InfoHub Logo

Fıaltadaǵy kóktem — adamdy jalyqtyryp jiberetin kádimgi kóktem. Bári dymqyl: shynarlardyń surǵylt dińgekteri de, arshalar da, qorshaýlar da, jolǵa tóselgen usaq tastar da. Tań bozaryp kele jatqan alys jaqta, ornynan endi kóterilip, súıenetin áldene izdep turǵandaı (zırattaǵy kıparıster solardyń sońynan ketip bara jatqan) kógildir úılerdiń qabyrǵalarynyń arasynan óziniń túrli-tústi sýretterine onsha uqsamaıtyn, týrıs kútip jatqan (hanymdardyń qalpaǵy men arba aıdaýshylardyń jasyna qarap esepteseń, shamamen myń toǵyz júz onynshy jyldan beri), býaldyr tumannan tutas tulǵasy aıqyn kórine qoımaǵan qasıetti Georgıı taýy kórinedi. Jelsiz, tymyq jyly aýa, tek kúıik ıisi shyǵady. Jańbyrdan tushshy sý ishken teńiz munartady; qolapaısyz júrgen maıda tolqyndar kóbiktene almaı jatyr.

Dál osyndaı kúnderdiń birinde qalanyń qaq ortasyndaǵy kóshede meniń kózim kórgeniniń bárin ózime jınaı bastadym: otkrytkalar satatyn dúńgirshekterdi de, ıkondar qoıylǵan vıtrınalardy da, qabyrǵalarda jalbyrap turǵan kóshpeli sırk habarlandyrýlaryn da, eski kóshelerde shashylyp jatqan apelsınniń sary qabyqtaryn da. Men bul qalany jaqsy kórem; ony jaqsy kóretinim, bálkim, onyń Ialta degen ataýynyń ózinen gúlderdiń dymqyl-shekerli ıisi shyǵatynnan ba; joq álde, onyń marǵaý kóshpeli adam janyn aıryqsha aıalaıtynyn ba, bile almadym; biraq sol qalada tańerteń oıanǵanyma shattana qýandym da, bulaqtarǵa basymnyń sýyn da keptirmeı, jalańbas, kóılegimniń syrtynan makıntoshty ile cap tartyp kettim.

Men munda óziniń paravozdy kúrkiregen qumarlyǵymen týnel sońynan týnel qaldyrmaı etken túngi eksprespen kelgen edim; kelgende de, iskerlik saparlardyń arasyndaǵy úzilisterdi paıdalanyp birer kúnge ǵana kelgem-di. Áıelimdi de, balalarymdy da úıge qaldyrǵam: olar meniń tabıǵatymnyń teriskeıinde únemi qatysyp, menimen únemi qatar, tipti keıde meni qaq tilip, biraq, negizinen, menen tys, baqytty óz júıelerimen júretin.

Basqysh ústinen qarny shermıip ketken bir bala ornynan turyp, qalt-qult etip júrip baryp birden úsh apelsınge qatar qol saldy da bireýin túsirip aldy, ony qaıta kóterem dep ózi qulap tústi, muny qarap turǵan, qońyrqaı moınyna aýyr alqa taqqan, ústine syǵandardaı uzyn ıýbka kıgen bir qyz júgirip kep onyń qolynan barlyq apelsındi alyp qoıdy. Odan árirek syz terrasta kofe daıashysy ústel ústin súrtip jatyr; men otyrǵan jaqta turyp, qorshaýdyń qanatyna súıenip alǵan, tátti taǵamdar aýzy-murnynan shyqqansha syqap toltyrylǵan kárzińke kótergen satýshy onymen sóılesip tur. Sirkiregen jańbyr tolastady ma, álde Fıaltanyń eti úırengen be, áıteýir, ol dál qazir dymqyl aýamen be, jyly jańbyrmen be, nemen tynystap turǵanyn bile almas edi. Arka astynan shyǵa kelgen alashubar shalbar kıgen aǵylshyn ózinin trýbkasyn júrip bara jatyp rezeńke dorbashasyndaǵy temekimen toltyryp barady; terezeniń arǵy jaǵyndaǵy kógildir vaza ishindegi úlken bop-boz ysqyshtar kópten beri sý kórmeı shólden ábden qańsyp qalǵandaı. Qudaı-aý, kóktemniń búkil qýat-kúshin áli sezine qoımaǵan, biraq myna surǵylt kúnniń ıisi men sybdyrynan búkil tula boıym lázzatty raqat sezingendeı edi! Uıqysyz túnnen keıin de meniń basym shaıdaı ashyq bolatyn, men bárin de uǵyp turmyn: shirkeýdiń tý syrtyndaǵy baqtan shyǵyp turǵan torǵaı shyrylyn, úılerdiń bir-birimen ıyq tirestirip beıbit turǵandaryn, munartqan aýanyń ar jaǵyndaǵy teńizdiń kúrsinisin, qabyrǵalardyń joǵarǵy jaǵyndaǵy (jergilikti baıshykeshterdiń ol da bir maqtanyshy) synyq shynylardyń jalt-jult etken jarqyly, sol qabyrǵaǵa ilingen sırk habarlandyrýy: álem-jálem kıingen úndilik asaý jylqyǵa buǵalyq tastap jatyr da, al juldyzdardyń sýreti salynǵan oryndyqtarǵa esi shyǵyp ketken pilder otyr.

Álgi aǵylshyn meni basyp ozdy. Ózgelerge qadala qaraǵandaı oǵan da qadala tústim de, onyń bir búıirine burylyp, tilimen ernin jalap alǵanyna kózim tústi. Ol qaraǵan jaqqa men de jalt qarap, Nınany kórdim. Dál aıta almaımyn biraq, shamamen, on bes jyldaı ýaqyttyń ishinde kezdesken saıyn ol meni birden tanı ketetin; bul joly da bir búıirlep burylyp, lımon tústes sarǵylt sharfpen oralǵan moınyn sozyp, áldenege bel sheshe almaı turǵan jandaı, bir sátke qalt tura qaldy... mine, ol kósheniń qaq ortasynda on saýsaǵyn aýada qatar oınatyp, ejelgi shynaıy dostyqtyń ashyq nıetin kórsetip jatyr, ústinde tizesi tusynda qıyǵy bar ıýbka, (biz ajyrasqan kezdegi sol bir erkelik nazben), sonan keıin ol meni úsh ret súıdi de, moınyma oratylyp, adymyn meniń adymymmen úılestirip, qatarlasa júrdi.

— Ferdınand ta osynda, — dep jaýap berdi ol suraǵyma, sonan keıin sypaıy túrde meniń áıelimniń hal-kúıin surady.

— Segúrmen birge qańǵyp júrgen shyǵar, — dedi ol kúıeýi týraly áńgimesin jalǵastyryp, — al maǵan birdeńe-shirdeńe satyp alý kerek, biz jol júremiz. Vasenka, toqta, sen meni qaıda alyp bara jatyrsyń?

