Galvandyq element maketi
Tehnologıa 10 synyp
Galvandyq element maketi
Baǵyty: «Energetıka»
Anotasıa: shyǵarmashylyq jobany zertteý galvandyq elementter týraly tolyq málimet berýge baǵyttalyp, buryn qoldanysta bolǵan turmystyq jáne qurylystyq qaldyq materıaldardy paıdaǵa asyra otyryp, qurastyrý, dánekerleý jáne elektrlik montajdaý sheberligi ónerin úıretý.
Boljamy: tehnologıa páninen teorıalyq jáne praktıkalyq alǵan bilimderimizdi, shyǵarmashalyq joba jasaý kezinde óz betimizshe izdenip damytý arqyly, boıymyzdaǵy san - alýan qabiletterimiz ashylady, shyǵarmashylyq oı - óristerimiz keńeıedi, sheberligimiz damıdy.
Jobanyń maqsaty:
1. Shyǵarmashylyq jobany oryndaý barysynda tehnologıa páninen alǵan teorıalyq bilimderdi praktıkamen ushtastyra otyryp, óziniń shyǵarmashylyq áleýetin baıqap kórýge, óz betimen shyǵarmashylyq jumys júrgize bilýge, jańashyldyqqa, tabandylyqqa, eńbeksúıgishtikke úıretý.
2. Qorshaǵan ortany lastamaıtyn, «Jasyl energıa» kózderiniń biri bolǵan, sýmen jumys isteıtin galvandyq element maketin daıyndaý arqyly armandap - qıaldaýǵa, qıalyn júzege asyrýǵa baýlý.
3. Buryn qoldanysta bolǵan turmystyq jáne qurylys qaldyq zattardy qaıta óńdep, olarǵa ekinshi ómir syılaý arqyly ysyrapshylyqtyń aldyn alýǵa, qorshaǵan ortany lastanýdan qorǵaýǵa septigin tıgizý.
Jobany oryndaý rettiligi:
1. Shyǵarmashylyq jobany zertteý. (1 - syzba)
2. İzdený kezeńderi: ǵalamtor, BAQ jáne kitaphanamen baılanysta bolyp aqparat jınaqtaý.
3. Buıymdy daıyndaýda paıdalanylatyn materıaldardy anyqtaý.
4. Jumysqa qajetti qural - saımandarmen aıla - buıymdardy tańdaý.
5. Jumys ornyn uıymdastyrý jáne jumys kezindegi tehnıkalyq qaýipsizdik erejeleri.
6. Makettiń quramdas bólikterin oılap, bólshekterdiń ólshemderin anyqtap, eskızin daıyndaý.
7. Daıyndaýǵa ketetin materıal shyǵyndaryn jáne buıymnyń ózindik qunyn esepteý.
8. Buıymdy daıyndaýdyń tehnologıalyq rettiligin zerdelý, tehnologıalyq kartasyn daıyndaý.
9. Tehnologıalyq karta boıynsha buıymdy jasaý.
10. Zertteý ádisteri arqyly jobany naqty talqylaý, qorytyndy jasaý.
Jobanyń nazar aýdarylýy qajet quramdas bólikteri
Kirispe
Qazirgi ýaqytta elektr energıasy barlyq ónerkásip salalarynda, transportta, aýyl sharýashylyǵynda, úı turmysynda, taǵy da basqa halyqtyń turmys qajetine keńinen paıdalanylady. Elektr qýaty kózderine elektr stansalaryndaǵy generatorlar, akýmýlátor batareıalary men galvandyq elementter, kún batareıalary jatady. Elektr stansalarynda generatorlar jylý energıasyn, sýdyń potensıaldyq energıasyn, jeldiń kınetıkalyq energıasyn, ishten janý qozǵaltqyshtarynyń mehanıkalyq energıasyn, tolqyn energıasyn, tasqyn energıasyn jáne jaryq energıalaryn elektr energıasyna túrlendiredi. Generatorlar negizinen aınymaly tok óndiredi. Akýmýlátor batareıalary, galvandyq elementter jáne kún batareıalary sáıkesinshe elektrodtar arasynda júretin hımıalyq reaksıalardy, jaryq energıasyn turaqty elektr qýatyna aınaldyrady.
