapaıym sharýa adamy bolǵan ákesi turǵyzǵan shaǵyn lashyq týraly:
Men ósken lashyq – bir bólme,
Bir bólme – maǵan myń bólme.
Han taǵy qarań qalatyn,
Bosaǵańdy attap kirgende, – dep týǵan úıdiń qudiretin jyrǵa qosady. Tóbesi jaıpaq qorjyn tamda turý keshegi bolǵan tarıh. Bir bólmeni sýrettegende "Han taǵy qarań qalatyn" dep aqyn ony bekerden - beker erekshe etip kórsetken joq. Mine, osy tamda bala Muqaǵalıdyń alǵashqy óleńderi, ákesine degen saǵynyshty jyrlary dúnıege keldi. Toqal tamǵa qarap turyp sol kúndermen únsiz syrlasasyń. Qazir bul shaǵyn lashyqtyń kóshirmesi aqynnyń memorıaldy murajaıynda saqtaýly.
Aqynnyń ákesi Súleımen 1941 jyly 29 - jeltoqsanda qan maıdanǵa attanyp kete barady. Úsh aıdan keıin habar - oshar bir jola toqtaıdy. Bala Muqaǵalı ózi de qıyn kezeńdegi jetimdikti bastan keshedi. Sodan da bolar, tik minezdi, jaǵympaz jaltaqtyqty súımeıtin birbetkeı bolyp ósedi. Biraq, óleńge degen mahabbatyn eshqandaı maıdan oty óshire almady. Ákesine degen saǵynyshyn:“Senbeımin ákeń óldi degenge men, sebebi ol, úıimizden tiri attanǵan” degen jyr joldarymen órnektedi.
Muqaǵalı Maqataev – eshqashan ortaımaıtyn, sónbeıtin mol qazyna qaldyrǵan aqyn. Óziniń kózi tirisinde«Ilıch», «Armysyńdar dostar» (1966), «Qarlyǵashym keldiń be?» (1968), «Mavr» (1970), «Shóp japyraqtary», «Sonetter», «Qudiretti komedıa», «Darıǵa júrek» (1972), «Aqqýlar uıyqtaǵanda» (1974), «Shýaǵym meniń» (1975), «Ómir - dastan» (1976) sekildi barlyǵy 11 kitaby jaryq kórdi. Aqyn 1948 - 49 jyldary QazMÝ - dyń zań fakúltetinde, Almaty shet tilder ınstıtýtynda, 1973 - 74 jyldary Máskeýdegi Ádebıet ınstıtýtynda oqyǵan. Onyń 1949 jyly Narynqol aýdandyq “Sovettik shekara” gazetinde alǵash ret «Qyrman basynda», «Qoıshy bala Ákitaı» óleńderi jaryq kóredi. Alańsyz kúlkisin soǵys urlaǵan ózge de qurby - qurdastary tárizdi Muqaǵalı da taǵdyrdyń ashshy dámin tym erte tatty. Bul rette ''Neńdi seniń ańsaımyn, bala shaǵym? '' atty óleńinde:
Ańyzdardan tere júrip masaqty,
Ras, ras kózimizden jas aqty.
Biraq sol bir daýyl jyldar, ot jyldar,
Bárimizden bir - bir batyr jasapty.... dep jyrlady.
Óziniń «Kúndeliginde» aqyn 1976 jyldyń 14 aqpanynda bylaı dep jazypty:
«Meniń qymbatty dostarym! Eger sizder shynymen meniń ómirbaıanymdy, tvorchestvomdy zerttemek bolsańdar, onda men ne jazsam, sonyń bárin túgel oqyp shyǵýdy umytpaǵaısyzdar. Meni óz óleńderimnen bólip qaramaýlaryńyzdy ótinem. Esterińizde bolsyn, meniń óleńim jeke turǵanynda túk te emes. Biriktirip qaraǵanda ol poema ispetti.
Sondyqtan men ózimniń «Menim» arqyly jasyrmaı, jappaı ómirimniń shejiresin jasap shyqtym. Janymnyń muńy men qýanyshy - bári sonda. Solar basqa júrekterge óz sáýlesin túsirýge tıis dep oılaımyn.