Shynyn aıtqanda, orys ertegisinde bola beretindeı aıtylyp ketken nárseniń bara-bara qaıta qýattanyp shyǵa keletini sekildi, onymen kezdeskende de, beıne bir búkil áreketterdiń tynyshtyǵyn qaıtalap jatqandaı ótkenge qaraı qaıta jol shektim. Endi biz tumandy, jyly Fıaltada kezdesip turmyz, bul kezdesýdi meniń úlken saltanatpen atap ótpeýim múmkin emes edi, qolmen boıaǵan taǵdyrdyń syı-sıapatyn, tipti ol kezdesý, eń sońǵy kezdesý bolsa da qaıtalap aıtaıyn, ol tipti sońǵy kezdesý bolsa da óıtkeni men tabytqa túskennen keıin, onymen kezdesýdi uıymdastyrýǵa kelisetin o dúnıeniń eshqandaı uıymyn kóz aldyma keltire alar emespin.

Men Nınamen baıaǵyda, myń toǵyz júz on jetinshi jyly tanysyp edim, ol jerde qazir ýaqyttyń da jurnaǵy qalmaǵan shyǵar. Bul jıen apamnyń týǵan kúnin ótkizgen Lýjsk kóshesinde bolǵan edi, syrtta derevnányń shyńyltyr qysy (ol jerge jaqyndaǵannyń birinshi belgisi: appaq egistik alqaptyń ortasyndaǵy qyzyl qamba). Men jaqynda ǵana lıseıdi bitirgem; Nına nekege turǵan: ǵasyrmen túıdeı qurdas ol, óziniń bákene boıy men júdeýligine qaramaı, bálkim, solaı bolǵandyqtan ba, óziniń jasynan áldeqaıda eresek kórinetin, ol qazir óziniń otyz eki jasynan áldeqaıda jas kórinedi. Onyń sol kezdegi kúıeýi tap-tuınaqtaı ádemi, ári eńseli, ári qaltaly, ár sózin tarazyǵa salǵandaı muqıat ólshep aıtatyn, daýsy birqalypty, barqyttaı jumsaq, Nınamen sóıleskende tipti jumsaryp ketetin áskerı ofıser bolatyn; bir sózben aıtqanda, ol, barlyq pikirler mádenıettiligi men sypaıylyǵyn aıtqannan keıin taýsylyp qalatyn adamdardyń soıynan edi (tamasha joldas, sekýndattyń ıdealy), al ondaı adamdar, ádette, eger bireýge ǵashyq bolsa, tek ǵashyq bop qana qoımaıdy, alaqanyna salyp ótedi, qazir ol alystaǵy bir tropıkalyq elde jumys isteıdi, biraq onyń sońynan Nına birde-bir barǵan emes.

Shamdar janady da, terezeler arqasyndaǵy kreserimen qalyń qarǵa etpetterimen túsip jata qalady; olardyń arasyna kirer esiktiń sańylaýynan túsken uzyn-uzyn jaryqtar da baryp jalǵasady. Nege ekeni ne úshin ekenin bilmeımin, biz dirildep turǵan kolonna zalynan, aq kardan ton kıip burynǵydan da qorbıyp kórinetin shyrshalardan basqa eshteńe joq sol qarańǵylyqqa shyǵa keldik: alysta bolyp jatqan órttiń shuǵylasyn kórýge kúzetshiler shaqyrdy ma, joq, álde, meniń nemere aǵalarymnyń kólshigi janynda bir shveısardyń muzdan jasaǵan attaryn qyzyqtaýǵa shyqtyq pa, bilmeımin; ádette esinde qalǵan nárse tek, úıindi qarlardyń arasymen syqyr-syqyr basyp, jińishke soqpaqpen birimizdiń sońymyzdan birimiz júrip otyryp, jaryq úıdiń ishine kirgen kezde ǵana áreketke túsedi. Men eń sońynda kele jattym; menen úsh adym alda bákene boıly bireýdiń sulbasy bara jatty; shyrshalar óziniń alaqanyna ustap turǵan aq toqashtaryn tas tóbeńe tastaı salady; sondaı bir sátte men tartynyp qalam dep batareıasy otyryp qalǵan qolymdaǵy shamdy túsirip aldym da, jerdi qarmanyp izdeı bastadym, meniń ábigerge túsip, áldene dep renishti sóz aıtqanymdy estip, baıaý ǵana syńǵyrlap kúlgen Nına maǵan burylyp keldi. Meniń ony qazir ǵoı Nına dep otyrǵanym, áıtpese ol kezde onyń kim ekenin de, basqasyn da bilýden din amanmyn. "Kim bul?" — dep surady ol, al men bolsam, meniń tumsyǵymdy qytyqtap kesir jaǵanyń áserinen ottaı bop ysyp turǵan moınynan súıip aldym, sonda ǵana ol, tek ózine ǵana tán sergek te báıek elgezektigimen maǵan burylǵan kezde ernimiz ben ernimiz kezdesip qalǵandaı boldy.

Biraq aıaq astynan burq ete qalǵan oıyn bastalyp, ekeýmiz bir- birimizden bir sátke kóz jazyp qaldyq, — bireý-bireýge qar laqtyryp, bireý-bireýden qulap-turyp qashyp, sambyrlap sóılep, sańqyldap kúlip, qalaı qarǵa ombylap, bireýlerdiń pımasy qar astynda qap jatty. Sonan keıin biz qashan eki jaqqa aıyrylyp ketkenshe bir-birimizge til qatqan joqpyz, sondaı-aq biz, anda-sanda kezdeısoq kezdesýlerden turatyn on bes jylǵa sozylǵan bolashaq týraly da aýyz ashpap ek, tek shym-shytyryq ısharalar men emeýrinderden turatyn keshterde ony esime ap (ol keshtiń oıý-órnekterin, qazir Nınanyń qatysýynsyz, soǵan uqsas keshter arqyly qalpyna keltire alam), men onyń maǵan nemquraıly bolǵanyna ǵana emes, sol nemquraılylyqtyń sonshalyqty tabıǵı bolǵanyna tańǵaldym, óıtkeni men ol kezde, oǵan eki aýyz ǵana sóz aıtsam, onda ol nemquraılylyq san túrli, kóńildi, meıirimdi qubylǵan boıaýǵa ıe bop shyǵa keler edi de, áıel mahabbaty emdik qasıeti bar qaınar bulaq sýyna aınalyp, odan ol óziniń ojaýymen kim bolsa da, bárin sýarar edi.

— Eń sońǵy ret biz Parıjde kezdestik qoı deımin, — dedim men oǵan, albyrap turǵan qyzyl erindi, jaǵy shyǵyńqy júzinen ózime tanys qubylys kútip; shynynda da solaı bop shyqty: men joıdasyz jónsiz qaljyń aıtqandaı ol myrs ete tústi, dálirek aıtqanda, talaı-talaı qalalarda taǵdyr qalaýymen san ret kezdesken bizge mynaý platformalar da, mynaý basqyshtar da, mynaý burylystar da, bári-bári de, óz oıyndaryn aıaqtaǵan bir jandardan qalǵan dekorasıa sıaqty da, olardyń bizdiń taǵdyr-talaıymyzǵa qatysy eleýsiz ǵana sekildi.

Men ony arka astyndaǵy kezdeısoq bir dúkenge deıin shyǵaryp saldym; ol kúńgirt qarańǵylyqta, zattardyń baǵasy jazylǵan tustarǵa beıne bir olardyń jasyn bilgisi kelgendeı, qadala qarap, jumsaq qaǵazdarǵa toltyrylǵan qyzyl bylǵary shılandy aqtaryp uzaq turdy, sonan keıin ol dál sondaı, biraq qońyr tústisin talap etti, ony on mınótteı zattardy aqtaryp júrip alyp kelgen kezde, ol meniń qolymdaǵy monetany almaq bop turdy da, áldenege oılanyp qap, bas tartty, aqyrynda biz eshteńe de satyp almaı shyǵyp kettik.

