InfoHub Logo

“Kóktem týa Naýryz keler, kún menen tún teńeler” degen el arasyndaǵy maqal Naýryz meıramynyń kelýimen jańa jyl týady, naýryzdyń 22-shi juldyzy Ulystyń uly kúni, kún men tún teńelip, aınala yzǵarly qystan keıin qaıta tirilgendeı jasylǵa oranady. Naýryz meıramynyń tarıhy sonaý ejelgi zamannan beri qalyptasqan. Naýryz sózi kóne parsy tilinen aýdarǵanda jańa kún degen uǵymǵa ıe. Ony kóptegen túrkitildes Ortalyq Azıadaǵy memleketter toılaıdy, sondyqtan halyqaralyq mereke dep te eseptelinedi.  Merekelik dastarhanǵa mindetti túrde quramyna 7 azyqtyq zat kiretin, kıeli ulttyq taǵam - Naýryz kójeni ázirleıdi. Onyń quramyna bıdaı, tary, súr et, burshaq, sút, sý, tuz qosylady. Sonymen qatar dastarhanǵa baýyrsaq, toqash, qymyz, shubat, aıran, qurt, beshbarmaq jáne etten ázirlengen taǵamdar qoıylady. Mereke kúni dastarhan dámdi taǵamdarǵa tolýy qajet. Aǵaıyn-týystar, kórshi qolańdar bir-birine qonaq bolǵan.  Naýryzda aýyldyń aqsaqaldary bata beredi. Bata berý ulttyq dástúrdiń biri bolyp tabylady. Naýryz kúni berilgen batanyń da orny erekshe. Sonymen qatar bul meıramda ulttyq oıyndar oınatylady. Ulttyq oıyndar bizdiń rýhanı mádenıetimizdiń bir bóligi ispettes. Naýryz meıramy kezde altybaqan, aýdaryspaq, kókpar, arqan tartys, teńge ilý, jamby atý, aqsúıek sekildi  ulttyq oıyndar oınalady. Ulystyń uly kúni renjisken adamdar bolsa, bir-birine degen ókpe-renishterin  umytyp, tós qaǵysyp tatýlasady. Bul meıramda tek qana qýanysh pen shattyq oryn alady.  

Qazaq halqynda jyl sanaýdyń óz úlgisi bar. Qazaqtar jyldy múshel arqyly sanaǵan. Músheldi belgili bir tártip boıynsha toptaǵan jáne ol ejelden kele jatqan dástúr bolǵan. Múshel boıynsha ár jylǵa 12 ańnyń ataýy berilgen, olar: tyshqan, sıyr, barys, qoıan, ulý, jylan, jylqy, qoı, meshin, taýyq, ıt, dońyz. Bir jyl on eki aıǵa bólingen. Ár jyldyń naýryzdyń 22-i jańa jyl, jyl basy boldy. Qazaqtardyń mıfologıalyq nanymdary boıynsha Naýryz meıramy qarsańynda baqyt jer sharyn aınalyp ótedi, sondyqtan mereke qarsańyndaǵy túndi baqyt túni dep ataǵan, ıaǵnı Naýryz - kelgen kún jerdegi jaqsylyq, jaryq, gúlder gúldegen kezde qustar saıraı bastaıdy, dala jap-jasyl shóppen jabylady, aǵyndar aǵa bastaıdy, jer betine jańa jyl túsedi. Naýryz - jer betinde jaqsylyq ornaǵan kún. Naýryz meıramynda adamdar árqashan jappaı kóńil kúıdi kóterýmen júredi. Barlyǵy án aıtady, bı bıleıdi, ulttyq oıyndar oınaıdy.   Sondaı-aq, aqyndar aıtysy Naýryz meıramynda uıymdastyrylyp, aqyndar  óz sheberlikterin ortaǵa salady. Bata  qazaqtyń erteden kele jatqan ulttyq dástúrleriniń biri. Bata, tilek aq dastarhan basynda, túrli toılarda, jaqsylyqtarda aıtylady. Ulystyń uly kúni úlken kisiler bata beredi. Naýryzda jıi beriletin batalardyń biri:

Ulysyń oń bolsyn,                                           

Aq mol bolsyn.                                                  

Qaıda barsa jol bolsyn!                                     

Ulys baqty bolsyn,                                             

Tórt túlik aqty bolsyn!                                    

Ulys bereke bersin,

Bále - jala jerge ensin!

Naýryz - Jer betindegi barlyq adamdardyń jáne tabıǵattyń birliginiń merekesi, úılesimdilik, jaryq pen meıirimdilik merekesi!

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti. Tarıh, arheologıa jáne etnologıa fakúlteti        
Tarıh mamandyǵynyń 2-kýrs magıstranty  Tasılova Aıkena      
Jetekshisi: PhD, dosent m.a Baıdavletova Madına

---