InfoHub Logo

Qaı kezeńde bolmasyn, kóp tildi meńgergen halyqtar men ulttar aldyńǵy qatarly eldiń qataryna kirip, óziniń komýnıkasıalyq jáne ıntegrasıalyq qabiletin keńeıtip otyrǵany tarıhtan belgili. Máselen, ejelgi Mysyrdyń ózinde birneshe tildi biletin mamandar ıerarhıalyq satymen joǵarylap, kóbine salyq tóleýden bosatylǵan kórinedi.

Qazirgi tańda álemniń alpaýyt memleketteri kóp tildi, ásirese halyqaralyq tilderdi meńgerýdi mańyzdy mindet dep sanaıdy. Sondyqtan biz de óz halqymyzdyń qaryshtap damyp, órkenıetten kenje qalmaý úshin kóp tildi meńgerýimiz qajet. Bul zaman talabynan týyndap otyrǵan qajettilik. Sebebi, birneshe tilde erkin sóıleı de, jaza da biletin maman básekege qabiletti tulǵaǵa aınalatyny sózsiz. Osy rette, prezıdentimiz N.Á.Nazarbaevtyń: «Qazir biz balalarymyz qazaq tilimen qatar orys jáne aǵylshyn tilderin de belsendi meńgerý úshin jaǵdaı jasaýǵa sharalar qabyldap jatyrmyz. Úshtildilik memlekettik deńgeıde yntalandyrylýy kerek», – degen bolatyn 2012 jyly 14 jeltoqsandaǵy Joldaýynda.

 «Biz barsha qazaqstandyqtardy biriktirýdiń basty faktorlarynyń biri – elimizdiń memlekettik tilin, barlyq qazaqtardyń ana tilin odan ári damytýǵa bar kúsh-jigerimizdi jumsaýymyz kerek»,– degen bolatyn. Meılinshe, kóp tildi meńgerý qajet, degenmen óz ana tilimizdi eshqashan umytpaǵanymyz jón.

 Búginde egemendi el, táýelsiz memleket bolyp álemge jar salyp jatqan dúbirli kezeńde qazaq ultynyń janyna súıeý, rýhyna tireý bolatyn basty máseleniń biri osy – til. Memlekettik til mártebesine ıe bolǵan qazaq tili – ulttyq rýhanıatymyzdyń ózegi. Qazirgi kezde qazaq tilin damytý, oqytýdyń deńgeıin arttyrý máselesi kóterilip, osy oraıda túrli shara atqarylyp jatqany barshamyzǵa aıan. Qazaq tiliniń qoldaný aıasyn keńeıtý, onyń múmkinshilikterin barynsha paıdalaný – elimizdiń árbir azamatynyń abyroıly mindeti. Adamzat mádenıetiniń negizi – tilde. Kez kelgen ulttyń basty ereksheligi – onyń ana tilinde. Ulttyń jany men júregi ary men uıaty, qazyna-baılyǵy men ataq abyroıy tilge baılanysty. Jer betindegi san myńdaǵan ulttardyń ishinde tek qazaq halqy óz tilin ana tili dep ardaq tutyp, qasterleıdi. Qazaq úshin tilden qudiretti eshteńe bolmaǵan.

 Til – qazaqtyń jan dúnıesi, rýhanı negizi, el erkindigi men ultty tanytatyn basty belgi. Ana tili – ár adamǵa ananyń aq sútimen boıǵa jetip, ananyń áldıimen, besik jyrymen qulaqqa sińip, atadan-balaǵa jetip otyratyn uly kúsh. Ana tili – urpaq tárbıesiniń pármendi quraly, rýhanı baılyqtyń baǵa jetpes baılyǵy, qýatty qaınar bulaǵy. Ana tili – halyqtyń ótken urpaǵy, qazirge jáne keleshek urpaǵy arasyndaǵy tarıhı jalǵastyqty júzege asyratyn birden-bir senimdi qural. Tilimiz arqyly halqymyzdyń jan dúnıesin tanyp bilemiz, sebebi, halyqtyń rýhanı baılyǵynyń sarqylmas bulaǵy sonda jatyr. Týǵan jerimiz ben el-jurtymyzdy da sol arqyly aıtyp jetkizemiz.

Til adam balasynyń basty qazynasy bolǵandyqtan – til baılyǵy eldiń eldigin, jurtshylyǵyn, ǵylymy men ádebıetin, ónerkásibin, mádenıetin, qoǵam-qurylystary men salt-sanasynynń, jaýyngerlik dástúriniń – murasynyń qaı dárejede ekenin tanytatyn dáleldi kórsetkishi. Ár halyqtyń ǵumyry – onyń tilinde. Árbir til óziniń halqy úshin «Uly» dep qyrǵyzdyń ataqty jazýshysy Shyńǵys Aıtmatov aıtqandaı, til – ulttyń tiregi. Ol jan-dúnıeńdi ashyp kórsetetin móldir aınań. Til joǵalsa, ult ta joǵalatyny belgili. Barlyq qazaqstandyqty biriktiretin – qazaq tili sondyqtan, egemen elimizdi saqtap qalý úshin ulttyq qundylyqtar men memlekettik tilge erekshe yqylas qajet.

P.S. Qazaq tili Qazaqstan halqynyń ortaq tiline aınalyp qoǵamdyq qatynasta memlekettik til mártebesimen óz tuǵyrynda nyq ornyqqan til bolyp qalyptasýy úshin atsalysý árbir qazaqstandyqtyń memleket aldyndaǵy jaýapkershiliginiń basty sharty dep aıtsaq, artyq aıtqandyq emes. Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıinin aıtqanda, Elbasymyz atap kórsetkendeı: «Daýǵa salsa almastaı qıǵan, sezimge salsa qyrandaı qalqyǵan, oıǵa salsa qorǵasyndaı balqyǵan, ómirdiń kez kezgen oraıynda ári qaraý, ári qalqan, ári baıyrǵy, máńgi jas, otty da oınaqy Ana tilimiz» máńgi jasasyn demekpin.

«Ulym tilińdi jaman sózden, kózińdi jamandyq baǵýdan saqta. Ulym, sózińdi júregińmen terbep, sodan soń aıt, bulaı etseń barshaǵa súıkimdi bolarsyń. Ulym, bireýden jaman sóz estiseń, ony júregińniń jeti qarys túkpirine tut, oǵan jaman bolar, saǵan jaqsylyqqa qaıtar», - dep dana Hıkar urpaǵyna osy bir danalyq sózdi jadymyzda máńgi ustap ózge tilderdi erkin meńgere otyryp, óz ana tilimizdi saqtap, aıtar sózimizdi óz ornymen paıdalana bileıik, aǵaıyn!

---