Búgingi tańda álem energetıkasy jańartýǵa kelmeıtin energıa kózderin paıdalanýda. Basty energıa kózi retinde munaı, gaz jáne kómirdi qoldaný saldarynan qorshaǵan orta lastanýda, ekologıalyq jaǵdaı nasharlaýda. Sondyqtan tabıǵatqa, adam ómirine zıanyn keltirmeıtindeı energıanyń balama kózderin oılap tabý máselesi álemdik máseleler deńgeıinde qarastyrylýda. Adam balasy óz qajettilikterin qanaǵattandyrý maqsatynda jer anadan barlyǵyn alýda. Onyń resýrstary sheksiz emes. Erteńgi urpaqty, qorshaǵan ortamyzdy oılar bolsaq, bári de bulyńǵyr ekendigine kózimiz jetip - aq tur. Osy sebepti álemde úlken úmit atalmysh energıanyń balama kózderine artylýda. Olardyń dástúrli energıa kózderinen artyqshylyǵy únemi jańaryp otyrylýy men qatar tabıǵı taza energıa kózi bolyp tabylýynda. Tabıǵı resýrstardyń shekteýliligi, olardy únemdeý men qaıtalama shıkizattyń qoldanýyna ıtermeleıdi. Kóptegen memleketterde energıa men shıkizatty únemdeýge úlken kúsh jumsalýda.
Qazaqstannyń álemdik munaı, gaz, metal, mıneraldy tyńaıtqyshtardy óndirýde úlesi edáýir bolǵanymen, energetıkalyq jáne shıkizat problemalary týyndaýy ábden múmkin. Sol sebepti ony sheshý úshin barlyq memleketterdiń atsalysýy qajet. Ony sheshýdiń eń tıimdi joly energıanyń balama kózderin paıdalaný. Energıanyń balama kózderine mynalardy jatqyzýǵa bolady: kún energıasy; jel energıasy; tasqyn energıasy; jerdiń tereńdik energıasy; bıomassalar otyny; geotermaldy energıa.
Memleketimizdiń energetıka salasynda energıanyń balama kózderin paıdalaný jóninde júrgizip jatqan keń kólemdi sharalaryna, az da bolsa óz úlesimdi qosý maqsatynda, taza sýmen jumys isteıtin galvandyq element maketin jasaýdy, jáne ony turmysta paıdalanýdy uıǵardym.
Galvandaq elementtiń shyǵý tarıhy
Ártúrli metaldardyń ózara janasýynan elektr togynyń paıda bolý qubylysyn, Bolon ýnıversıtetiniń (Italıa, Bolon qalasy) medısına profesory, fızıolog Lýıdjı Galvanı 1786 jylda baqamen tájirıbe ótkizip júrgende ashqan. Ol jańadan bólinip alynǵan baqanyń sanyna mys ilgekti bekitip, ony óziniń úıi ornalasqan baqtaǵy temirden jasalǵan torǵa ilip qoıdy. Biraqta eshqandaı atmosferalyq áreket baıqalmady. Tek qana, soqqan jelden terbelgen baqanyń tabany kezdeısoq qorshaýdyń toryna tıgende, onyń bulshyq etteri kenetten titirkendi. Galvanı bul tájirıbeni úı ishinde qaıtalaýdy uıǵardy. Baqanyń tabanyna temir taqtany qoıǵanda, ol taǵyda bulshyq etterdiń jıyrylǵanyn baıqady. Galvanı bul qubylysty "janýarlyq” elektrdiń áseri dep oılaıdy. Baqa sıraǵyna jasalǵan tájirıbeni fızıkter, hımıkter, fılosoftar jáne dárigerler qaıtalap jasady.