Byljyrap jatqan kóshede adam aıaǵy sırek eken; surǵyl úılerdiń jalańash terezelerinen shyǵatyn, qońyrsyǵan ıis meniń tatarlyq jadymdy qozdyrǵandaı bolady; top-top bop qujynaǵan masalar shópterdiń ústindegi aýany toqyp, jamap-jasqap jatqandaı; sarymsaq shaınap turǵan keń etekti qalpaq kıgen eki jumysshy ań úıretýshi murtty gýsar men tym qaharly etip kórsetpek bolǵan sýretshi, adamnyń tumsyǵyna uqsas etip jibergen sary-qyzyl tústi jolbarys beınesi japsyrylǵan jarnama taqtasyna súıenip tur.

— Au fond", men taraq izdep em, — dedi Nına, keshikken ókinishpen.

Maǵan onyń taıǵanaqtyǵy, tabansyzdyǵy, jol júrgende abdyrap-sasyp qalatyndyǵy qandaı tanys! Ol únemi bir jaqtan kelip jatatyn, sol sátinde bir jaqqa ketip bara jatatyn. Eger men jer ústindegi pendelik tirshiliktiń konkýrsyna onyń kelbet-pishinin salyp qatysatyn bolsam, onda men ony jol-sapar keńsesiniń ústeliniń janynda turǵanyn, bir aıaǵy lınoleýmge shanshyla qadalǵan, shyntaǵy men sómkesi ústel ústinde, sonan keıin ústel basynda otyrǵan qyzmetker qulaǵyna qystyrylǵan qaryndashty alyp, onymen birge vagon tańdap otyrǵanyn salar em.

Shetelde men ony alǵash ret Berlındegi bir tanystarymnyń úıinde kezdestirip em. Men úıleneıin dep júrgem, al ol jaqynda ǵana kúıeýimen ajyrasypty. Men kirip, ony alystan kórgen boıda birden, biraq eshqandaı jańylyspastan, bólmede otyrǵan barlyq erkekterdi kózimmen qarap shyǵyp, ony olardyń qaısysy menen artyq biletinin anyqtadym. Ol aıaqtaryn baýyryna jınap buryshtaǵy dıvanda otyr eken; ókshesiniń dál janyna kúlsalǵysh qoıypty, maǵan qadala qarap, esimim aıtylǵan kezde qulaǵyn muqıat tigip turdy da, aýzyndaǵy shóptiń sabaǵyndaı uzyn múshtegin julyp ap, — qýanǵanynan "Joq!" — dep aıqaılap jiberdi ("kózime senbeı turmyn " degen maǵynada), bizdiń bir-birimizdi biletinimizdi jurttyń bári kórip tur: árıne, meniń súıip alǵanym onyń esinde joq, biraq shyn júregimizben túsinisken dostyqtyń áseri, ne bolǵanda da, onyń jadynda edi, biraq bir jaǵynan alyp qaraǵanda ekeýmizdiń aramyzda dostyq deıtin dostyq ta bolǵan emes. Sonymen bizdiń bar qarym-qatynasymyz o basta-aq eshqandaı alys- berissiz, dálirek aıtqanda júrdim-bardym negizinde qurylǵan bolatyn. Aıtylǵan sózdermen ólsher bolsaq bul kezdesýdiń salmaǵy túkke de arzymas edi, biraq ishteı biz qosylyp ketkendeı edik, tek onymen shaı ústinde qatar otyrǵan kezde onyń qupıa tóziminiń shyndyǵynda (Frans) arǵy jaǵynda qandaı quıtyrqy qubylystar jatqanyn búkil bolmys-bitimimmen sezip otyrdym.

Ol taǵy da kózden ǵaıyp boldy, bir jyldan keıin men áıelimmen birge Venada aǵamdy shyǵaryp sap turǵan bolatynmyn, esik-terezelerin túgel jaýyp, qymtanyp alǵan poıyz júrip ketkennen keıin shyǵar esikke betteı bergenimizde kenet men Parıj ekspresi janynan, bet-júzi raýshan gúlderine malynyp, maǵan múlde tanys emes bir top adamnyń ortasynda turǵan Nınany kórdim. Nınaǵa jaraly janǵa qaraǵandaı, qorshap alǵan adamdar, ony shyǵaryp sap tur eken. Ol maǵan qolyndaǵy gúlin bulǵady da, men ony Elena Konstantınovnamen tanystyrdym, vokzalda ótken osy bir atústi, asyǵys-úsigis kezdesý kezindegi bir-eki aýyz til qatysýdyń ózi-aq, kelesi bir kezdesýde olar bir-birin baıaǵydan, bala kezderinen biletindeı jaqyn dostastyryp jiberýge negiz salypty. Ári sol vagonnyń kógildir kóleńkesinde alǵash ret Ferdınand aýyzǵa alynǵan-dy: Nınanyń oǵan turmysqa shyǵatynyn bilgen. Poıyzǵa otyratyn ýaqyt bop qaldy da, ol bárin qaıta-qaıta súıip, tambýrǵa kirip kórinbeı ketti, sonan keıin men onyń terezeden kýpege qalaı jaıǵasqanyn kórdim, ol endi bizdi múlde umytyp, basqa bir álemge kirip ketipti, qoldarymyzdy qaltaǵa sap qarap turǵan biz, beıne bir, eshkimmen isi joq sol ómirge telmirip qarap turǵandaımyz, biraq kenet ol esin jıyp alǵandaı terezeni qaǵyp, sonan keıin kartınany ilip jatty; bireý kómektesip jiberdi de, óte bir rıza keıippen terezeden basyn shyǵardy; osy turǵandardyń ishindegi asyǵys bireý oǵan jýrnal men Taýhnısti (aǵylshynsha ol tek poıyzda ǵana oqıtyn) berdi, bári de artqa jyljyp qalyp bara jatty, ýysymdaǵy bılet myj-tyj bop tanymastaı ýmajdalyp qalypty da basym shyńyldap bara jatty. Nege ekenin qudaıym bilsin, jadymnyń mýzykalyq jáshiginen ótken ǵasyrdyń romansy qalqyp shyqty (jurttyń aıtýytsha, Parıjdegi mahabbat dramasymen baılanysty), ol romansty júzi shirkeý balaýyzyndaı sap-sary, maǵan alystan týys bop qosylatyn, ajarsyz, biraq daýysy sondaı qýatty, shyrqaǵan kezde shuǵylaly bulttaı bop shyǵa keletin kári qyz aıtatyn-dy:

On dit gue tu te mazies,

Tu sacs gue j'en vas mouziz'

'Seni úılenedi deıdi, bul sóz meni óltiredi. (Aǵyl.)

