InfoHub Logo

Elińniń uly bolsań, Elińe janyń ashysa, azamattyq namysyń bolsa, qazaqtyń ulttyq jalǵyz memleketiniń nyǵaıyp-kórkeıýi jolynda jan terińdi syǵyp júrip eńbek et. Jerdiń de, eldiń de ıesi óziń ekenindi umytpa!-dep Elbasymyz aıtqandaı elime azda bolsa úlesimdi qosýǵa, bar kúshimdi salyp eńbek etý meniń basty maqsatym bolmaq.

Mine, Qazaqstan táýelsiz el bolǵanyna bıyl 25 jyl bolyp otyr. Eldik týymyz tigilgen úlken úıimiz, altyn shańyraǵymyz da osynda. Jarastyǵymyz da, jaqsylyǵymyz da, tynyshtyǵymyzdyń da qıasy, mahabbatymyzdyń da uıasy - Qazaqstan. Biz baqytty da yntymaǵy men tatýlyǵy jarasqan beıbit elde turyp jatyrmyz. Ata-babamyz ǵasyrlyr boıy ańsap kelgen Táýelsizdik 1991 jyldyń 16 jeltoqsanynda bastaý alady. Qol jetkizgen táýelsizdik qolyzmyzǵa ońaı túsken joq. Elimizdiń basynan nebir qıynshylyqtar, surpaıy soǵystyr ótti. Elimizdiń tutastyǵy men tynyshtyǵyn saqtaýǵa batyrlar men qarapaıym halyqtar óz jandaryn pıda etti. Qazirgi Qazaqstan búkilálemdik problemalardy talqylyýda jáne sheshýde yqpaldy ról atqaryp keledi. Elimizdiń tynyshtyǵy men qaýypsizdigi bizdiń Elbasymyz Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń júrgizip otyrǵan salıqaly saıasytynyń arqasy dep bilemin.

Elbasymyz «Biz táýelsizdikti aqylmen, ata-babamyz jolymen aldyq dep oılaımyn» - degen edi bir sózinde. Az ýaqyt ishinde elimiz el tańqalarlyqtaı jetistikterge jetti. Elbasymyzdyń arman tilegi júzege asyp, álem kóz tikken ásem de, arý qala astanamyz - Astana boı kóterdi .Astananyń Esil ózeniniń sol jaǵalaýynan ákimshilik ortalyǵy boı túzedi. Munda álem halyqtarynyń ókilderi jıi bas qosyp, ózekti májilister men medıa-forýmdar ótkizetin ortalyqqa aınaldy. Qazaqstan ata-babamyzdyń meken etken ejelgi qonysy. Elimizde san túrli ulttardan qurylǵan ulystar men ult ókilderi bir jeńnen qol shyǵyryp, bir jaǵadan bas shyǵyryp, tatý-tátti eńbek etip ósip-óńip keledi. Maqtanyshpen aıtsam, bizdiń elimiz búkil álemge qoǵamdyǵy tatýlyq pen yntymaqtastyqtyń asyl úlgisin saqtaýdyń, mádenıet pen dinderdiń, úılesimdi damýyna qamqorlyq jasaýdyń basty úlgisin kórsetip otyr. Elbasymyzdyń bıylǵy halyqqa arnalǵan «Qazaqstan jańa jıhandyq naqty ahýalda: ósý, reformalar, damý» atty Joldaýynda, qajyrly eńbekti qajet etetin, keleshegi kemel Nurly jolda birligimizdi bekemdep, aıanbaı ter tógýimizdi, otandy súıý babalardan mıras bolǵan uly murany qadirleý, ony kózdiń qarashyǵyndaı saqtaý, óz úlesińdi qosyp, damytý jáne keıingi urpaqqa amanat etip, tabystaý degen bolatyn. Talaı-talaı qas batyrlar janyn qıyp, qorǵap qalǵan, talaı arýlar mahabbat qurbany bolǵan, talaı ózegi órtengen ókinishti jandar men qýanyshtan júregi jaryla shattanǵan pendelerdiń kýágeri bolǵan qasıetti Otanymyz - Qazaqstan!

