InfoHub Logo

Taqyryby: «Úzdik matematık» atty ıntellektýaldyq oıyn. (10 klass)

Maqsaty: Oqýshylardyń matematıkalyq oı-órisin damytý, bilimdi, daryndy, ozyq bolýǵa tárbıeleý.
Armysyzdar qurmetti ustazdar men oqýshylar jáne oıynǵa qatysýshy saıyskerler!
Elimizdiń bolashaǵy tek qana bilimdi jastar ekeni daýsyz.
Olaı bolsa, 10 klass oqýshylary arasynda ótkizgeli otyrǵan «Úzdik matematık» atty ıntellektýaldyq saıysymyzdy bastaımyz.

Ǵylymdardyń patshasy atanǵansyń
Evklıd, Fales, Pıfagordan bata alǵansyń.
Tózbeıtin ótirikke, jalǵandyqqa
Jasyqtan emessiń sen, qataldansyń
«Aqyl oıdy tártipke» keltiretin
Naǵyz pán – matematıka atanǵansyń! – deı kele ortaǵa «Úzdik matematık» oıynyna qatysýshylardy shaqyramyz.

Upaı esepteý úshin ádilqazy múshelerin saılaý.
Aldymen qatysýshy oqýshylardy tanystyrý.
Saıys 6 bólimnen turady.
İ bólim – «Báıge»
İİ bólim – «Til-óner»
İİİ bólim – «Doda»
İÚ bólim – «Tapqyrlyq»
Ú bólim – «Jorǵa»
VI bólim-SHapshańdyq

Máńgi baqı este qalar,
Qyzyqty bir jıyn bolsyn.
Bilimdirek shákirt ozar
Suraqtary qıyn bolsyn – deı otyryp, oıynymyzdyń «Báıge» dep atalatyn İ bólimin bastaımyz.
İ bólim «Báıge». Bul bólimde oıynshylarǵa suraqtar qoıylady. Jaýap naqty, tez bolý kerek. Qaı oqýshy qolyndaǵy kartochkasyn birinshi kóteredi, sol oıynshy jaýap beredi. Ár durys jaýapqa 10 upaı beriledi.

Suraqtar:
1. Geometrıa sózi greksheden aýdarǵanda qandaı uǵymdy bildiredi? (jer ólsheý)
2. Jup fýnksıa grafıgi qaı oske sımmetrıaly?
3. Paralelepıpedtiń neshe qyry, neshe jaǵy bar?(12 qyry, 6 jaǵy)
4. Úshburyshtyń tóbesi men qarsy jatqan qabyrǵasynyń ortasyn qosatyn kesindi.(medıana)
5. Sheńberdiń eń úlken hordasy (dıametr)
6. Parallelogramnyń bir buryshy 50˚ qalǵan buryshtary nege teń?
7. Trapesıa tabandary 4sm jáne 6 sm. Orta syzyǵy nege teń?
8. Bir núkteden shyǵyp, eki sáýleden quralatyn geometrıalyq fıgýra. (burysh)
9. Kez – kelgen eki núkte arqyly neni júrgizýge bolady. (túzý)
10. Qandaı túzýlerdiń ortaq núktesi joq. (paralel)
11. Barlyq qabyrǵalary teń paralelogram.
12. arcsin (- 1/2) nege teń?
13. sin 45˚-nege teń?
14. Eki núkte arqyly neshe túzý júrgizýge bolady? (1)
15. tgx fýnksıasynyń grafıgi qalaı atalady?
16. Koordınatalyq jazyqtyqta neshe shırek bar? (4)
17. Geometrıalyq keńistiktegi deneni zertteıtin bólimi.
18. Úshburyshtyń ishki buryshtarynyń qosyndysy (180 gradýs)

İİ bólim «Til-óner».
Bilim degen bıik shyń,
Baqytqa seni jetkizedi.
Bilim degen aqylshyń,
Qıyndyqtan ótkizer – deı kele, «Til-óner» dep atalatyn İİ bólimde jumbaq, maqal – mátel ne óleń joldarynan aıtylmaı qalǵan sózdi taýyp, orysshaǵa, aǵylshynǵa aýdarasyzdar. Bir tilde jaýap berse 10 upaı, eki tilde jaýap berse 20 upaı, úsh tilde jaýap berse 30 upaı.
Osy bólimnen keıin upaıy az eki oqýshy oıynmen qosh aıtysady.
1) Kez-kelgen eki núkte arqyly neni júrgizýge bolady?
(túzý-prámoı-height)
2) Bir núkteden shyǵyp eki sáýleden quralatyn geometrıalyq fıgýra? (burysh-ýgol-corner)
3) Bir núktemen shektelgen túzýdiń bóligi.( sáýle-lých – light)
4) Tik buryshtan kishi burysh? (súıir-ostryı-sharp)
5) Birdeı sandy birneshe ret kóbeıtýden turady,
Eger onyń yqshamdasań qandaı ataý bolady? (dáreje-stepen-level)