Bul baqylanǵan qubylystyń naqty sebebin tek ıtalán ǵalymy Alessandro Vóltanyń túsinýine múmkin boldy. Vólta bul qubylysty tıanaqty zertteý nátıjesinede, baqanyń tabany "janýarlyq” elektrdiń áserinen emes (Galvanı oılaǵandaı), eki túrli metal ótkizgishterdiń janasýy saldarynan odan ótetinn elektr togynyń áserinen jıyrylady degen tujyrym jasady. Bul tájirıbelerde, Vóltanyń kózqarasy boıynsha, baqa "tipti óte sezimtal altyn japyraqshaly elektrometrden de ondaǵan ese sezimtal elektrometr” retinde qajet boldy. Eger elektr ótkizgishtigi bar suıyqqa ártekti metaldardy janastyrýǵa áreket jasasaq, baqany paıdalanbaı - aq sol tokty alýǵa bolady. Vólta kúmis jáne qalaıy ótkizgishterdiń ushtaryn bir - birine jalǵap, qarama - qarsy ushtaryn tiline tıgizip, tájirıbeni ózine jasaı otyryp óz tujyrymyn naqtylaıdy. Osy kezde tilinde paıda bolǵan ashshy - qyshqyl dám onyń tili arqyly toktyń ótkendigin bildiredi. Egerde elektr kózi tildiń bulshyq eti bolǵan bolsa, onda dám metaldar birdeı bolǵan kezde de baıqalǵan bolar edi, biraqta bul olaı bolmady. Vólta tájirıbeni jalǵastyra berdi. Ol ár tekti zattan jasalǵan eki tıyndy alyp, onyń bireýin tiliniń ústine, ekinshisin — astyna qoıady. Tıyndardy ótkizgishtermen qosqanda taǵy da sondaı dámdi sezedi. Aqyrynda, 1800 jyly Vólta birneshe ondaǵan jup dóńgelek plasına (kúmis pen myrysh) alyp, olardyń arasyna tuzdy sýǵa batyrylǵan qalyń qaǵaz qoıyp baǵana sıaqty tiginen qatarlastyra ornalastyrady. Joǵarǵy jáne tómengi plasına baǵandaryn ózara qosyp, Vólta eń birinshi turaqty tok kózin (Vólta baǵany) alady. Vólta baǵany tájirıbesin fransýz ǵalymdarynyń aldynda kórsetken kezde Napolen Bonapartta qatysty. Tájirıbe oǵan qatysýshylarǵa óte kúshi áser qaldyrdy. Sondyqtan, óziniń zertteýlerine Vólta graf ataǵyn aldy jáne aımaqtyń Qurmetti rysary bolýy tańqalarlyq emes.
Kúnde kórip júrgen úırenshikti tok kózi birneshe jylǵy úzdiksiz jetildirý barysynda alyndy. Qazirgi tok kóziniń qurylymy ár túrli. Hımıalyq reaksıa arqyly jumys isteıtin tok kózin hımıalyq tok kózi dep ataımyz. Olarǵa galvanı elementteri (nemese jaı elementter) jáne akkýmlátorlar jatady. Galvanı elementteri (L. Galvanı qurmetine atalǵan) bir rettik qoldanylatyn tok kózi bolyp tabylady. Perıodty zarádtaı otyryp, akkýmlátorlardy birneshe qaıtara paıdalanýǵa bolady. Kez kelgen tok kózinde eki elektrod bolady — (+) oń jáne (–) teris. Arnaıy ertindige batyrylǵan tok kóziniń ishinde ótetin hımıalyq reaksıanyń áserinen shartty túrde ótkizgishterde elektrodtarda ár túrli zarádtarmen belgilengen. Eger ótkizgishter arqyly tok kózine qandaı da bir elektr energıasyn tutynýshy qurylǵyny jalǵasa, tok kóziniń elektr órisiniń áserinen olardan tok ótedi. Tok kózimen ózara jalǵasqan ótkizgishter jáne elektr energıasyn tutynýshylar (shamdar, elektr peshi, elektr - jáne radıoqondyrǵylar) elektr tizbegin quraıdy. Tizbekte turaqty tok (ıaǵnı, ýaqyt ótýine baılanysty ózgermeıtin tok) júrýi úshin tizbek tuıyqtalǵan bolýy kerek. Eger de tizbek úzilse, onda onyń boıymen tok júrmeıdi. Tizbektegi tokty ajyratyp jáne qosatyn batyrma, ajyratyp - qosqysh, kilt jáne basqa qurylǵylar jumysy osyǵan negizdelgen.