Qazaqstan - táýelsiz el. Sol táýelsizdiń jolynda qazaq babam ne kórmedi deseńizshi?! Elimizdiń basynan azap ta, ashtyq ta, sum soǵys ta ótti. Ásirese, HH ǵasyr qazaq halqy úshin aýyr tıip, qaıǵyǵa toly kezeńimen este qalady. Myń toǵyz júz altynshy jyldaǵy kóterilis, jıyrmasynshy jyldardaǵy ashtyq, otyzynshy jyldardaǵy totolıtarlyq júıe, uly Otan soǵysy, myń toǵyz júz seksen altynshy jylǵy jerdi dúr silkindirgen Jeltoqsan oqıǵasy. Bunyń barlyǵy da qazaq jerine aýyr jara saldy. Qansha qıynshylyq kelse de, biz olardy eshqashan umytpaımyz. Sebebi, bul - tarıh. «Ótkenimizdi umytsaq, bolashaq bizdi keshirmeıdi» degen uly danalyq sóz bar emes pe? Osy danalyqtyń árdaıym jadymyzda saqtalǵanyn qalaımyn. Sonaý el basyna túsken náýbet jyldary tarydaı shashyrap ketkenderdiń elge oralǵan sáttegi týǵan jerdi, ata-babalarynyń kindik qany tamǵan topyraqty  qushyrlana súıgen sáttegi beınelerin kórgende qalaısha tolqymassyń?! Sol ata mekenge oralǵan qandastardyń ishinde men de óz Otanymnyń bir kirpishi bolyp qalandym. Óz urpaǵymdy ultyna qosaıyn, ulttyq qundylyqtardy dáripteıin dep keldim. Ejelden erkindikti ańsaǵan azat halqymyz táýelsizdiginiń 25 jyldyǵyn toılaǵaly otyr. Qazaqstan, táýelsiz memleket retinde, dúnıe júzindegi barlyq elderge túgeldeı derlik tanyldy. Bárinen buryn adamnyń jan dúnıesi, rýhy men ar-ujdany azattyqty tileıdi eken. Táýelsizdik - ulttyq tildiń, dástúrdiń, salt-sananyń myzǵymas tiregi, kúshi, altyn dińgegi, halyqtyń baq juldyzy. Táýelsizdik - arman! Jer betinde qansha ult bolsa, sonsha arman bar. Sol armanǵa bizdiń qazaq halqy jetti. Biz jettik. 1991 jyl - elimizdiń Qazaqstan degen atpen búkil álemge alǵash qadam basqan jyly. Búgingi Qazaqstan - tek ózi ornalasqan aımaqta ǵana emes, búkilálemdik problemalardy talqylaýda jáne sheshýde yqpaldy ról atqaratyn el. «Qaz turyp, qadam basqan táýelsizdik sábılik tusaýyn ómirsheń ýaqytqa kestirgen kezden bastap, osynaý 25 jyldyń bederinde aıshylyq jerdi alty ret attaǵan alyp sekildi, dáýir jalynyn myǵym ustap, tizginin bekem qaǵa bildi»- dep Elbasymyz aıtqandaı, egemen Qazaqstandy búginde barsha álem tanyp otyr. Ata-Zańymyzǵa sáıkes Qazaqstan jáne Qazaqstandyqtar eshkimniń jerine kóz salmaıdy, biraq óz jeriniń ultaraqtaı bóligin eshkimge bermeıdi.

Qazaqstan úshin, qazaq halqy úshin táýelsizdik aspannan túsken syı emes edi. Halqymyz bostandyqty ańsap, Táýelsizdikke zaryǵyp jetti. Táýelsizdik jolynda elimiz az qıynshylyq kórgen joq. Táýelsizdik -ata-babamyzdyń ejelden kele jatqan armany. Halqymyzdyń bostandyqqa umtylysynyń jáne óshpes qaısar rýhynyń arqasynda táýelsizdikke qol jetkizdik. Bul kúnge deıin jetken umytylmas oqıǵalar- el bostandyǵyn qorǵaý soǵystary men ult-azattyq kóterilisterdiń tarıhymyzda óshpes ónege, ólmes mura  retinde saqtalatyny ras. Eldiń birtutastyǵy men tynyshtyǵyn saqtaýǵa han-sultandar, batyrlar, qarapaıym halyqtyń ózi de jandaryn pıda etken. Táýelsizdik degen uly jeńiske qol jetkizýde áli de jańǵyryp turǵan keshegi Jeltoqsannyń da septigi az bolǵan joq - stýdent jastardyń kóshege shyǵyp úndeýi jáne egemendik úshin zardap shegýge daıyn ekendigin kórsete bilýi barsha halyqqa senim men jiger bergen bolatyn. Qazirgi tańda Táýelsizdik - barlyǵymyz úshin erekshe qasıetti kún. Birliktiń, yntymaqtastyq pen tatýlyqtyń kúni. Memleketimizdiń táýelsizdigi - eń aldymen halqymyzdyń baqyty. Alǵashqy jyldarda basym maqsattardyń qatarynda egemendikti nyǵaıtý, ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý, ekonomıkadaǵy qıynshylyqtarǵa jaýap berý bolǵan edi. Sondyqtan búgingi kúni halqymyz ótkennen qalǵan tarıhı ónegeni, otansúıgishtikti, ultyna  degen mahabbatty joǵaltpaı, ári qaraı jastardyń patrıottyq sezimine engizýge erekshe kóńil bólýi kerek dep oılaımyn.