Táj ben taqsiret arasyndaǵy ýaqyttan paıda bolǵan qasiretti osy bir áýen de, óziniń jan dúnıesiniń azapty sherin tókken daýys ta kóp ýaqytqa deıin meniń janymdy astan-kesten etip ketken, biraq ol sonan keıin de tyna qalmaı, biraz ýaqyt ótkennen keıin, beıne bir, birtindep álsirep, jaǵany tek shylp-shylp soǵatyn usaq tolqyndar sıaqty, nemese qońyraý soǵýshy óziniń otbasynyń ortasynda kúlip-oınap otyrǵanda da áli shyńyly basylmaǵan ún sıaqty qaıtadan paıda bolatyn. Birer jyldan keıin men taǵy da Parıjde bolyp, qonaq úıdiń basqyshynyń múıisinde ózime kerek bir aktermen kezdesip turǵan kezimde, men onymen taǵy kezdesip qaldym; qolyna kiltin ustap tómen túsip bara jatyr eken. "Ferdınand fehtovanıaǵa ketti", — dedi ol meniń júzime tike qaramaı jaıbaraqat qalyppen, biraq sol eki arada onyń áldeneni shuǵyl oılaı qoıǵanyn baıqap qaldym (onyń tez eliktegishtigi qatty jetilgen edi), ol kilt buryldy da, jip-jińishke sıraqtarymen ásem adymdap, túkti kilemshe ústimen meni alyp bara jatty, onyń nómiriniń esiginiń aldyndaǵy ústelde tańerteńgi tamaqtyń qaldyqtary, ydys-aıaqtar salynǵan podnos tur eken, biraq bólmesi tap-tuınaqtaı jınaýly eken de, esik ashylǵan kezde lap qoıǵan jelmen jandanyp qoıa bergen perdeler jelp-jelp etip baryp balkonnyń esigine baryp qystyrylyp qaldy, tek biz syrtqy esikti jaýyp alǵannan keıin ǵana olar qaıtadan múlgigen burynǵy qalyptaryna tústi; sálden keıin men sol balkonǵa qaraı júrgen kezimde adam aıaǵy sırek bulyńǵyr kósheden ylǵaldyń, benzınniń, kúzgi japyraqtyń ıisi shyǵyp tur edi: bári de qarapaıym qalypta ótti, bir-birimizge aıtqan, eshqandaı da romantıkalyq termınologıalarǵa saı kelmeıtin, rızashylyq pen kúlkilerimizdiń arasyna basqa sóz qystyrý múmkin bolmady: Nınamen kezdesken saıyn tula boıymdy ýlap ketetin dertti aıaýshylyq sezimdi áli sezine qoımaǵam-dy, qaıta múlde kóńildi boldym (múmkin, ol da kóńildi bolǵan bolý kerek), biz ol jerden shyǵyp, onyń joǵaltyp alǵan shabadanyn izdep bir búroǵa bardyq, sonan keıin dámhanaǵa bas burdyq, onda óziniń dostarymen onyń kúıeýi otyr eken.

Men ádepten attap ketpes úshin fransýz tilinde jazatyn, belgili jazýshy vengrdiń aty-jónin aıtpaı-aq, onyń búge-shigesin qazbalamaı-aq qoıaıyn. Búginde onyń dańqy kómeski tartty, oǵan, sóz joq, qýanyshtymyn: óıtkeni onyń ázázil arbaýyna qarsylyq kórsetetin jalǵyz men emes; onyń kitabyn qolyma alǵan kezde denesi túrshigip qoıa beretin de jalǵyz men emes. Ol sıaqty adamdar týraly aıtylatyn sózder negizinde jıi aıtylady da, kóp uzamaı aýyrlap, baıaýlap baryp salqyn tartady, al tarıh tek ondaı jandar týraly epıtafıa men anekdottardy ǵana saqtaıdy. Mysqylshyl, órkókirek, alaqaljyńy aýzynan túspeıtin osy bir qyljaqbas, áldeneni ańdıtyn da turatyn egıpet kózdi osy bir adam usaq-túıek sútqorektenýshilerge qatty áser etetin. Oıdan shyǵarý tabıǵatyn búge-shigesine deıin meńgerip alǵan ol jazýshy ataǵynan góri qurastyrýshy ataǵyn áldeqaıda joǵary qoıatyn; al, men bolsam, kitapty oıdan shyǵarý degendi túsine almaımyn; sodan da men onyń jurtqa mensinbeı qaraıtyn janarynan túk te ımenbeı, týra betine qaraıtynmyn, eger men ádebıetshi bolsam, onda men tek júregime ǵana qıaldaýǵa múmkindik berer edim de, bálkim, aqıqattyń keshki uzyn kóleńkesindeı jadyma da erik berer em, biraq esh ýaqta da jyn-oınaqtardyń ishinde aqylgóısip otyrmas edim dedim.