Mańǵystaý oblysy, Jańaózen qalasy,
Rahat aýyly, № 18 orta mektep MM
Oryndaǵan: Eskývatov Ramazan Maqsatuly
Jetekshisi: Chýkaev Bekgalı Ýzakbaevıch
Galvandyq element maketi
Baǵyty: «Energetıka»
Anotasıa: shyǵarmashylyq jobany zertteý galvandyq elementter týraly tolyq málimet berýge baǵyttalyp, buryn qoldanysta bolǵan turmystyq jáne qurylystyq qaldyq materıaldardy paıdaǵa asyra otyryp, qurastyrý, dánekerleý jáne elektrlik montajdaý sheberligi ónerin úıretý.
Boljamy: tehnologıa páninen teorıalyq jáne praktıkalyq alǵan bilimderimizdi, shyǵarmashalyq joba jasaý kezinde óz betimizshe izdenip damytý arqyly, boıymyzdaǵy san - alýan qabiletterimiz ashylady, shyǵarmashylyq oı - óristerimiz keńeıedi, sheberligimiz damıdy.
Jobanyń maqsaty:
1. Shyǵarmashylyq jobany oryndaý barysynda tehnologıa páninen alǵan teorıalyq bilimderdi praktıkamen ushtastyra otyryp, óziniń shyǵarmashylyq áleýetin baıqap kórýge, óz betimen shyǵarmashylyq jumys júrgize bilýge, jańashyldyqqa, tabandylyqqa, eńbeksúıgishtikke úıretý.
2. Qorshaǵan ortany lastamaıtyn, «Jasyl energıa» kózderiniń biri bolǵan, sýmen jumys isteıtin galvandyq element maketin daıyndaý arqyly armandap - qıaldaýǵa, qıalyn júzege asyrýǵa baýlý.
3. Buryn qoldanysta bolǵan turmystyq jáne qurylys qaldyq zattardy qaıta óńdep, olarǵa ekinshi ómir syılaý arqyly ysyrapshylyqtyń aldyn alýǵa, qorshaǵan ortany lastanýdan qorǵaýǵa septigin tıgizý.
Jobany oryndaý rettiligi:
1. Shyǵarmashylyq jobany zertteý. (1 - syzba)
2. İzdený kezeńderi: ǵalamtor, BAQ jáne kitaphanamen baılanysta bolyp aqparat jınaqtaý.
3. Buıymdy daıyndaýda paıdalanylatyn materıaldardy anyqtaý.
4. Jumysqa qajetti qural - saımandarmen aıla - buıymdardy tańdaý.
5. Jumys ornyn uıymdastyrý jáne jumys kezindegi tehnıkalyq qaýipsizdik erejeleri.
6. Makettiń quramdas bólikterin oılap, bólshekterdiń ólshemderin anyqtap, eskızin daıyndaý.
7. Daıyndaýǵa ketetin materıal shyǵyndaryn jáne buıymnyń ózindik qunyn esepteý.
8. Buıymdy daıyndaýdyń tehnologıalyq rettiligin zerdelý, tehnologıalyq kartasyn daıyndaý.
9. Tehnologıalyq karta boıynsha buıymdy jasaý.
10. Zertteý ádisteri arqyly jobany naqty talqylaý, qorytyndy jasaý.
Jobanyń nazar aýdarylýy qajet quramdas bólikteri
Kirispe
Qazirgi ýaqytta elektr energıasy barlyq ónerkásip salalarynda, transportta, aýyl sharýashylyǵynda, úı turmysynda, taǵy da basqa halyqtyń turmys qajetine keńinen paıdalanylady. Elektr qýaty kózderine elektr stansalaryndaǵy generatorlar, akýmýlátor batareıalary men galvandyq elementter, kún batareıalary jatady. Elektr stansalarynda generatorlar jylý energıasyn, sýdyń potensıaldyq energıasyn, jeldiń kınetıkalyq energıasyn, ishten janý qozǵaltqyshtarynyń mehanıkalyq energıasyn, tolqyn energıasyn, tasqyn energıasyn jáne jaryq energıalaryn elektr energıasyna túrlendiredi. Generatorlar negizinen aınymaly tok óndiredi. Akýmýlátor batareıalary, galvandyq elementter jáne kún batareıalary sáıkesinshe elektrodtar arasynda júretin hımıalyq reaksıalardy, jaryq energıasyn turaqty elektr qýatyna aınaldyrady.
