Ulttyq taǵylymdy umytpaıyq
Sabaqtyń taqyryby: Ulttyq taǵylymdy umytpaıyq
Sabaqtyń maqsaty: Ulttyq erekshelikterdi, ulttyq minez - qulyq pen ádet –
ǵurypty oqýshylarmen birge tereń zertteý. Imandylyq,
ıbalylyq, úlkendi syılaý, eńbekqorlyq,
qaıyrymdylyq, izgilikti sıaqty jaqsy qasıetterdi
oqýshynyń boıynda qalyptastyrý.
Sabaqtyń túri: saıys sabaq.
Kórnekiligi: Plakattar, kitaptar kórmesi, qorjyn, asyqtar, ulttyq
mýzykalyq aspaptar, kartochkalar.
Sabaqtyń júrisi:
1) Uıymdastyrý kezeńi. Synypty úsh topqa bólip, top jetekshiler saılaý, toptar ataýlaryn belgileý.
2) Muǵalimniń kirispe sózi.
Ulttyq salt pen dástúrdiń týýy, ulttyń ult bolyp qalyptasýyna baılanysty qazirgi ǵylymı dáleldeýler boıynsha, a qazaq ultynyń alǵashqy paıda bolýy 13 - 14 ǵasyrlarda bastaldy dep júrmiz. Olaı bolsa sol dáýirden beri qaraı qazaqtyń kóptegen ádet - ǵuryp, salt - dástúrleri qalyptasyp, damydy. Onyń ozyq úlgileri urpaqtan urpaqqa kóship, bizdiń dáýirimizge jetti. V. G. Belınskıı salt - dástúrdiń ómirsheńdigi jóninde: "Ádet - ǵuryp zamandar boıy synnan ótedi. Óz dáýirinde ardaqtalyp, ata - babadan áýletke mura bolyp aýysyp, rýdan - rýǵa, urpaqtan - urpaqqa jetedi. Olar halyqtyń syrtqy beınesi bolyp tabylady. Onsyz halyq bet álpetsiz beıne, bolymsyz tas músin tárizdi"- deıdi. Árıne, ár halyqtyń ózine tán salt - dástúrleri, ı ádet - ǵurpy bolady. Olar sol halyqtyń erekshe belgisi bolyp tabylady.
Ulttyq salt - dástúrler - tarıhı jáne proses. Kóptegen salt - dástúrler ulttyń ult bolyp qalyptasýynan buryn paıda bolǵan. Sondyqtan ol keıde birtalaı ulttarǵa ortaq mándi dástúr bolyp keledi. Mysaly, asar - qyrǵyz, qazaq, ózbek, tájik, túrikmen halyqtaryna ortaq óte ertede paıda bolǵan dástúr.
Salt - dástúr halyqtardyń tirshilik kásibine, nanym - senimine, ómirge degen kózqarasyna baılanysyna týyp, qalyptasyp, urpaqtan urpaqqa aýysyp, ózgerip, jańaryp otyrady. Onyń jańa qoǵamdyq qatynasqa qaıshy keletinderi joıylyp, ómirge qajettileri damyp, jańa maǵynaǵa ıe bolady. Mysaly, qazaqtar jaýyngershilik zamanynda qoı soıyp, qanyna naızasyn malyp, bir - birimen anttasyp dostasqan. Dostyqty buzǵandy ant atsyn dep serttesken. Bertin jańa qoǵamnyń damýyna baılanysty anttasý salty múlde joıyldy. Qazaq halqynyń salt - dástúrleri: bala tárbıesine baılanysty salt - dástúrler, turmys salt - dástúrleri, áleýmettik - mádenı salt - dástúrleri bolyp úsh topqa bólinedi.
Bala tárbıesine baılanysty ádep - ǵuryptarǵa balanyń dúnıege kelgen kúninen beri júrgiziletin tálim - tárbıelik dástúrlerden (shildehana, balaǵa at qoıý, besikke salý, qyrqynan shyǵarý, til damytý, tusaý kesý, atqa mingizý, súndet toı t. b.) bastap, qyz bala men ul balany keleshek otbasy - januıa qurýǵa, sharýashylyqqa, ómirge, eńbekke beıimdeýge arnalǵan azamattyq jón - joralǵylar kiredi.
Al turmys salt - dástúrlerine qazaqtyń kıiz úı, kıiz úı jıhazdary, ulttyq kıimder men taǵamdar, mal baǵý, eginshilik, ańshylyq, balyqshylyq, baǵbanshylyqqa qatysty kásipterge úıretýdiń tálimgerlik túrleri enedi.
Sondaı - aq áleýmettik - mádenı salt - dástúrlerge: qazaq aýyly, aýyl adamdarynyń týystyq qarym - qatynasy, sheshendik sóz óneri, qazaqtyń ulttyq mýzyka aspaptary, úılený - úı bolýǵa baılanysty salt - dástúrler, qonaq kútý, halyqtyq - ulttyq merekelerdi ótkizý, ólikti jóneltý rásimderi ádet - ǵuryptarǵa jatady.