Men onymen kezdesken kezderimde onyń kitaptary jurtqa keńinen tanymal bolatyn; onyń shyǵarmalaryn alǵash oqyǵan kezimde paıda bolǵan maqtanysh sezimi bara-bara jekkórinish sezimin týǵyzdy. Ol kezde onyń beınelep jazǵan terezeleri arqyly baqty, nemese qalǵyp-múlgigen aǵashtardy kórýge bolady... biraq jyl ótken saıyn ol beıneleýler sonshalyqty qoıýlanyp ketti; endi sol bir asa baǵaly shyny arqyly eshteńe kórý múmkin emes, eger ol shynynyń byt-shytyn shyǵarsań, onda seniń janyńa tek qap-qarańǵy, qańyraǵan tún ǵana quıylar edi! Biraq ol óziniń ábden kemeline kelgen sol bir tusta, shamyna tıgen jannyń betine qalaı ý búrikkenin, arqasynan qalaı taspa alǵanyn kórer edińiz! Ol óziniń qara quıyndy júristerinen keıin, sońynda typ-tynysh aıdyn ústinde daýyl qulatqan aǵash pen ıirim bop úıirilgen kúl ǵana jatatyn, sol úıirilgen kúldi ıirimde keshegi qarsylasy azapty aýrýdan yńyrsyp shyr kóbelek aınalatyn. Parıjde onyń "Passage a niveau" shyǵarmasy kúrkirep turǵan kezde ol jurttyń alaqanynda júrdi de, Nına (oramdylyǵy men zerektigi bilim kemistigin toltyratyn) mýza demeı-aq qoıaıyn, kúıeýin aspandatyp kóteretin áıel róline kirip edi;odan da góri qazyp aıtaıyq: onyń bir kitabyn jóndep oqyp shyqpasa da jaqyn dostarynan ol kitaptyń jaqsy jaqtaryn ábden qanyǵyp ap onyń eń qasterli joldarynyń qaltarys-túkpirlerine deıin biletin paıymdy keńesshisine aınaldy. Biz dámhanaǵa kirgen kezimizde áıelder orkestri oınap otyr eken; qyrly kolonnarǵa kómkerilgen aınadan arfanyń túıe qus sıraǵyn kórip qaldym, sonan keıin bir-birimen jalǵastyrylǵan ústelderdiń eń basynda Ferdınand jaıǵasypty, qoldaryn jaıyp jiberip otyrysy men oǵan qadala qaraǵan dastarqandastarynyń júzderi jeksuryn karıkatýralyq keıipti esime túsirdi... ıá, ıá, dál solaı, esime túsirdi men ol kezde eshteńe uǵa qoıǵam joq, al uqqan kezimde salystyrýymnyń sumpaıylyǵyna tańǵaldym, óıtkeni ol salystyrýym, onyń óneri sıaqty sumpaıy bolatyn. Ol mýzyka oınap otyrǵandarǵa qarap otyrdy; qońyr tústes pıjaktyń astyna bıik tik jaǵaly aq toqyma svıter kıip alypty; muqıat taralǵan shashynyń ústin temekiniń tútini qorshap alǵan, ol aınadan da ap-aıqyn kórinip tur; súıekti sırek kezdesetin júzi selt etpeıdi, tek kózderi ǵana olaı-bulaı júgirip qanaǵat toqtyqty bildirgendeı. Ol ashyq aýyz oqyrman izdeıtin jerlerge jolamaı, osy bir mup-muzdaı, biraq sál kóńilsizdeý dámhanany ádeıi tańdap alǵan-dy: ári sharshap-shaldyqqan, ári qysylyp-qymtyrylǵan, onyń sózimen aıtqanda, úılesim áleminde artyq bop sanalatyn tompaıǵan omyraýlaryn qaıda qoıaryn bilmesten mýzyka tyńdap otyrǵan áıelder arqyly bul dámhanada jurtty ózine tartyp turatyn-dy. Ár nómir saıyn dámhana qojaıyny men basqa da otyrǵandardyń alǵashqy kúdigin qozdyratyn (maǵan solaı bop kórindi), biraq Ferdınand dostarynyń kóńilin kóteretin qolshapalaqtaý qoıanshyǵy bastalady. Munda óziniń kartınalaryna óziniń tap-taqyr jaltyr basyn talmastan sala beretin sýretshi, tálim-tárbıeli, jurtqa jalbaryna qarap otyratyn, bátshaǵarlyqpen shuǵyldanatyn, bes shyrpy arqyly kúnáǵa batýdyń búkil tarıhyn kóz aldyna keltirip bere alatyn aqyn: túri áp-ádemi, al saýsaqtary jeztyrnaqtyń saýsaqtaryndaı qorqynyshty óte ataqty pıanıs, qandaı ortaǵa túskenin bile almaı al-dal bop otyrǵan tikireıgen shashty, trýbkasyn aýzynan tastamaıtyn keńes odaǵynyń jap-jas jazýshysy jaıǵasqan; taǵy da munda basymdy múlde shatastyryp jibergen birqatar myrzalar otyrdy, olardyń eki-úsheýi, sóz joq, Nınamen kóńildes bolǵan. Nına ústel basynda otyrǵan jalǵyz-aq áıel edi, ol eńkeıip tútikpen bokaldaǵy suıyqtyqty bas kótermeı soryp, túbindegisi burqyldap kóbiktene bastaǵanda ǵana tútikti tilimen ysyryp tastady, sol kezde ǵana men onyń tańerteń bolǵan oqıǵany umytyp ketip, endi esine túsirgen kózine qaradym; onyń kózi meniń kózimmen syr baǵysyp tańyrqaı qarap kúlimsiredi de, bulaı emes, basqasha kúlimsireý kerek ekeni esine túsip abdyrap-sasyp qaldy. Bul kezde mýzyka aspaptaryn aǵash jıhazdary sıaqty ysyryp tastaǵan áıelder ýaqytsha úziliske shyqqan kezde, Ferdınand jaqyn mańda otyrǵan aq saqaldy, bir beıtanys shaldy qyljaq etip otyrdy. Ferdınand qarttarǵa tán qylyqtardy qyzyq kóretin.

Men Parıjde kóp bolǵam joq, biraq úsh kún ishinde qarym- qatynasymyz sondaı kóńildi boldy. Bara-bara men oǵan tipti qajetti adam bop shyqtym: meniń fırmam fılm úshin onyń bir fabýlasyn satyp aldy, sonan keıin-aq ol meni jedelhattarmen esimdi shyǵardy. Osy on jyl ishinde biz bir-birimizge "sen" deýge kóshtik. Biraq ol otyrǵan jerde otyrý maǵan óte qıyn edi, qazir de onyń Fıaltede júrgeninen men bir túrli qabarjyp sala berdim; meni tek bir-aq nárse kóńilimdi ornyna túsirdi: onyń jańa pesasynyń masqara bop qulaýy.

Ústine sý ótpeıtin belbeýli palto kıgen, ıyǵyna fotoaparat asynǵan, alabajaq aıaq kıimdi, aı jaryǵy tústes uzyn kámpıt sorǵan ol, mine, bizge qarsy kele jatyr. Onymen birge aıaǵyn bılete basqan, júzi kózine deıin alaburtyp turatyn, jyp-jyltyr qara shashty, náziktik ataýlynyń bárine jany qumar, biraq baryp turǵan aqymaq, sánqoı Segúr myrza kele jatty; ol bir máselede Ferdınand myrzaǵa kerek bolǵan bolý kerek (Nına keıde úzilip keterdeı bop nazdana sóılegen kezinde "Segúr degen jan bar ǵoı" deıtin de, ári qaraı jalǵastyrmaı qoıatyn). Olar kelgennen keıin, biz Ferdınand ekeýmiz bir-birimizdi kúshimiz jetkenshe qattyraq qysyp sambyrlap sálemdesip jattyq; kileń osylaı bolatyn: jaı ǵana ajyrasyp ketkennen keıin emen-jarqyn bop, aqtarylyp-tógilip sálemdesip jatamyz.

Seggor maǵan aýa raıyn jamandap turdy, onyń qandaı aýa raıyn jamandap turǵanyn alǵashqyda uqpaı qaldym: Fıaltanyń búkil bolmys-bitimin kórsetetin kóktemgi surǵylt aýa raıyn aıtyp tur ma, joq álde adamdar arasyndaǵy qarym-qatynas aýa raıyn aıtyp tur ma. Áli ne satyp alýymyz belgisiz bolsa da ári qaraı jolymyzdy jalǵastyra berdik. "Qandaı tamasha úndis", - dep qatty daýystap aıqaılap jibergen Ferdınand meniń jeńimnen tartyp, búıirimnen uryp jarnamany kórsetti. Sálden keıin ol moınyna alqa tartqan jergilikti bir kishkentaı qyzǵa kámpıtin syılady; biz ony kútip aıaldadyq, al ol bolsa júrelep otyra qap, basyn salbyratyp turǵan ol qyzdyń kúıedeı qap-qara kirpigine qarap áldene aıtyp jatty, sonan keıin ol, ádettegideı, sózin tuzdyqtap sóıleıtin ádetimen ersileý bir eskertýin aıtyp bizdi qýyp jetti. Sonan keıin onyń kóńilin sývenır satatyn dúńgirshektegi dóreki jasalynǵan bir zat aýdardy: astyńǵy jaǵynda qara týnneli bar qasıetti Georgıı taýyna uqsas zat, al onyń qara týnneli sıa saýyt bop shyqty, ol temir jol sıaqty sozylǵan qos syzyq qalamush úshin jasalynǵan naýa eken. Aýzyn ashyp, qýanyshtan jarylyp keterdeı bolǵan ol, osy bir ábden shań basqan, doǵal, múlde qolapaısyz zatty ári-beri aýdarystyryp qarap turdy da, eshqandaı saýdalaspastan qansha surasa sonsha bere saldy, áli de sol rıza bolǵan qalyppen, álgi qubyjyǵyn kóterip syrtqa shyqty. Óziniń aınalasyn búkirler men ergejeılilerge tapsyryp qoıýǵa qumar qatygez patsha sekildi, ol mundaı sumpaıy zattarǵa ólerdeı qumar bolatyn, onyń ol qumarlyǵy bes mınótten birneshe kúnge, nemese tipti odan da kóp ýaqytqa sozylatyn.