6) Bútin san, bólshek sandar
Barlyǵy da bar onda.
Bul qandaı san aıtyńdarshy,
Oń, teris sandar, bári sonda.
(rasıonal sandar
rasıonalnye chısla
rational numbers)
Upaıy az 2 oqýshy shyǵady.

İİİ bólim. «Doda»
«Eń qıyny jarystyń «Doda» keldi,
Myqtylary qalypty jeńsin endi.
Tez jaýap ber oılanyp turyp qalmaı
Osy oıynnan kóremiz eren erdi»-deı kele, saıysymyzdyń bólimi «Doda» bólimine kelip jettik. Endi «Doda» bóliminde bilimderińizdi ortaǵa salýǵa múmkindikterińiz bar. Bul bólimde 4 taqyryp beriledi. Árbir oqýshy kórsetilgen upaılar boıynsha 1 taqyryp tańdaıdy. Durys jaýap berse, sol upaı qosylady.

1. Logıkalyq esepter:
• 20-upaı. Saýda jasaý úshin 19 teńge tóleý kerek. Sende tek qana 3 teńgelik aqshalar al satýshyda tek 5 teńgelik aqshalar bar. Aqshany qalaı tóleısiz?

• 30-upaı. Eki bólmede 76 adam bar. Bir bólmeden 30, al ekinshi bólmeden 40 adam shyqqan soń, bólmelerdegi adam sany birdeı bolyp qaldy. Bastapqyda ár bólmede neshe adam bolǵan?
• 40-upaı. Syqyrlaǵan arba ústinde kele jatqan eki jolaýshynyń bireýi joldyń jartysyn ótkende joldyń jartysy qalǵansha uıyqtaıdy. Jolaýshy joldyń qansha bóligin uıyqtaıdy?
• 50-upaı. On-onnan asyǵy bar úsh bala ózara asyq oınady. Oıynnan soń birinshisi ekinshisine qarap:
• qansha asyq uttyq – deıdi ol. Onsha kóp utqyza qoımappyn, segiz asyǵym qalypty,- dedi. Onda sendegi barlyq asyq meniń utyp alǵan asyǵyma teń eken,- deıdi úshinshi bala asyqtaryn túgendep turyp,
• Eń kóp asyqtan utylǵan men boldym,- deıdi muńaıyp birinshi bala. Oıynnan keıin kimde, neshe asyq?
«Intellektýaldy olımpıada esepteri:
20-upaı. Úsh bala 17 baýyrsaq jedi. Eń kóp jegeni Tımýr. Az degende Tımýr neshe baýyrsaq jegen?
A) 5 b) 9 s) 7 d) 8
30-upaı. Oqýshy kitaptyń 0, 3 bóligin, keıin taǵy da 0, 1 bóligin oqyǵandaǵy kólemi jarty kitaptan 18 betke kem bolyp shyqty. Kitapta neshe bet bolǵan?
A) 210 b) 200 s) 190 d) 180
40-upaı. Úshburyshtyń eki qabyrǵasynyń uzyndyqtary 5 jáne 1, úshinshi qabyrǵasy natýral sanmen órnektelse qandaı bolady?
A) 4 b) 5 s) 6 d) 3
50-upaı. Mesopotamıada bizdiń eramyzǵa deıingi 2005 jylda bir sany-α, on sany – β, al alpys sany-€ tańbalarymen belgilenetin. Mysaly, 22 sany β β α α túrinde jazylatyn. Sonda 124 sany qalaı jazylady?
A) β €€ α α α α
b) € € β β α α α α
s) € β β α α α α
d) € € α α α α

2. «Geometrıa» esepteri:
• 20-upaı. Kvadrattyń aýdany 49 sm2, onyń perımetri neshege teń?
• 30-upaı. 1-shi sharshynyń aýdany 16m2, 2-shi sharshynyń aýdany 4 ese úlken. 2-shi sharshynyń perımetrin tap.
• 40-upaı. Paralel túzýlerdi qıýshymen qıǵanda paıda bolǵan buryshtardyń bireýi 400 bolsa, qalǵan buryshtary nege teń?
• 50-upaı. Teń búıirli úshburyshtyń tabanyndaǵy buryshynyń syrtqy buryshy 1050 bolsa, teńbúıirli úshburyshtyń ishki buryshtary nege teń?