Búgingi tańda álem energetıkasy jańartýǵa kelmeıtin energıa kózderin paıdalanýda. Basty energıa kózi retinde munaı, gaz jáne kómirdi qoldaný saldarynan qorshaǵan orta lastanýda, ekologıalyq jaǵdaı nasharlaýda. Sondyqtan tabıǵatqa, adam ómirine zıanyn keltirmeıtindeı energıanyń balama kózderin oılap tabý máselesi álemdik máseleler deńgeıinde qarastyrylýda. Adam balasy óz qajettilikterin qanaǵattandyrý maqsatynda jer anadan barlyǵyn alýda. Onyń resýrstary sheksiz emes. Erteńgi urpaqty, qorshaǵan ortamyzdy oılar bolsaq, bári de bulyńǵyr ekendigine kózimiz jetip - aq tur. Osy sebepti álemde úlken úmit atalmysh energıanyń balama kózderine artylýda. Olardyń dástúrli energıa kózderinen artyqshylyǵy únemi jańaryp otyrylýy men qatar tabıǵı taza energıa kózi bolyp tabylýynda. Tabıǵı resýrstardyń shekteýliligi, olardy únemdeý men qaıtalama shıkizattyń qoldanýyna ıtermeleıdi. Kóptegen memleketterde energıa men shıkizatty únemdeýge úlken kúsh jumsalýda.
Qazaqstannyń álemdik munaı, gaz, metal, mıneraldy tyńaıtqyshtardy óndirýde úlesi edáýir bolǵanymen, energetıkalyq jáne shıkizat problemalary týyndaýy ábden múmkin. Sol sebepti ony sheshý úshin barlyq memleketterdiń atsalysýy qajet. Ony sheshýdiń eń tıimdi joly energıanyń balama kózderin paıdalaný. Energıanyń balama kózderine mynalardy jatqyzýǵa bolady: kún energıasy; jel energıasy; tasqyn energıasy; jerdiń tereńdik energıasy; bıomassalar otyny; geotermaldy energıa.
Memleketimizdiń energetıka salasynda energıanyń balama kózderin paıdalaný jóninde júrgizip jatqan keń kólemdi sharalaryna, az da bolsa óz úlesimdi qosý maqsatynda, taza sýmen jumys isteıtin galvandyq element maketin jasaýdy, jáne ony turmysta paıdalanýdy uıǵardym.
Galvandaq elementtiń shyǵý tarıhy
Ártúrli metaldardyń ózara janasýynan elektr togynyń paıda bolý qubylysyn, Bolon ýnıversıtetiniń (Italıa, Bolon qalasy) medısına profesory, fızıolog Lýıdjı Galvanı 1786 jylda baqamen tájirıbe ótkizip júrgende ashqan. Ol jańadan bólinip alynǵan baqanyń sanyna mys ilgekti bekitip, ony óziniń úıi ornalasqan baqtaǵy temirden jasalǵan torǵa ilip qoıdy. Biraqta eshqandaı atmosferalyq áreket baıqalmady. Tek qana, soqqan jelden terbelgen baqanyń tabany kezdeısoq qorshaýdyń toryna tıgende, onyń bulshyq etteri kenetten titirkendi. Galvanı bul tájirıbeni úı ishinde qaıtalaýdy uıǵardy. Baqanyń tabanyna temir taqtany qoıǵanda, ol taǵyda bulshyq etterdiń jıyrylǵanyn baıqady. Galvanı bul qubylysty "janýarlyq” elektrdiń áseri dep oılaıdy. Baqa sıraǵyna jasalǵan tájirıbeni fızıkter, hımıkter, fılosoftar jáne dárigerler qaıtalap jasady.
