Umaı ana. Qazaq tarıhyndaǵy áıelder
Qazaq tarıhyndaǵy áıelder
Umaı ana
Aty ańyzǵa aınalǵan analar esiminiń aldyńǵy qatarynan Umaı ana esimi tolyqtyrady. Qazaq tarıhyndaǵy áýlıe dep sanalǵan alǵashqy áıel adam bolǵandyqtan, onyń esiminiń «Júz tuńǵysh» jınaǵyna enýi zańdy. Jınaqta «Qazaqtyń ejelgi tarıhynda áýlıe atanǵan tuńǵysh áıel. Qazaq áıelderiniń syıynatyn tuńǵysh enesi», - dep kórsete otyryp, Umaı ana jaıly neǵurlym tolyq málimetti qamtýǵa tyrysqan.
Umaı ana bizdiń dáýirimizge deıingi İİ ǵasyrda ómir súrgen, Arǵyn Aspar esimdi kisiniń qyzy eken. Ol týraly málimetter bir izdi emes. Bir derekte on úsh bala kótergen dese, endi bireýleri Umaı anany alǵan kezde Elsaýdyń jasy 70 - ten asyp ketken deıdi.
Kóne túrki mıfologıasy boıynsha, ol – urpaq jalǵastyǵyn jebeıtin perishte. Ertede qazaqtar qyzdaryn uzatqanda, neke qıǵyzý rásiminde, sondaı - aq áıelder bosanǵanynda Umaı anaǵa
jalbarynyp, odan medet tilegeni málim. «Umaı» degen sóz ejelgi túrki tilinde «balanyń izi», «bala orny», «ana jatyry», degen maǵynany bildiredi eken. Umaı qudaı - áıel beınesi túrki tildes halyqtardyń kópshiliginiń etnografıasynda kezdesedi. Ár halyq Umaı ana beınesin ár túrli qabyldaǵan. Bireýleri Umaı - ana beınesiniń nyshany retinde sadaqty oǵymen balanyń besiginiń tusyna ilse, endi bireýleri ony sulý jas áıel beınesinde qabyldaǵan.
Al qazaq halqy basqa kóptegen túrki tektes halyqtar tárizdi Umaı ana bosaný kezinde adamǵa kómektesip, sábıdi túrli pálelerden (albastydan t. b.) qorǵaıdy dep biledi. Uzaq ýaqyt bala kótermegen nemese sábıleri shetinep ketken áıelder Umaı anaǵa syıynǵan.
Aspanda Táńiri, jerde Umaı ana dep tabynady qazaqtar.
Umaı esimi Monǵolıadaǵy Tonykók pen Kúlteginge arnalǵan kóne túrki jazba nusqalarynda kezdesedi eken. 2012 jyly Qazaq ǵylymı - zertteý mádenıet ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri Alekseı Rogojınskıı bastaǵan arhelogıalyq - etnografıalyq ǵylymı ekspedısıasynyń jarıa etken jańalyǵy boıynsha, Almaty oblysy, Jambyl aýdanynan Umaı ananyń tasqa qashalǵan músini tabylǵan. Tas músin bizdiń dáýirimizge deıingi 7 - 8 ǵasyrlarda qashalǵan kórinedi. Ekspedısıa músheleriniń jazbalaryna qaraǵanda, buǵan deıin de Umaı ananyń beınesin kóne túrkiler mekeninen bes ret tabylypty. Umaı atynyń qasterlengeni sonsha, oǵan Umaı bek, Qatýn - chor ataqtary berilgen. Iollyǵ - tegin jazǵan Kúltegin mátininde «Umaı tekti anam qatynnyń qutyna (baǵyna) inim Kúltegin er atandy», «Tonykók eskertkishinde «Táńiri, Umaı, kıeli Jer - sý yqylasyn bergen eken», - deıdi.
Bul tarıhı shyǵarmalarda Umaı anany ómirde bolǵan tarıhı adam retinde sanaıdy B. Nurjekeuly da osyndaı túıin jasaǵan: «Umaı ene áldebir aspandaǵy ańyz beıne emes, naqty tarıhı tulǵa ekendigin, jaı áıel emes, qasıetti, el - jurttyń basyn biriktirgen áýlıe ene ekendigin bile júretinimiz, arýaǵy aldynda basymyzdy ıe júrgenimiz - tárbıe».
Joldasbekov M., Sartqojauly Q.
«Orhon eskertkishteriniń tolyq atlasy». Astana 2005.