4. Vıktorınalyq suraqtar:
• 20-upaı. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0 berilgen sandardyń nesi kóp: qosyndysy nemese kóbeıtindisi me?
30-upaı. 5 adam kezdesip qalyp bir-birimen qol alysyp amandasty. Barlyq qol alysý sany qansha?
• 40-upaı. Bir san ekinshi sannan 4 ese kóp, al olardyń qosyndysy 20-ǵa teń. Osy sandardyń kishi sanyn tap.
• 50-upaı. Dápter men qaryndash 16 teńge turady, qalamsap pen qaryndash 32 teńge turady, al dápter men qalamsap 44 teńge turady. Zattarǵa qansha teńge tólengen?
Upaı az 2 oıynshy oıynnan shyǵarylady.

İÚ bólim. «Tapqyrlyq»
Bul jerge kelmeıdi eshkim ermek úshin,
Esep – qısap, san – sıfr termek úshin.
Kórsetip esepterdiń jolyn qalaı,
Keldim men olardy aıtyp bermek úshin - dep, bizdiń úıdegi qabyrǵa saǵaty qońyraýly, ol árbir jarty saǵatta 1 ret, tolyq saǵat saıyn sol ýaqytty kórsetý sanyna teń qońyraý soǵady. Sonda ol táýligine neshe ret qońyraý soǵady?

Jaýaby: (1+2+3+4+5+6+7+8+9+10+11+12)*2+24*2=204

Ú bólim. «Jorǵa»
«Jarys zańy ejelden,
Jeńimpazdy anyqtaý.
Jeńimpaz bolý sharty sol
Eńbektený jalyqpaý»- deı otyryp, oıynymyzdyń «Jorǵa» Ú bóliminde árbir oıynshyǵa jeke-jeke suraqtar qoıylady, jyldam, tez jaýap berýi qajet. (Ár durys jaýap 10 upaı)

1. Sheńber boıyndaǵy kez – kelgen núkteni sentrmen qosatyn kesindi.(radıýs)
2. Kosınýs qandaı fýnksıa. (jup)
3. Tangens perıody. (pı)
4. Tańbalary ár túrli sandardy kóbeıtindisi. (teris san)
5. 639 sany 9-ǵa bóline me? (ıá)
6. Qabyrǵasy 1-ge teń kvadrattyń aýdany nege teń? (1)
7. Dáleldenetin tujyrym ne dep atalady? (teorema)
8. Baǵyttalǵan kesindi. (vektor)
9. Bir núkteden birdeı qashyqtyqta jatqan núkteler jıyny qalaı atalady? (sheńber)
10. OH osi qalaı atalady? (absıssa)

1. Sheńber boıyndaǵy eki núkteni qosatyn jáne sentr arqyly ótetin kesindi. (dıametr)
2. Kóbeıtindisi 1-ge teń bólshekter qandaı sandar dep atalady? (ózara keri)
3. 640 sany 5-ke bóline me? (ıá)
4. Kosınýs perıody. (2pı)
5. Sınýs qandaı fýnksıa? (taq)
6. Dáleldenbeıtin tujyrym ne dep atalady? (aksıoma)
7. Jazyńqy burysh shamasy neshege teń? (180 gradýs)
8. Sheńber uzyndyǵynyń dıametrge qatynasy neshege teń ne pı-diń máni neshege teń? (3, 14)
9. Bısektrısalary ózara perpendıkýlár bolatyn tórtburysh. (sharshy, romb)
10. OÝ osi qalaı atalady? (ordınata)

6. týr Shapshańdyq týry

Qıyndyqtan sirá da biz qashpaımyz.
Alǵyrlyqpen tapqyrlyqty ushtaımyz.
Qıaldarǵa samǵap ushqan qustaımyz.
Sheginbeımiz jeńisterge bastaımyz - deı otyryp, jeńimpazdy anyqtaý úshin ádilqazy múshelerge sóz kezegin bereıik.

Kóńil bólip bul keshke,
Kelgenderge kóp rahmet.
Shyn sezingen kórermenge,
Myń rahmet, myń rahmet!