InfoHub Logo

Muǵalim-novator V. F. Shatalov 70-jyldary mektep jáne joǵary oqý oryndary muǵalimderi arasynda «Shatalov ádisi» dep atalyp ketken óziniń baıypty oqytý júıesin jasap shyǵardy. V.F. Shatalovtyń pedagogıkalyq júıesi kóptegen jyldar boıy soqtyqpaly-soqpaqty jolmen júrip, ony KSRO PǴA ókilderi qatty syn tezine saldy, alaıda, ony mektepterdiń, tehnıkýmdar men JOO praktık muǵalimderi barynsha zerttep-zerdelep jáne qoldap keldi. Tek E. G. Lıhachevtiń «Orta jáne joǵary mektepti qaıta qurý barysy men partıanyń ony júzege asyrýdaǵy mindetteri týraly» (18.02.1988 j. «Pravda» gazeti)  KSRO OK plenýmyndaǵy jasaǵan baıandamasyndaǵy «aıqaıynan» keıin ǵana V. F. Shatalov óziniń tájirıbesin jalǵasyrýǵa múmkindik aldy  /101/. Ol baıandamada «Maqsatqa jeteleıtin jol — mektepke shyǵarmashylyqqa degen quqyq berý, oqytý men oqytý-tárbıe úderisin uıymdastyrý ádisterin tańdaýǵa, tárbıeleýdegi jańashyl ıdeıalardy synap kórýge quqyq berý. Bet-beınesi daryndy, oılaý júıesi erekshe jáne óz isine berilgen pedagogtardyń qam-qareketi arqyly aıqyndalatyn endi paıda bolǵan mektepterdiń jas óskinderin julyp-taptap emes, olarly barynsha aıalaý kerek» dep aıtylǵan edi.

V. F. Shatalov, óziniń aıtýynsha, jańa eshteńeni ashqan joq, tek pedagogıka men psıhologıadaǵy ońtaıly ıdeıalardy qoldana bastady. Onyń oqytý tehnologıasynyń ózegi: toptyq oqytý (synyp) jaǵdaıyndaǵy oqýshylardyń kúrdeli tanymdyq qam-qareketin uıymdastyrý. Ol múmkin bolǵan barlyq qural-tásilderi arqyly oqýshylardy qyzyqtyryp, olardyń yqylas-yntasyn oıatady, básekelestik elementterin engizedi. Barlyǵynyń istegenderi oıdaǵydaı shyǵyp, bári tabysqa jetetindeı qylyp jumysyn isteıdi. Al tabys bolsa ózine degen senimdilikti qalyptastyryp, sáıkesinshe kelesi tabysqa jeteleıdi. Oqýshynyń bar istegeni jaqsy shyqqan saıyn ol qyzyǵa túsedi.  

V. F. Shatalovtyń pedagogıkalyq júıesiniń negizgi postýlattary:

1. Materıaldy meılinshe túsinikti, tipti ońaılatyp aıtyp berý, ol úshin mynalardy istegen abzal: 

— bir nárseni ártúrli sózder arqyly 3-4 ret qaıtalap, balalardyń zeıinine túsetin artyq kúshti azaıtý; 

— bir sabaqta bir teoremany emes, «taqyryptar ózara baılanysty bolatyn» iri-iri bloktar arqyly oqytý. Mysaly, ol bir sabaqta «Sheksiz progresıalar», «Shek», «Sheksiz kemı beretin progresıa músheleri jıyntyǵynyń formýlasyn shyǵarý», «Shekter týraly negizgi teoremalar» taqyryptaryn ótedi de, úzdik nátıjelerge qol jetkizedi, óıtkeni «sol jyldardaǵy oqytý baǵdarlamasyndaǵydaı materıaldy 5 sabaqqa bólshekteý túsinip alýdy qıyndatyp, bútin nárseni jeke-jeke úzindilerge bólip, olardyń ózara baılanystylyǵyn kórýge kedergi keltirdi»; 

— oqýshylarǵa negizgi mánisti túsindirý, sonda eske saqtaıtynnyń kólemi azaıady. Osynyń nátıjesinde materıaldy jaqsy túsinip, 70% eske saqtap qalady. Logıkalyq jad iske kirisedi, ol mehanıkalyq jadtan tıimdirek. 

2. Oqýshylardyń bir mezette ári jazyp, ári tyńdaýyna ruqsat bermeý. Ol bul eki úderisti eki aıyrady, ıaǵnı, myna zańdylyqty qoldanady: tyńdaý qabyleti barlyǵynda birdeı damymaǵandyqtan, zeıindi jazýǵa jáne túsinýge ekige bóledi. Oqýshylar áýeli tyńdaıdy, sodan keıin olar ne jazyp alady, ne Shatalov olarǵa qaıtalap shyǵýǵa múmkindik beredi. 