Umaı ana
Aty ańyzǵa aınalǵan analar esiminiń aldyńǵy qatarynan Umaı ana esimi tolyqtyrady. Qazaq tarıhyndaǵy áýlıe dep sanalǵan alǵashqy áıel adam bolǵandyqtan, onyń esiminiń «Júz tuńǵysh» jınaǵyna enýi zańdy. Jınaqta «Qazaqtyń ejelgi tarıhynda áýlıe atanǵan tuńǵysh áıel. Qazaq áıelderiniń syıynatyn tuńǵysh enesi», - dep kórsete otyryp, Umaı ana jaıly neǵurlym tolyq málimetti qamtýǵa tyrysqan.
Umaı ana bizdiń dáýirimizge deıingi İİ ǵasyrda ómir súrgen, Arǵyn Aspar esimdi kisiniń qyzy eken. Ol týraly málimetter bir izdi emes. Bir derekte on úsh bala kótergen dese, endi bireýleri Umaı anany alǵan kezde Elsaýdyń jasy 70 - ten asyp ketken deıdi.
Kóne túrki mıfologıasy boıynsha, ol – urpaq jalǵastyǵyn jebeıtin perishte. Ertede qazaqtar qyzdaryn uzatqanda, neke qıǵyzý rásiminde, sondaı - aq áıelder bosanǵanynda Umaı anaǵa
jalbarynyp, odan medet tilegeni málim. «Umaı» degen sóz ejelgi túrki tilinde «balanyń izi», «bala orny», «ana jatyry», degen maǵynany bildiredi eken. Umaı qudaı - áıel beınesi túrki tildes halyqtardyń kópshiliginiń etnografıasynda kezdesedi. Ár halyq Umaı ana beınesin ár túrli qabyldaǵan. Bireýleri Umaı - ana beınesiniń nyshany retinde sadaqty oǵymen balanyń besiginiń tusyna ilse, endi bireýleri ony sulý jas áıel beınesinde qabyldaǵan.
Al qazaq halqy basqa kóptegen túrki tektes halyqtar tárizdi Umaı ana bosaný kezinde adamǵa kómektesip, sábıdi túrli pálelerden (albastydan t. b.) qorǵaıdy dep biledi. Uzaq ýaqyt bala kótermegen nemese sábıleri shetinep ketken áıelder Umaı anaǵa syıynǵan.
Aspanda Táńiri, jerde Umaı ana dep tabynady qazaqtar.
Umaı esimi Monǵolıadaǵy Tonykók pen Kúlteginge arnalǵan kóne túrki jazba nusqalarynda kezdesedi eken. 2012 jyly Qazaq ǵylymı - zertteý mádenıet ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri Alekseı Rogojınskıı bastaǵan arhelogıalyq - etnografıalyq ǵylymı ekspedısıasynyń jarıa etken jańalyǵy boıynsha, Almaty oblysy, Jambyl aýdanynan Umaı ananyń tasqa qashalǵan músini tabylǵan. Tas músin bizdiń dáýirimizge deıingi 7 - 8 ǵasyrlarda qashalǵan kórinedi. Ekspedısıa músheleriniń jazbalaryna qaraǵanda, buǵan deıin de Umaı ananyń beınesin kóne túrkiler mekeninen bes ret tabylypty. Umaı atynyń qasterlengeni sonsha, oǵan Umaı bek, Qatýn - chor ataqtary berilgen. Iollyǵ - tegin jazǵan Kúltegin mátininde «Umaı tekti anam qatynnyń qutyna (baǵyna) inim Kúltegin er atandy», «Tonykók eskertkishinde «Táńiri, Umaı, kıeli Jer - sý yqylasyn bergen eken», - deıdi.
Bul tarıhı shyǵarmalarda Umaı anany ómirde bolǵan tarıhı adam retinde sanaıdy B. Nurjekeuly da osyndaı túıin jasaǵan: «Umaı ene áldebir aspandaǵy ańyz beıne emes, naqty tarıhı tulǵa ekendigin, jaı áıel emes, qasıetti, el - jurttyń basyn biriktirgen áýlıe ene ekendigin bile júretinimiz, arýaǵy aldynda basymyzdy ıe júrgenimiz - tárbıe».
Joldasbekov M., Sartqojauly Q.
«Orhon eskertkishteriniń tolyq atlasy». Astana 2005.
You Might Also Like
-
Blok: «Janýarlar álemi»