Taqyryby: Uly Otan soǵysy jáne Muqaǵalı
Kirispe
Adamzat tarıhynda jeńister kóp. Solardyń ishinde mán - mańyzy jóninen shoqtyǵy bıik – Uly Otan soǵysyndaǵy Jeńis. Bıyl osynaý ataýly tarıhı kúnge 70 jyl tolǵaly otyr. Demek, bizdiń beıbit aspan astynda ómir súrip jatqanymyzǵa 70 jyl! Ekinshi dúnıe júzilik soǵystyń ishinde eń aýyry sanalatyn Uly Otan soǵysynda halqymyzdyń basym bóligi Otan qorǵaý jolynda mert bolsa, maıdandy kerek jaraqpen qamtý jolynda eńbek etip, Uly Jeńistiń negizin qalaǵan tyl eńbekshileri qanshama. Soǵys taqyrybyna shyǵarmasyna arqaý qylmaǵan bir de bir aqyn - jazýshy qalmaǵan shyǵar. Patrıottyq rýh bar jerde Uly Jeńis taqyryby árqashanda ózektiligin joımaı, jyl ótip urpaq jańarǵan saıyn mańyzy arta túspek. Ólkemizden shyqqan aqıyq aqynnyń soǵys taqyrybyna arnalǵan shyǵarmalaryn zertteı otyryp, ataýly oqıǵaǵa az da bolsa óz úlesimizdi qosýdy jón kórdik.
Zertteýdiń maqsaty: Hantáńiriniń muzbalaǵy atanǵan Muqaǵalı aqynnyń shyǵarmalaryn taldaý arqyly Uly Otan soǵysynyń ólkemizge tıgizgen áserin zertteý.
Mindeti: Muqaǵalı Maqataevtyń shyǵarmalaryndaǵy soǵys taqyrybyna arnalǵan óleńderdi saraptaý, jınaý, taldaý arqyly soǵys áserin beıneleý. Aqynnyń birneshe kitaptaryn derek kózi retinde paıdalana otyryp, tarıhnamalyq qujattardy zertteý arqyly bilim jetildirý. Taqyryp aıasynda Muqaǵalı mýzeıine, ulttyq kitaphanaǵa, respýblıkalyq muraǵattyń jeke qoryna barý, málimettermen tanysý.
Kútiletin nátıje: Tarıh, ólketaný sabaqtarynda oqýshy taqyryp boıynsha izdeý, tabý, sıntezdeý, analızdeý, zertteý t. b. ádis - tásilderdi qoldana otyryp sapaly bilim, sanaly tárbıe alyp, sheshendik ónerge mashyqtanady.
Atalǵan maqsatqa jetýde zertteý jumysy mynadaı qurylymdardan turady:
Birinshi bólimde Muqaǵalıdyń balalyq shaǵyn qarastyrdyq. Soǵystan qaıtpaǵan ákesi Súleımenge arnalǵan óleńderi. Tyl jumysyndaǵy balalar men analar eńbegi týraly aıtylady.
Ekinshi bólimde soǵys taqyrybyna arnalǵan óleńderine taldaý jasalady. «1941 jyl. Aqpan», «Qyrqynshy jyldar», «Nege jylamasyn», «Aıbarmen áńgime», «Soǵys degen qaıdan shyqty», «Menen sura», «Men soǵysqa barmadym», «Qaıran jeńgem», «Bizder jeńdik», «Maıdannyń báıgesine», «Qara qamba», «Qazaq jeri», «Áke amanaty», «Áke» t. b birneshe óleńderi arqyly soǵystan japa shekken halyqtyń muń - zary, qıyn - qystaý ómiri erik - jigeri sýretteledi. Taldaý jasalady.
Máselen, “Qyrqynshy jyldar” óleńine zer salsaq, “Ákelgenmen ár adamǵa bir qaıǵy, Sol jyldarǵa qarǵys aıtý jat maǵan” degen bir aýyz sózinde órlik pen erlikke negiz bolǵan sol kezeńder ómirdi shyn uqtyrǵanyn aıtady. Óziniń ómirge órlikpen, batyrlyqpen qaraıtyn minezdiligin daýyl jyldarǵa ketken eseniń ólshemi dep biledi. Qan maıdanǵa bireýler qarýmen erlik etse, sol jaýǵa bizde ózimizshe túren saldyq degendi aıtady. Jáne, sol kezeńniń qaıtyp kelmeýin tileıtin aqyn - júrek “Bolmasyn, soǵys, bolmasyn” dep jyr jazdy. Ol, endigi urpaq balalyǵyn jylatyp qan maıdanǵa tastamasyn, bala jany qaıǵyny bilmesin degen appaq tilegin bildiredi. Aqyn sol arman - tilegi qabyl bolǵan kúndi kórdi, biraq eliniń Azattyqqa jetken alańsyz shaǵyn kórýge ǵumyry jetpedi. Biraq, “jaqsynyń atyn, ǵalymnyń hatyn óltirmegen” qazaq degen halyq barda, aqynnyń mol murasy urpaqtan – urpaqqa jete bereri haq. Sebebi, aqyn ózi aıtqandaı: “Men XX ǵasyr urpaqtarynyń qurdasymyn, bálkim, odan keıingi ǵasyrlardyń syrlasymyn” degen kóregen pikiri búgin aqıqatqa aınalyp otyr. Sondaı - aq “Men osy ólmeıtin shyǵarmyn” degen sózi arqyly keń oıly aqynnyń kemeńgerligine taǵy bir márte kóz jetkizesiz.