Qazaqstan - baı tarıhpen, kóne mádenıetpen jáne erekshe tabıǵatpen uly memleket. Bizdiń Elbasymyz - N.Á.Nazarbaev, dana adam, sheber saıasatshy, naǵyz otanshyl. Ata Zańymyz myǵym. Bizdiń Ata Zańymyz - negizgi táýelsizdiktiń nyshandarynyń biri. Táýelsizdik - bul búgingi ómir ǵana emes, sonymen qatar, erteńgi ómirimiz - Qazaqstannyń bolashaǵy, onyń múmkindikteri men maqsattary. Táýelsiz bolý - óz taǵdyryna jaýap berý degen sóz. Ult táýelsizdiginiń basty tuǵyry – ulttyq qundylyq dep esepteımin. Olaı bolsa áleýmettik máni zor ulttyq qundylyqtardyń mán maǵynasyn uǵyndyrý, ony balanyń sanasyna, sezimine, minez-qulqyna áser etetindeı dárejede jetkizý muǵalimnen sheberlikti talap etedi. Óıtkeni, jeke tulǵanyń qundylyq baǵdary týraly túsinikti bastaýysh synypta qalyptastyrý kerek. Jeke tulǵanyń qundylyq túsinikterine áser ete oqytý onyń eń aldymen, ádeptiligine basa nazar aýdarýdy qajet etedi. Óıtkeni ol - halqymyzdyń ulttyq psıhologıasynyń ózegi, onyń ǵasyrlar boıy qalyptasqan qoǵamdyq sanasynyń praktıkalyq kórinisi, barlyq kisilik qasıetteriniń jıyntyǵy. Tárbıe mektebi bolyp tabylatyn qazaqtyń maqal-mátelder men ańyz-áńgimeleri dúnıejúzilik tájirıbede batystyq uǵymdarmen sáıkes kele bermeıtini anyq. Qazaq dúnıetanymynyń ózegi - adamgershilik. Qazaq: «Janym - arymnyń sadaǵasy», «Dúnıe - qoldyń kiri», «Týǵan elim bolmasa, týmaı-aq qoısyn Kún men Aı», «Kisi elinde sultan bolǵansha, óz elińde ultan bol»,- dep, eline dástúrin dinmen bekite otyryp, adam qalyptastyrýdyń qaıtalanbas mektebin jasaǵan. Jatqa elikteý - ózin-ózi qor sanaý. Bul ulttyq sanasy jetilmegen elde bolatyn kórinis.

Ulttyq mekteptiń úlgisin qalyptastyrýdy ulttyq sana men qazaqı kisilikti jan dúnıesin qalyptastyrý arqyly, álemdik órkenıetke ene alamyz. Álemdik órkenıet bul - mádenıetterdiń bir-birine birigýi ǵana emes, ár halyq mádenıetiniń óz bolymysyn saqtaı otyryp, ár halyqtyń ózin-ózi tanyp-bilýi, órkenıetti elder arasynda teń dárejege jetýi. Mektepte balanyń tarydaı bolyp kirgen kúninen, taýdaı bolyp shyqqanyna deıingi aralyǵynda  jan dúnıesiniń ulttyq rýhta qalyptasyp, oǵan ulttyq mádenıet, salt-dástúr sińire bilgen jón. Ár bala - Allanyń ata-anaǵa tartqan syıy, tabıǵattyń ǵajaıyp qubylysy desek, ár balanyń múmkindigi joǵary-tómendigine qaramastan, ózinshe tulǵa retinde tanýymyz jón. Onyń shyǵarmashylyq, daralyq qasıetin damytýǵa, qıalyn sharyqtatýǵa umtylyp, balanyń ár jastaǵy rýhanı ózgerisi, tabıǵı tilegin eskerýimiz kerek. Ulttyq mádenıet shákirtti adamgershilikke, parasattylyqqa, jaqsy qasıetterge tárbıeleıdi. Jumysty uıymdastyra bilý mádenıetine deıin bári qundy. Naǵyz azamat bı bıleý, án aıtý, sóıleý, jazý, bilim jınaý, kıiný, tamaqtaný mádenıeti, qarym-qatynas, til mádenıeti taǵy basqa mádenıetterden habardar bolyp, bilmegenin meńgerýi jáne osylardyń bári eń aldymen ulttyq mádenıetti ıgerýden bastalatynyn bilý qajet. Qazaqstannyń damýyna úles qosatyn, álemdik órkenıetke kóteriletin bilimdi de mádenıetti, parasatty, densaýlyǵy myqty azamat tárbıelep shyǵarý-qoǵam, ustazdar men ata-analar qaýymynyń búgingi tańdaǵy baǵa jetpes mindeti. Sondyqtan qazaq halqynyń ulttyq mádenı qaıta órkendeýi jaǵdaıynda jetkinshek urpaqty halyq dástúrleri arqyly tárbıeleýdiń máni zor dep esepteımin.