3) Saıystyń júrisi:
1. "Dástúrdi bilesiń be?"
a) Besikke salý
á) Tusaý kesý
b) Shildehana
2."Asyl sózdi izdeseń - Abaıdy oqy, erinbe"
Abaı óleńderin jatqa oqyp jarysý.
3. "Qazaq yrym etedi"
Qazaqtyń yrymdary men tıym sózderin aıtý.
4. "Týystyq ataýlar týraly ne bilemiz?"
a) bóle, baldyz
á) jıen, baja
b) shóbere, naǵashy
5. "Kórgenniń qylyǵy kóńil marqaıtady"
a) ulttyq taǵamdar
á) ulttyq mýzyka aspaptary
b) ulttyq oıyndar
6. "Óner aldy - qyzyl til". Top jetekshiler arasynda maqal - mátelder saıysy.
a) densaýlyqqa baılanysty
á) til týraly
b) oqý - bilim týraly
7. Saıystyń jeńimpazdaryn qorjyndaǵy asyqtardy sanaý arqyly anyqtaý.
4) Tárbıe saǵatyn qorytyndylaý
Búgingi tárbıe saǵatymyzda osynshama halyq murasynyń ishinen adam tirshiligine baılanysty kóne jáne búgingi kúnniń salt - dástúrleriniń negizder ǵana aıttyq.
Salt - dástúr, ádet - ǵuryp halyqtyń rýhanı ózegi, tiliniń tiregi, mádenıettiń arqaýy. Ǵasyrdyń ǵasyrǵa, urpaqtan - urpaqqa aýysyp kele jatqan ata dástúriniń jelisin úzbeı halqymyzdyń asyl murasy retinde baǵaly, olardy kózdiń qarashyǵyndaı saqtap, ilgeri damytyp otyrý órkendi de ónegeli is.
Dástúr, salt qashan da adam qıalynan týyndap, zaman aǵymyna qaraı baıyp, mazmuny tereńdep otyrady. Sondyqtan buǵan osy turǵydan qaraǵan durys. Árkim kerektisin, kóńiline unaǵanyn, kókeıine qonǵanyn qabyldap, is júzinde qoldansa, ony ultymyzdyń ozyq salt - dástúrlerimen baılanystyryp, baıytyp mazmundandyra tússe, nur ústine - nur.
Sabaqtyń maqsaty: Ulttyq erekshelikterdi, ulttyq minez - qulyq pen ádet –
ǵurypty oqýshylarmen birge tereń zertteý. Imandylyq,
ıbalylyq, úlkendi syılaý, eńbekqorlyq,
qaıyrymdylyq, izgilikti sıaqty jaqsy qasıetterdi
oqýshynyń boıynda qalyptastyrý.
Sabaqtyń túri: saıys sabaq.
Kórnekiligi: Plakattar, kitaptar kórmesi, qorjyn, asyqtar, ulttyq
mýzykalyq aspaptar, kartochkalar.
Sabaqtyń júrisi:
1) Uıymdastyrý kezeńi. Synypty úsh topqa bólip, top jetekshiler saılaý, toptar ataýlaryn belgileý.
2) Muǵalimniń kirispe sózi.
Ulttyq salt pen dástúrdiń týýy, ulttyń ult bolyp qalyptasýyna baılanysty qazirgi ǵylymı dáleldeýler boıynsha, a qazaq ultynyń alǵashqy paıda bolýy 13 - 14 ǵasyrlarda bastaldy dep júrmiz. Olaı bolsa sol dáýirden beri qaraı qazaqtyń kóptegen ádet - ǵuryp, salt - dástúrleri qalyptasyp, damydy. Onyń ozyq úlgileri urpaqtan urpaqqa kóship, bizdiń dáýirimizge jetti. V. G. Belınskıı salt - dástúrdiń ómirsheńdigi jóninde: "Ádet - ǵuryp zamandar boıy synnan ótedi. Óz dáýirinde ardaqtalyp, ata - babadan áýletke mura bolyp aýysyp, rýdan - rýǵa, urpaqtan - urpaqqa jetedi. Olar halyqtyń syrtqy beınesi bolyp tabylady. Onsyz halyq bet álpetsiz beıne, bolymsyz tas músin tárizdi"- deıdi. Árıne, ár halyqtyń ózine tán salt - dástúrleri, ı ádet - ǵurpy bolady. Olar sol halyqtyń erekshe belgisi bolyp tabylady.
Ulttyq salt - dástúrler - tarıhı jáne proses. Kóptegen salt - dástúrler ulttyń ult bolyp qalyptasýynan buryn paıda bolǵan. Sondyqtan ol keıde birtalaı ulttarǵa ortaq mándi dástúr bolyp keledi. Mysaly, asar - qyrǵyz, qazaq, ózbek, tájik, túrikmen halyqtaryna ortaq óte ertede paıda bolǵan dástúr.