Bul baqylanǵan qubylystyń naqty sebebin tek ıtalán ǵalymy Alessandro Vóltanyń túsinýine múmkin boldy. Vólta bul qubylysty tıanaqty zertteý nátıjesinede, baqanyń tabany "janýarlyq” elektrdiń áserinen emes (Galvanı oılaǵandaı), eki túrli metal ótkizgishterdiń janasýy saldarynan odan ótetinn elektr togynyń áserinen jıyrylady degen tujyrym jasady. Bul tájirıbelerde, Vóltanyń kózqarasy boıynsha, baqa "tipti óte sezimtal altyn japyraqshaly elektrometrden de ondaǵan ese sezimtal elektrometr” retinde qajet boldy. Eger elektr ótkizgishtigi bar suıyqqa ártekti metaldardy janastyrýǵa áreket jasasaq, baqany paıdalanbaı - aq sol tokty alýǵa bolady. Vólta kúmis jáne qalaıy ótkizgishterdiń ushtaryn bir - birine jalǵap, qarama - qarsy ushtaryn tiline tıgizip, tájirıbeni ózine jasaı otyryp óz tujyrymyn naqtylaıdy. Osy kezde tilinde paıda bolǵan ashshy - qyshqyl dám onyń tili arqyly toktyń ótkendigin bildiredi. Egerde elektr kózi tildiń bulshyq eti bolǵan bolsa, onda dám metaldar birdeı bolǵan kezde de baıqalǵan bolar edi, biraqta bul olaı bolmady. Vólta tájirıbeni jalǵastyra berdi. Ol ár tekti zattan jasalǵan eki tıyndy alyp, onyń bireýin tiliniń ústine, ekinshisin — astyna qoıady. Tıyndardy ótkizgishtermen qosqanda taǵy da sondaı dámdi sezedi. Aqyrynda, 1800 jyly Vólta birneshe ondaǵan jup dóńgelek plasına (kúmis pen myrysh) alyp, olardyń arasyna tuzdy sýǵa batyrylǵan qalyń qaǵaz qoıyp baǵana sıaqty tiginen qatarlastyra ornalastyrady. Joǵarǵy jáne tómengi plasına baǵandaryn ózara qosyp, Vólta eń birinshi turaqty tok kózin (Vólta baǵany) alady. Vólta baǵany tájirıbesin fransýz ǵalymdarynyń aldynda kórsetken kezde Napolen Bonapartta qatysty. Tájirıbe oǵan qatysýshylarǵa óte kúshi áser qaldyrdy. Sondyqtan, óziniń zertteýlerine Vólta graf ataǵyn aldy jáne aımaqtyń Qurmetti rysary bolýy tańqalarlyq emes.
Kúnde kórip júrgen úırenshikti tok kózi birneshe jylǵy úzdiksiz jetildirý barysynda alyndy. Qazirgi tok kóziniń qurylymy ár túrli. Hımıalyq reaksıa arqyly jumys isteıtin tok kózin hımıalyq tok kózi dep ataımyz. Olarǵa galvanı elementteri (nemese jaı elementter) jáne akkýmlátorlar jatady. Galvanı elementteri (L. Galvanı qurmetine atalǵan) bir rettik qoldanylatyn tok kózi bolyp tabylady. Perıodty zarádtaı otyryp, akkýmlátorlardy birneshe qaıtara paıdalanýǵa bolady. Kez kelgen tok kózinde eki elektrod bolady — (+) oń jáne (–) teris. Arnaıy ertindige batyrylǵan tok kóziniń ishinde ótetin hımıalyq reaksıanyń áserinen shartty túrde ótkizgishterde elektrodtarda ár túrli zarádtarmen belgilengen. Eger ótkizgishter arqyly tok kózine qandaı da bir elektr energıasyn tutynýshy qurylǵyny jalǵasa, tok kóziniń elektr órisiniń áserinen olardan tok ótedi. Tok kózimen ózara jalǵasqan ótkizgishter jáne elektr energıasyn tutynýshylar (shamdar, elektr peshi, elektr - jáne radıoqondyrǵylar) elektr tizbegin quraıdy. Tizbekte turaqty tok (ıaǵnı, ýaqyt ótýine baılanysty ózgermeıtin tok) júrýi úshin tizbek tuıyqtalǵan bolýy kerek. Eger de tizbek úzilse, onda onyń boıymen tok júrmeıdi. Tizbektegi tokty ajyratyp jáne qosatyn batyrma, ajyratyp - qosqysh, kilt jáne basqa qurylǵylar jumysy osyǵan negizdelgen.
Mańǵystaý oblysy, Jańaózen qalasy,
Rahat aýyly, № 18 orta mektep MM
Oryndaǵan: Eskývatov Ramazan Maqsatuly
Jetekshisi: Chýkaev Bekgalı Ýzakbaevıch
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