Nınanyń tamaq jegisi kep turǵanyn bildim de Ferdınand pen Segúrdiń pochtamtqa kirip ketkenin paıdalanyp, ony alyp ketpek boldym. Osy bir názik, jińishke áıelge nege sonsha qumar ekenimdi ózim de túsinbeımin (oǵan yndyny keýip, yqylasy aýyp turatyn bir orys aqyny ol týraly osylaı degen bolatyn), ekeýmizdi qaıta-qaıta kezdestire bergen taǵdyrdyń bizden ne kútetinin odan saıyn túsinbeı, keıde álekke túsetinim bar. Men ony sol bir Parıj kezdesýinen keıin kóp ýaqyt boıy kórgen joq edim, birde úıge kirip kelsem, ol otyr: áıelimmen birge shaı iship otyrǵan ol, qolyndaǵy neke júzigi jalt-jult etip arzanǵa satyp alǵan shulyqty qarap otyr eken. Budan biraz buryn kúzde onyń júzin modalar jýrnalynan kórsetken. Biraz buryn Pashanyń kezinde ol maǵan jumyrtqanyń sýreti salynǵan otkrytka jibergen. Birde kezdeısoq bir tapsyrmamen beıtanys adamdarǵa barýyma týra keldi de, kıim ilgishten (ol úıde qonaqtar bar eken) onyń tonyn kórdim. Basqa bir sátte ol maǵan kúıeýiniń kitabynan mynandaı sózder kórsetti:

"Onyń kelbeti, — dep jazypty Ferdınand, — uzaq ýaqyt qolmen salynǵan portretten góri, tabıǵattyń birden túsirip alǵan sýretine kóbirek uqsaıtyn, sodan bolsa kerek, ol sýretti oıyna alyp otyryp, odan jekeleı bir belgi-bederlerin bolmasa, eshteńe ustap qala almaısyń: aıqyn bederli súıekti jaqtary, asyl tastaı jalt-jult oınaǵan tuńǵıyq qara kózderi, kez kelgen ýaqytta ystyq súıiske berile ketetin, jaı kezde jaıbaraqat kúlimsirep turatyn erni". Negizgi arnaly aǵysqa eshqandaı áser etpeı-aq, ol taǵy, taǵy da meniń ómirimniń alqabynda kenetten kórinip qalyp júrdi. Birde meniń otbasym saıajaıǵa ketip, al men bolsam tósekte jatyp ap jazý jazyp jatqan em, adamnyń mazasyn ketirgen juma bolatyn (kilemder qaǵyp jatty), kenet aýyz bólmeden onyń daýsyn esittim: áldeqandaı bireýdiń sandyǵyn tastap ketýge kiripti, al meniń jazýym júrmeı qaldy, al sandyqty alyp ketýge birneshe aıdan keıin, men de múshesi bop sanalatyn bir halyqaralyq odaqta múshe bop sanalatyn ádemishe kelgen bir nemis keldi. Keıde jalpy áńgimeniń ishinde onyń da aty atalyp qalatyn da, ol áldeqandaı bireýdiń aıtyp salǵan áńgimesiniń basqyshtarynyń boıymen, qaıyrylmastan, júgirip bara jatatyn. Bir pırneı qalashyǵyna baryp onyń dostarynyń úılerinde bir apta bolǵanym bar, ol da óziniń kúıeýimen sonda qonaqtyqta boldy, men onda ótkizgen alǵashqy kúnimdi esh ýaqta umytpaımyn: ol maǵan qalaı da keledi degen berik senimmen ony kútýmen jattym, biraq ol kelgen joq, aspannyń túpsiz tuńǵıyǵyndaǵy aı jaryǵy astynda shegirtkeler esteri ketkenshe shyryldap jatqanyn, bulaqtardyń syldyrap aqqanyn tyńdap jatyp, bir jaǵynan joldan ábden sharshap, bir jaǵynan onyń jasyrynyp qana kelýin kútken men búkil tula boıymdy jabaıylyq býyp jattym da qoıdym, aqyrynda tún ótip ketti de, ol kelmedi, kelesi kúni bárimiz birge jota basynda serýendep júrgen kezimizde, men ony kútkenimdi aıttym, al ol ókinishten qolyn qolyna salyp qap, shuǵyl túrde áldene aıtyp ketip bara jatqan Ferdınand pen onyń tanysy estip qalmas pa eken degendeı olardyń arqalarynan qarap qoıdy. Men onymen jarty Eýropa arqyly, alǵashqyda onyń áýpildegen únin tanymaı qap, kúıeýiniń sharýasymen onyń telefon soqqany esimde: sondaı-aq onyń túsime engeni de esimde: úlken qyzym shveısar bir baqytsyzdyqqa dýshar bop qaldy dep júgirip kelipti, men ne nárse eken dep tómenge tússem, shyǵar esiktiń dál aýzynda, sandyqtyń ústinde áldeneni basyna sap, túri bop-boz bop, oramalǵa qymtanyp oranyp alǵan Nına, qudaıǵa da keregi bolmaı qalǵan vokzaldaǵy qaıyrshylar qusap qalyń uıqyda jatyr eken. Menin basymnan, nemese onyń basynan ne ótpesin, óıtkeni, sóz joq, onyń da óziniń "kúıinishi men súıinishi" (onyń sóziniń máteli) bolyp turady ǵoı, báribir biz bir-birimizden ómirimiz jaıly tereńdep suraǵanda, taǵdyrymyzdyń úzilisterinde bir-birimiz týraly oılaǵan da emespiz, sondyqtan da biz kezdesken kezde ómir shapshańdyǵy kilt ózgeriske túsetin de, atomdar oryndaryn aýystyratyn, ondaı sátte biz ábden tyǵyzdalǵan, aıyrylysýmen emes, kezdesýmen ólshenetin, aırylysý men kezdesýlerden quralǵan bizdiń óte kelte, kóńildi shaqtarymyzdan turatyn basqa ómirde súretinbiz. Árbir kezdesý saıyn kóńildegi kúdik pen sekem ulǵaıyp bara jatatyn; solaı bola tura, bul jerde basqa aıtatyn nárse, onymen meniń ishki baılanysym esh ýaqta úzilip kórgen emes, eshqandaı qasiret aldymyzdy orap oıqastaǵan da emes; meniń nekelik ómirime eshqandaı kóleńke túspegen bolsa, ekinshi jaǵynan Ferdınand ta (tabıǵaty amalyn taýyp qarpyp asaıtyn, qarym-qatynasta baryp turǵan qoıanshyq) áıeline alańdamaýdy jón sanaıtyn, bálkim, áıeliniń kópke sozylmaıtyn baılanystarynan paıda da tabatyndaı edi. Men Nınanyń ótirik pen sandyraqtan turatyn ómirin qabyldaı almaı dal bolatynmyn. Men, sondaı-aq, áıelimmen kóńilim jarasa qoımasa da, aýmaly-tókpeli ómirdiń tynysh bir múıisin tańdap, áıelimmen, qyzdarymmen túsken sýrettegideı jaıly ómir súrýdi qaladym.