Salt - dástúr halyqtardyń tirshilik kásibine, nanym - senimine, ómirge degen kózqarasyna baılanysyna týyp, qalyptasyp, urpaqtan urpaqqa aýysyp, ózgerip, jańaryp otyrady. Onyń jańa qoǵamdyq qatynasqa qaıshy keletinderi joıylyp, ómirge qajettileri damyp, jańa maǵynaǵa ıe bolady. Mysaly, qazaqtar jaýyngershilik zamanynda qoı soıyp, qanyna naızasyn malyp, bir - birimen anttasyp dostasqan. Dostyqty buzǵandy ant atsyn dep serttesken. Bertin jańa qoǵamnyń damýyna baılanysty anttasý salty múlde joıyldy. Qazaq halqynyń salt - dástúrleri: bala tárbıesine baılanysty salt - dástúrler, turmys salt - dástúrleri, áleýmettik - mádenı salt - dástúrleri bolyp úsh topqa bólinedi.
Bala tárbıesine baılanysty ádep - ǵuryptarǵa balanyń dúnıege kelgen kúninen beri júrgiziletin tálim - tárbıelik dástúrlerden (shildehana, balaǵa at qoıý, besikke salý, qyrqynan shyǵarý, til damytý, tusaý kesý, atqa mingizý, súndet toı t. b.) bastap, qyz bala men ul balany keleshek otbasy - januıa qurýǵa, sharýashylyqqa, ómirge, eńbekke beıimdeýge arnalǵan azamattyq jón - joralǵylar kiredi.
Al turmys salt - dástúrlerine qazaqtyń kıiz úı, kıiz úı jıhazdary, ulttyq kıimder men taǵamdar, mal baǵý, eginshilik, ańshylyq, balyqshylyq, baǵbanshylyqqa qatysty kásipterge úıretýdiń tálimgerlik túrleri enedi.
Sondaı - aq áleýmettik - mádenı salt - dástúrlerge: qazaq aýyly, aýyl adamdarynyń týystyq qarym - qatynasy, sheshendik sóz óneri, qazaqtyń ulttyq mýzyka aspaptary, úılený - úı bolýǵa baılanysty salt - dástúrler, qonaq kútý, halyqtyq - ulttyq merekelerdi ótkizý, ólikti jóneltý rásimderi ádet - ǵuryptarǵa jatady.
3) Saıystyń júrisi:
1. "Dástúrdi bilesiń be?"
a) Besikke salý
á) Tusaý kesý
b) Shildehana
2."Asyl sózdi izdeseń - Abaıdy oqy, erinbe"
Abaı óleńderin jatqa oqyp jarysý.
3. "Qazaq yrym etedi"
Qazaqtyń yrymdary men tıym sózderin aıtý.
4. "Týystyq ataýlar týraly ne bilemiz?"
a) bóle, baldyz
á) jıen, baja
b) shóbere, naǵashy
5. "Kórgenniń qylyǵy kóńil marqaıtady"
a) ulttyq taǵamdar
á) ulttyq mýzyka aspaptary
b) ulttyq oıyndar
6. "Óner aldy - qyzyl til". Top jetekshiler arasynda maqal - mátelder saıysy.
a) densaýlyqqa baılanysty
á) til týraly
b) oqý - bilim týraly
7. Saıystyń jeńimpazdaryn qorjyndaǵy asyqtardy sanaý arqyly anyqtaý.
4) Tárbıe saǵatyn qorytyndylaý
Búgingi tárbıe saǵatymyzda osynshama halyq murasynyń ishinen adam tirshiligine baılanysty kóne jáne búgingi kúnniń salt - dástúrleriniń negizder ǵana aıttyq.
Salt - dástúr, ádet - ǵuryp halyqtyń rýhanı ózegi, tiliniń tiregi, mádenıettiń arqaýy. Ǵasyrdyń ǵasyrǵa, urpaqtan - urpaqqa aýysyp kele jatqan ata dástúriniń jelisin úzbeı halqymyzdyń asyl murasy retinde baǵaly, olardy kózdiń qarashyǵyndaı saqtap, ilgeri damytyp otyrý órkendi de ónegeli is.
Dástúr, salt qashan da adam qıalynan týyndap, zaman aǵymyna qaraı baıyp, mazmuny tereńdep otyrady. Sondyqtan buǵan osy turǵydan qaraǵan durys. Árkim kerektisin, kóńiline unaǵanyn, kókeıine qonǵanyn qabyldap, is júzinde qoldansa, ony ultymyzdyń ozyq salt - dástúrlerimen baılanystyryp, baıytyp mazmundandyra tússe, nur ústine - nur.
You Might Also Like