3. Teorıaǵa aldyn ala kóz júgirtý, ony (teorıa) materıaldyń logıkalyq tizbegi kórinip turatyn blok-shemalarda nemese konspektilerde túsindire túsý. Óte ádemi, jarqyn, erekshe beıneleý, kórim analızatorynyń zańdylyǵyn paıdalaný. Oqýshy ózi logıkalyq jospardy nemese ózekti konspektini qursa, jad jumysynyń tıimdiligi arta túsedi. Osynyń barlyǵy onyń eske saqtaýyn ońaılatady. Ózekti konspektiler ózin qadaǵalaýǵa, ózara qadaǵalaýǵa jáne ata-analary tarapynan qadaǵalaýǵa múmkindik beredi.   

4. Osy blok-shemalar boıynsha oqýshylardyń bilimin qadaǵalap otyrý. Oqýshy esine saqtaǵany boıynsha osy ózekti konspektini syzyp berýi jáne sol boıynsha oqý materıalynyń mazmunyn qalpyna keltirýi tıis. Qadaǵalaýdyń qaıtalaý zańdylyǵyn paıdalaný. Aqparattyń kóp bóligi (40, 30%) alǵashqy úsh kún ishinde umytylyp qalady. Sondyqtan ony bas kezinde kún saıyn qadaǵalap, sosyn, shamamen bir aıdan soń, umytý úderisi baıaýyraq (27%) júre bastaıdy, sol kezde keıinge qaldyrylǵan qadaǵalaýdy júrgizýge bolady.  

5. Jad mektebine súıene otyryp, biraq oqýshylardyń oılaný qabyletin de joqqa shyǵarmaı, sabaqtardy dástúrli oqytý júıesi aıasynda ótkizý.  

6. Synypta árbir oqýshy ózin jaıbaraqat ustap, ózine senimdi bolatyndaı ahýal qalyptastyrý. Bul oqýshylardyń qarym-qabyletteriniń jáne ynta-yqylasynyń artýyna sep bolatyn shyǵarmashyl jáne qam-qareketshil ahýaldyń paıda bolýynyń basty alǵysharty bolyp tabylady. 

7. Sabaq saıynǵy bal qaǵıdatyn qoldaný, ıaǵnı ár sabaqta ár oqýshydan surap otyrý. Oqýshylardy ártaraptan qadaǵalap otyrý men saýal qoıyp otyrýdy uıymdastyrýda, árıne, V.F. Shatalovtyń óziniń darynynyń da yqpaly bar.  

8. Árbir oqýshyǵa óziniń balyn jaqsartyp alýǵa múmkindik berý. Jáne de oqýshyny oqytýshy shaqyrǵan kezde emes, oqýshy ózi materıaldy endi jaqsy biletinin jáne óziniń baǵasyn túzete alatynyn sezgen kezde múmkindik berý. Bul qaǵıdat «perspektıvany ashý» dep atalady.  

9. Oqýshylar men ata-analaryna adamgershilik turǵysynan qaraý. Mine, kishkentaı mysal: oqýshynyń kúndeligine úı tapsyrmasy jazylmaı qalýy sebepti ata-analar men balalarynyń arasyndaǵy daý-janjal jıi bolyp turady. Shatalovtyń oqýshylarynda bulaı bolýy múmkin emes edi, ol sabaqtyń aıaǵynda oqýshylarǵa kúndelikke úı tapsyrmasynyń durys jazylǵanyn ózara tekserip shyǵýy úshin eki sekýndtan eki mınýtqa deıin ýaqyt beretin. Osyndaı qarapaıym ǵana profılaktıkalyq tásil oqýshylardyń da, ata-analardyń da júıkesin juqartpaıtyn. Bundaı tásilder V. F. Shatalovta kóp-aq, ásirese, bul onyń «ekini únemdeý», ıaǵnı ol bolmaýy úshin aldyn alyp otyrýdaǵy ıkemdigine qatysty.    

Jalpy aıtsaq, V. F. Shatalovtyń pedagogıkalyq júıesiniń máni erekshe jaǵdaıda oqýshy óz bilimin oıyna túsire alýyn, túsine alýyn, esinde saqtaýyn jáne qoldanýyn (4 T) bildiredi. Táp-táýir qaǵıdat, solaı emes pe? Onyń jolyn qýǵan izbasarlary joǵary mektep pedagogtarynyń ishinde de bar ekeni esh tańdanys týdyrmaıdy.  

Derekkóz: Basova N.V., Pedagogıka ı praktıcheskaıa psıhologıa

Oqýǵa keńes beremiz:

Mektep oqýshylarynyń sabaqtaǵy yntasyn arttyrý jóninde 50 keńes

Ustazdarǵa keńes: Oqýshylardy qalaı jigerlendirýge bolady

Osylaısha muǵalim oqýshylardyń sabaqqa kelý kórsetkishin 40%-dan 93%-ǵa kóterdi

Muǵalim balalarǵa kelemejdeýdiń sońy nege ákeletinin túsindirýdiń tamasha amalyn tapty

Senim Avraam Lınkolnnyń muǵalimge jazǵan haty

Pedagogtyń ózin-ózi kásibı kemeldendirýi

Syzyqty qysqartý

Senim

---