Fıalta kene jáne jańa qaladan turady; biraq ekeýi bir-birimen bytysyp-shatysyp qosylyp ketken edi de... endi, mine, olar sol bytysyp-shatysqan tustardy tarqatý úshin be, álde bir- birin yǵystyryp tastaý úshin be, áıteýir, olardyń aralarynda bitispes kúres júrip jatty: jan-jaǵy pálma baqtarymen, keńselerdiń fasadymen, tenıs alańdaryndaǵy qyzyl qummen kúresse, al ol kóne jaǵy jylandaı ıreleńdegen kósheleri men basqyshy opyrylyp túsken shirkeýlermen kúresti. Biz qonaq úıge bet alyp bara jatyp, áli salynyp bitpegen, ishi qańyrap, qoqyp jatqan aq vıllanyń janynan óttik, onyń qabyrǵasynda da aıaqtaryn alshaıtyp, tompıǵan tizelerin búgip oryndyqtarda otyrǵan pildiń, salt atty áıeldiń, tula boıyna juldyzdar salynyp tastalǵan, qol shatyr kóterip alǵan saıqymazaqtyń arqan boıymen ketip bara jatqanyn salyp qoıypty. Fıaltanyń joǵary qabatynda, tómendegiden góri, usaq dymqyl tastar qattyraq syqyrlap, teńizdiń kúrsinisi salǵyrt qana estilip turdy. Qonaq úıdiń artqy aýlasynda qolyna pyshaq ustap alǵan bozbala aspazshy qashqan taýyqtyń sońynan qalmastan qýyp barady. Aıaq kıim tazalaıtyn tanys kisi, bir tisi joq aýzyn ańqaıta kúlip óziniń aldynda turǵan taqqa otyrýymdy surady. Shynarlar astynda nemis markasy motosıkletka, áli de kúımelik ıdeıasyn saqtap qalǵan kóne, ári las lımýzın, sary qońyz sıaqty mashına tur edi: "Bizdiki, dálirek aıtsaq Segúrdiki, — dedi Nına, sonan keıin, — Vasenka, sen bizben birge júrseıshi" — dep qosyp qoıdy. Árıne, ol meniń olarmen birge júre almaıtynymdy jaqsy biledi. Ótip bara jatqan bizdiń snarád tekti shamdardyń birindegi metalǵa bir sátke beınemiz tústi, sonan keıin men birer adym basqannan keıin, nege ekeni belgisiz, art jaǵyma qaradym da, bir jarym saǵattan keıin bolatyn oqıǵany kórdim: boılarynan túrli-tústi dúnıe túgel kórinip turǵan móp-móldir eles sıaqty olar maǵan jymıa kúlip qoldaryn bulǵap avtomobıl oryndyqtaryna jaıǵasyp jatty, endi, mine, olar oryndarynan qozǵalyp ketti de alystap bara jatty (Nınanyń on saýsaǵyn tarbıtyp qoshtasqany): shyndyǵyna kelsek, avtomobıl jumyrtqadaı bop jutynǵan qalpynda áli ornynda turǵan edi, al Nına bolsa menimen birge qonaq úı meıramhanasynyń shynyly verandasyna kirip bara jatty, al terezeden biz (basqa bir jolmen) Ferdınand pen Segúrdiń jaqyndap kele jatqanyn kórdik.

Verandada, tańerteń tamaqtanyp otyrǵan biz, jaqynda ǵana men kórgen aǵylshynnan basqa, eshkimdi kórgen joqpyz: onyń aldyndaǵy ústel ústinde dastarqanǵa sheńberli kóleńkesin túsirgen alqyzyl sýsyn quıylǵan úlken staqan tur. Men onyń tesireıe qadalǵan kózinen sol baıaǵy ashkóz qumarlyq kórdim, biraq ol qumarlyqtyń dál qazir Nınaǵa eshqandaı da qatysy joq edi, óıtkeni ol oǵan múlde qarap otyrǵan joq, onyń tesireıgen kózi, ózi janynda otyrǵan terezeniń joǵarǵy buryshyna qadala qalypty.

Kishkentaı qup-qurǵaq qoldarynan bıalaıyn sheshken Nına, ómirinde eń sońǵy ret, ózi aıryqsha jaqsy kóretin malúskalardy jep otyrdy. Ferdınand ta tamaqtan bas kóterer emes, men onyń sol ashqaraqtyǵyn paıdalanyp, áńgime tizginin óz qolyma aldym: jaqynda onyń joly bolmaǵanyn esine saldym. Modaǵa aınalǵan dinı oıanýdyń shaǵyn bir kezeńinde oǵan bir raqymnyń shapaǵaty túskendeı edi de, sońy aıqaı-shýǵa ulasqan kúdikti bir qulshylyq jasady, ol aıqaı-shý sebep-saldaryn jabaıy Máskeýden kórdi. Ónerdegi shekten shyǵý degen saıasattaǵy metafızıkalyq baılanysta degen toǵyshar pikir ylǵı da meniń jynymdy keltiretin. Eger kirpıaz ádebıet saıasatqa sál ǵana jolap ketse, onda ol, áli tolyq zerttelmegen dońyzdyq zańdylyqqa aınalatynyn biletinmin. Shynyn aıtqanda, Ferdınandtyń jaǵdaıynda bul zańdylyq áli áreketke túse qoımap edi: onyń mýzasynyń bulshyq etteri áli qýatty bolatyn (ol halyqtardyń ál-aýqatyna pysqyryp ta qaramaıtyn), biraq sol bir eshkim uǵa qoımaıtyn shym-shytyryq oıý-órnekterden onyń óneri burynǵydan da soraqy, burynǵydan da óleýsirep sónip bara jatty. Al pesaǵa keler bolsaq, odan eshkim eshteńe túsingen joq; men ony kórgem joq, biraq ol sýrettegen qubyjyq túndi kóz aldyma keltire alamyn, men odan óziniń atyna jazylǵan syndardy oqısyń ba? — dep suradym.

— Syn! — dep aıqaılap jiberdi ol. — Jaqsy syn! Kez kelgen sorly bireý moral oqıdy. Rahmet. Meniń kitaptarymdy, qupıa bir elektr apparatyn ustaıtyndaı, qorqynyshpen ustaıdy. Olardy, eń mańyzdysyna mán bermeı ár túrli kózqaraspen taldap jatyr. Jylqy týraly áńgime aıtpaq bolǵan natýralıs er-turman, toqym-tebingi týraly, nemese M-me de v. (bul jerde ol túri tisin aqsıtyp turǵan jylqyǵa uqsas ádebı ortaǵa belgili ádebı hanymdy aıtty) týraly sóılep ketken sekildi. Meniń de kógildir qandy ishkim keledi, — dedi ol daıashyǵa suq saýsaǵymen aǵylshyn aldynda turǵan staqandy dóreki túrde nusqap kórsetip, sol kúrkiregen daýsyn bir de báseńdetpesten; daıashy onyń ótinishin birden-aq túsindi. Segúr shynynyń sýretin salǵandy jaqsy kóretin bárine ortaq tanys bir sýretshiniń atyn ataı qoıyp edi, áńgime tipti áýleki sózderge ulasyp ketti. Bul kezde aǵylshyn ornynan shuǵyl kóterilip, oryndyq ústine shyqty, odan tereze aldyndaǵy jalpaq taqtaǵa aıaǵyn qoıdy da, óziniń alyp denesin tiktep terezeniń ústińgi buryshyna qonyp otyrǵan arka jaǵy surǵylt tústi túngi kóbelekti qorapqa op-ońaı kirgize qoıdy.