Ólmeıtindiginiń bir dáleli, aqynnyń basqa tilderge aýdarylǵan shyǵarmalary. Sonyń ishinde aǵylshyn tiline aýdarylǵan «Soǵystyń sońǵy kóktemi» (aýdarǵan GaýHar Halyq) óleńiniń mazmuny da taqyrybymyzdy asha túsedi. Ony jattaý birinshiden búgingi zamanǵa saı úsh tuǵyrly til saıasatyn qoldaý bolsa, ekinshiden, aqyn óleńderiniń álemdi sharlap ketkendigin ańǵarý qıyn emes. Jáne, aǵylshyn tilinde til baılyǵymyzdy jetildire túsýge óz septigin tıgizedi.
Qorytyndy pikir:
Janap ótti balalyq, bala bolyp óspedim,
Sharýanyń ǵumyry kenedeıden keshkenim.
Menen sura,
Bıdaıdyń egilgenin, óskenin,
Menen sura,
Eńbektiń qysqa tańyn, keshterin.
Menen sura soǵystyń tastap ketken zardabyn,
Aýyl qaıtip kóterdi qan maıdannyń salmaǵyn, - deıdi aqyn «Menen sura» óleńinde. Bul shýmaq Uly Otan soǵysy jyldarynda Qazaqstannyń maıdandy aýyl sharýashylyq ónimderimen qamtamasyz etýdegi roli men mańyzyn eske túsiredi.
Muqaǵalı shyǵarmalary árbir zertteýshige jańa qyrynan jańalyqtar usynatyn taǵylymy mol, quny joǵary tarıhı mura.
Negizgi bólim
2. 1. Aqynnyń balalyq shaǵyna saıahat
Soǵys zardaby eń áýeli sheńgelin jetim bala men jesir áıelge qatty batyrdy. Soǵys jáne balalar degen sózdiń sanaǵa syımaıtyn, bir - birine qarama - qarsy uǵymdar ekenin túsinemiz. Osy qasiretti sanasyna myqtap sińirip ósken Muqaǵalıdyń balalyq shaǵy sol surapyl soǵyspen tuspa - tus keldi. Sodan da bolar aqyn óz kúndeliginde: “adam balasynyń baqyty – balalyq shaq. Balalyq shaq baqytsyzdyqpen ótse, sanasy bar pendeniń búkil ǵumyryna aqaý túskeni” dep jazady. Sonymen, alańsyz balań shaǵyn qan maıdannyń qarbalas eńbegine aıyr bastaǵan Muqaǵalı Maqataevtyń ómirbaıanyna úńilsek...
Muqaǵalı Súleımenuly Maqataev – qazaqtyń lırık aqyny, óz zamanynda laıyqty baǵasyn ala almasa da ózinen keıingiler úshin mártebesi bıik. Ol 1931 j. 9 - shy aqpanda Almaty oblysy, qazirgi Raıymbek (burynǵy Narynqol) aýdanynyń Qarasaz aýylynda dúnıege kelgen. Muqaǵalı óziniń týǵan jerin:
Men baqyttymyn,
Baqytty jerde týyldym,
Aınalaıyn, Qarasaz, qasıetińnen sýyńnyń,
Seniń árbir bulaǵyń, meniń árbir qantamyrym emes pe?
Qasıetti turaǵym, qasıetińnen sýyńnyń - dep óleńmen órnektedi.
Tabıǵaty shyraıly da shuraıly Qarasaz topyraǵyndaǵy qaımaǵy buzylmaǵan qazaqy ortada ósip - óngen Muqaǵalıdyń balalyǵy áýelde muńsyz bastalady. Óziniń bir óleńinde aqyn ol kezderdi:
... Jıi enedi túsime burynǵy aýyl,
Oınaq salyp, qulyn - taı qyrynda júr.
Sútten bulaq aǵyzyp, sıyrly aýyl,
İrkit ısi keledi murynǵa bir,- dep saǵyna eske alady.
.... Áje sen birge júrsiń menimenen,
Ólige men ózińdi telimegem.