Mektep tárbıe jumysynyń nátıjeliliginiń bir ushy ata-analar men, mekteptiń birlesken áreketinde ekeni esh ýaqytta kúmán týǵyzbaıdy. Al mektep men otbasynyń yntymaqtastyǵyn júzege asyrýda synyp jetekshisiniń atqaratyn róli zor. Bala tárbıesine kelgende ata-ananyń da, mektep uıymynyń da, synyp jetekshisiniń de júgineri qanshama zaman ótse de mańyzyn joımaǵan halyqtyq, ulttyq pedagogıka. Sondyqtan ulttyq qundylyqtardy tálim-tárbıeniń túp qazyǵyna aınaldyrý mańyzdy is. Qazirgi qazaq halqynyń ulttyq mádenıeti men salt-dástúriniń  qaıta jańartý kezeńinde keń maǵynada nasıhattaý arqyly árbir muǵalim, árbir synyp jetekshisi bala boıyna tárbıeniń urdyǵyn egedi dep bilemin. Bul onyń ómir súrý úrdisinde qajetti quzyrettiń qalyptaspaǵandyǵyn dáleldeıdi. Mekteptegi jańa mazmunda oqytý - oqýshynyń osy túpkilikti quzyretterin qalyptastyrýdy maqsat etedi. Demek, bilim berý júıesi oqýshy qajettiligin túpkilikti quzyretterin qalyptastyrýǵa baǵyttalýy tıis. Quzyretter bul pándik bilimder jıyntyǵy emes, ol oqýshynyń bilimi, biligi jáne daǵdylarynyń úılestirmeli sıpattarymen baılanystyratyn jańadan qalyptasqan sana bolyp tabylady. Ár ulttyń óziniń ulttyq qundylyqtary bolady. Bir ultty ekinshilerinen erekshelendirip turatyny onyń tili, ertegileri, maqal-mátelderi, lıro-epostyq jáne batyrlar jyry, ádet-ǵurpy, salt-sanasy, mentalıteti, mádenıeti, óneri, taǵamdary, ulttyq qolóneri, turmystyq buıymdary, ulttyq oıyndary,t.b. ózgelerge uqsamaıtyn qasıetteri. Osylardyń bári - ulttyq qundylyqtarǵa jatady. Ulttyq qundylyqtar ǵasyrdan ǵasyrǵa jalǵasqan, ómirdiń synynan ótken, paıdaly ekeni dáleldengen.

Qazaq halqynyń ulttyq oıyndarynyń bireýi - asyq oıyny. Asyq oınaý: balanyń oılaý qabiletin damytady, adamdarmen tez til tabysa bilýge úıretedi, deneni shynyqtyrady, qan aınalymy men tynys alý músheleriniń jumysyn jaqsartady, balanyń kózi qashyqtyqtan kórýge daǵdylanady, mergendikke baýlıdy, boıdyń jyldam ósýine kómektesedi, taza aýada teri jasýshalary ashylyp, aǵza shynyǵady. Al, qazaqtyń ulttyq buıymy besiktiń paıdasyn ómirdiń ózi dáleldep, osy ýaqytqa deıin jetip otyr. Balanyń taza bolýy, uıqysynyń tynysh bolýy óz aldyna, balanyń ana qursaǵynan jaryq dúnıege kelgen soń tabıǵı ósýine áser etedi. Japonnyń áıgili medısına ǵalymy Gaý Shıaý Ide Ilań qazirgi zamanǵy ozyq aspaptardy qoldana otyryp zertteý júrgizgen. Onyń zertteýi boıynsha «sábı ómir esigin ashpas buryn, ana qursaǵynda júrip terbeliske túsedi. Alaıda ómir esigin ashqan soń jaryq dúnıege birden úılese almaıdy. Sondyqtan ony ana qursaǵyndaǵydaı áldılep, terbetip otyrý kerek» degen qorytyndy jasaıdy. Mine, qazaq halqynyń ulylyǵy, bala jaryq dúnıege beıimdelgenshe, besikke bólep terbegen. Ulttyq Táýelsizdigimizdiń basty tuǵyry ulttyq qundylyq bolsa, el bolam deseń besigińdi túze degen ulylar sóziniń astarynda qanshama oı jatyr emes pe?!

Ádebıetter tizimi:
1. Zerdeńizge toqyńyz. Kókshetaý, 2012 «Urpaq taǵylymy» [5-b]
2. Ulttyq oıyndar. Almaty «Balaýsa» 2005  [3,4-b]
3. Qazaq tálim – tárbıesi. Almaty «Sanat» 2015 [13,14-b]

Atbasar aýdany
"Sergeevka orta mektebi" MM
Joǵary sanatty bastaýysh synyp muǵalimi: Magzým Maıra

---