— Ol, Vývermannyń boz aty sıaqty, — dedi Ferdınand Segúrge áldene týraly.

— Tu es tzus hippigue', — dedi Ol kóp uzamaı ol ekeýi telefon soǵýǵa ketti. Ferdınand qandaı qashyqtyq bolsa da, shyn ynta-yqylasymen telefon soǵýdy unatatyn.

Alys bir tustan úrlemeli aspap pen shekti sıtranyń úni shyqty. Biz Nına ekeýmiz taǵy da qydyrýǵa kettik. Sırk óziniń jaýshylaryn shyǵarǵan bolý kerek: jarnama sherýi ábden kúshine minip apty; biraq biz onyń bas jaǵyna úlgermeı qaldyq, óıtkeni ol búıirdegi kóshege burylyp kórinbeı ketti: áldeqandaı bir arbanyń altyn tústi qanaty alystap bara jatty, aq shapandy bir kisi túıe jetektep alǵan, terileri súıekterine jabysyp qalǵan tórt úndilik taıaqtarǵa baılanǵan plakattar kótergen, al olardyń sońynan bara jatqan kishkentaı ponıdyń ústine kekili jalbyraǵan, matroska kıgen bir bala otyr.

Bizdiń kofe satatyn dúken janynan ótip bara jatqanymyz esimde; daıashy (bálkim, sıpap ısi kórgen shyǵar) Ferdınand baıqamaı umytyp ketken, sondaı dóreki jasalynǵan jazý quralyn tastandy balany qaraǵandaı qarap turdy, taǵy bir kórinis esimde: bizge kóne tas basqysh qatty unaıtyn, onymen joǵary shyǵyp bara jatyp, tar ıýbkasyn kóterip tyq-tyq tıgen aıaq basysynan kóz alar emespin; odan ózime etene tanys jylylyq sezinem, onymen birge kóterilip kele jatyp osynyń aldyndaǵy kezdesýdi oısha kórip kelemin, Parıjdiń bir úıindegi kóp jurt jınalǵan qadirli bir keshte, meniń súıikti dosym JuLes Dazboux maǵan bir estetıkalyq qyzmet kórsetkisi kelip, jeńimnen tartyp: "Men seni bireýmen tanystyrdym..." — dedi de, meni aıaǵynyń astyna basyp, ókshesiniń janyna kúlsalǵysh qoıyp dıvanda otyrǵan Nınaǵa alyp bardy, Nına aýzyna qystyrǵan uzyn múshtekti julyp ap, qýanǵannan: "Joq!" dep aıqaılap jiberdi, meniń sol keshte júregim jarylyp keterdeı bolyp júrdi de ózimniń jybysqy staqanymdy kóterip ap onyń syrtynan sonadaı jerden qaıta-qaıta qarap, bir toptan ekinshi topqa qydyrystap júrdim (ol maǵan nazaryn salǵan da joq,), áńgimeler tyńdadym, bireýge sóz aıtyp jatqan bir myrzaǵa qulaq tostym: "Áne bir sary shashty áıelden kúıik ıisi shyǵatyn átir ańqıtyny kúlkili", — dedi.

Biz basqyshpen kóterilip beti qotyrlanyp qalǵan alańqaıǵa shyqtyq: bul jerden baýyryna súıekteı appaq sekpil jınaǵan (derevná bolýy kerek) kúl tústes kógildir qasıetti Georgıı taýy kórinip turdy; taýdyń etegin orap aınalyp bara jatqan, biraq ózi sen búgin tańerteń jylqy minezdenip aldyń. (Frans.) kórinbeıtin poıyzdyń tútini kórindi de, birden kózden ǵaıyp boldy; odan tómenirek jerde akvarel qylqalamynan aýmaıtyn jalǵyz kıparıs kózge tústi, oń jaqta ájimdenip jatqan surǵylt teńiz kórinedi. Aıaǵymyzdyń dál astynda tot basqan kilt jatyr, alańqaı tireletin jartylaı buzylyp qalǵan úıdiń qabyrǵasynda úzilgen bir sym shoshaıyp kórinedi... Men bul úıde bir kezde adamdar ómir súrdi, otbasy jınalyp salqyn saıada raqattanyp, erketotaı balalar sham jaryǵymen sýretter qarap otyrdy-aý dep oıladym. Biz áldene tyńdap turǵandaı únsizbiz; joǵaryda turǵan Nına meniń ıyǵyma qolyn salyp sonan keıin jymıyp, óte bir saqtyqpen meni súıip aldy. Men osy bir, osy bir sátte áreń shydap turdym (álde qazir solaı kórinip tur ma), óıtkeni bizdiń aramyzdaǵy qarym-qatynas dál osyndaı súıisten bastalǵan edi; dúnıeni aınalyp óziniń ortasyna oralǵan jıhanger teńizshi qusap, men de shabytpen kóp maǵynamen aıtylatyn "sen" degen sózden jeke qalǵanda aıtylatyn arzanqol "siz" degen sózge aýystym: "- Eger sen sizdi súısem ne bolar edi?", Nına maǵan qarady, men taǵy qaıtalap, ol sózge taǵy bir nárse qosqym keldi... Biraq onyń júzinen jarqanat sekildi bir túrli tyjyrynǵan áldene bilingendeı boldy, sonan keıin ol dóreki bir sózdi qolaqpandaı etip qoıyp qap, oǵan ózi qysylyp qaldy, men de qatty yńǵaısyzdandym. "Men qaljyńdadym, qaljyńdadym", — dedim asyǵys-úsigis, ony omyraý tusynan qushaqtap turyp. Ol qolyna qaı jerden alǵany belgisiz, ár tekti, ár tústi bir býma gúl ustap alypty, qonaq úıge qaıtar aldynda bir-birimizge qarap, biraz turyp qaldyq, áli de sol bir baıaǵy qalpynda, úmit shyraǵy kóriner emes. Biz janynda turǵan tas, dene sıaqty jyp-jyly eken, kenet men, ózim kóre turyp, biraq túsinbegen nárselerdi endi túsine bastaǵandaı boldym, nege mana kúmis tústes qaǵaz jarq-jurq ete tústi, shamǵa shaǵylysqan staqan sáýlesi nege sonsha dirildedi, teńiz beti sonsha nege qubylyp jatty: Fıaltanyń ashyq aspany kún nurymen jylı bastady, endi múlde aq sáýlege kómkerilip alypty, ol aq sáýle ulǵaıa-ulǵaıa keńip, bárin jutyp, bárin baýyryna basyp alǵandaı, ol kezde Mılannyń vokzalynda shynarlar arasynda turǵan men qolymdaǵy gazetten Fıaltadan shyǵa beriste sary avtomobıldiń aǵyzyp kele jatyp, kóshpeli sırktiń fýrgonyna soǵylyp apatqa ushyraǵanyn oqydym: baryp turǵan naǵyz sý juqpas alaıaqtar, taǵdyrdyń tolaıym kesirtkeleri baqyttyń aramshóp kók tikenderi Ferdınand pen onyń tanysy jeńil ǵana jaraqat alǵan da, al olardyń sońynan ǵumyr boıy erip, solarǵa eliktep ótken Nına ajaldy jan bolyp shyqqan.

Parıj, 1938 jyl.

---