Aq kımeshek kórinse, seni kórem,
Aq kımeshek joǵalsa... neni kórem?- dep er minezdi, aıbyndy ájesin erekshe qurmettegen.[5] Muqaǵalıdyń ákesi Súleımen kalhozda sýshy, shalǵyshy bolyp jumys istegen qarapaıym sharýa adamy bolǵan. Ájesi Tıyn men anasy Naǵımannyń tárbıesinde ósken onyń alǵashqy óleńderiniń týýyna da óz ákesine degen balalyq saǵynyshy sebep bolady. Qarapaıym sharýa adamy bolǵan ákesi turǵyzǵan shaǵyn lashyq týraly:
Men ósken lashyq – bir bólme,
Bir bólme – maǵan myń bólme.
Han taǵy qarań qalatyn,
Bosaǵańdy attap kirgende, – dep týǵan úıdiń qudiretin jyrǵa qosady. Tóbesi jaıpaq qorjyn tamda turý keshegi bolǵan tarıh. Bir bólmeni sýrettegende "Han taǵy qarań qalatyn" dep aqyn ony bekerden - beker erekshe etip kórsetken joq. Mine, osy tamda bala Muqaǵalıdyń alǵashqy óleńderi, ákesine degen saǵynyshty jyrlary dúnıege keldi. Toqal tamǵa qarap turyp sol kúndermen únsiz syrlasasyń. Qazir bul shaǵyn lashyqtyń kóshirmesi aqynnyń memorıaldy murajaıynda saqtaýly.
Aqynnyń ákesi Súleımen 1941 jyly 29 - jeltoqsanda qan maıdanǵa attanyp kete barady. Úsh aıdan keıin habar - oshar bir jola toqtaıdy. Bala Muqaǵalı ózi de qıyn kezeńdegi jetimdikti bastan keshedi. Sodan da bolar, tik minezdi, jaǵympaz jaltaqtyqty súımeıtin birbetkeı bolyp ósedi. Biraq, óleńge degen mahabbatyn eshqandaı maıdan oty óshire almady. Ákesine degen saǵynyshyn:“Senbeımin ákeń óldi degenge men, sebebi ol, úıimizden tiri attanǵan” degen jyr joldarymen órnektedi.
Muqaǵalı Maqataev – eshqashan ortaımaıtyn, sónbeıtin mol qazyna qaldyrǵan aqyn. Óziniń kózi tirisinde«Ilıch», «Armysyńdar dostar» (1966), «Qarlyǵashym keldiń be?» (1968), «Mavr» (1970), «Shóp japyraqtary», «Sonetter», «Qudiretti komedıa», «Darıǵa júrek» (1972), «Aqqýlar uıyqtaǵanda» (1974), «Shýaǵym meniń» (1975), «Ómir - dastan» (1976) sekildi barlyǵy 11 kitaby jaryq kórdi. Aqyn 1948 - 49 jyldary QazMÝ - dyń zań fakúltetinde, Almaty shet tilder ınstıtýtynda, 1973 - 74 jyldary Máskeýdegi Ádebıet ınstıtýtynda oqyǵan. Onyń 1949 jyly Narynqol aýdandyq “Sovettik shekara” gazetinde alǵash ret «Qyrman basynda», «Qoıshy bala Ákitaı» óleńderi jaryq kóredi. Alańsyz kúlkisin soǵys urlaǵan ózge de qurby - qurdastary tárizdi Muqaǵalı da taǵdyrdyń ashshy dámin tym erte tatty. Bul rette ''Neńdi seniń ańsaımyn, bala shaǵym? '' atty óleńinde:
Ańyzdardan tere júrip masaqty,
Ras, ras kózimizden jas aqty.
Biraq sol bir daýyl jyldar, ot jyldar,
Bárimizden bir - bir batyr jasapty.... dep jyrlady.
Óziniń «Kúndeliginde» aqyn 1976 jyldyń 14 aqpanynda bylaı dep jazypty:
«Meniń qymbatty dostarym! Eger sizder shynymen meniń ómirbaıanymdy, tvorchestvomdy zerttemek bolsańdar, onda men ne jazsam, sonyń bárin túgel oqyp shyǵýdy umytpaǵaısyzdar. Meni óz óleńderimnen bólip qaramaýlaryńyzdy ótinem. Esterińizde bolsyn, meniń óleńim jeke turǵanynda túk te emes. Biriktirip qaraǵanda ol poema ispetti.
Sondyqtan men ózimniń «Menim» arqyly jasyrmaı, jappaı ómirimniń shejiresin jasap shyqtym. Janymnyń muńy men qýanyshy - bári sonda. Solar basqa júrekterge óz sáýlesin túsirýge tıis dep oılaımyn.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
