HHİ ǵasyr kóshbasshylary (saıys)
«HHİ ǵasyr kóshbasshylary» atty saıys (8 – 10 synyptar arasynda)
Bilim degen bıik shyń,
Baqytqa seni jetkizer.
Bilim degen aqylshyń,
Qıyndyqtan ótkizer,- dep
Búgingi saıysymyzdy bastaýǵa ruqsat etińizder.
Armysyzdar, qurmetti jıylǵan qaýym, ardaqty ustazdar, qadirli qonaqtar, «Júzden júırek, myńnan tulpar» saıyskerler. Búgingi «HHİ ǵasyr kóshbasshylary» atty saıysymyzǵa qosh keldińizder!
Qarap turmaı báıgege erińiz,
Shákirtterge ádil sheshim berińiz,
Júzden júırik, myńnan tulpar shyǵarar,
Báıge, báıge, báıgeni bir kórińiz dep ortaǵa ádil qazylar alqasyn shaqyramyz:
Al, oqýshy, ustazdar
Ortaǵa nazar salaıyq.
Saıyskerler shyqpaq saıysqa,
Qol soǵyp qarsy alaıyq,- dep dý qol shapalaqtap
saıyskerlerimizdi ortaǵa shaqyramyz.
8 -synyp:
9 - synyp:
10 - synyp:
Bireýiniń júreginiń túgi bar.
Bireýiniń arqalap júrgen qoǵamdyq júgi bar.
Bireýiniń kúmbirlegen kúıi bar
Endi bireýiniń qatty isteıtin mıy bar - dep
Saıysymyzdyń İ kezeńi - «Báıge». Árbir durys jaýapqa 3 upaı beriledi. Daıyn bolsańyzdar saıysymyzdy bastaımyz. Al, muqıat bolyńyzdar:
8 - synyptar úshin
1. Qandaı zattarda dıfýzıa bolady? (Gaz tárizdi, suıyq jáne qatty zattarda)
2. Kóktaıǵaqta jolǵa nege qum sebedi? (Úıkelis kúshin arttyrý úshin)
3. Jylý berilýi kezinde deneniń alǵan nemese joǵaltqan energıasy (jylý mólsheri)
4. Jerdi qorshap turǵan aýa qabaty? (atmosfera)
5. Massasy 10 kg deneniń salmaǵy qansha N teń? (98N)
6. Qaı fızıkalyq shama massanyń kólemge qatynasyna teń? (tyǵyzdyq)
7. Qandaı eki fızıkalyq shamanyń ólshem birlikteri birdeı? (Jumys jáne energıa)
8. H. J qatańdyqtyń ólshem birligi? (N/m)
9. Dınamometr neni ólsheıtin qural? (kúshti)
10. Zattyń qatty kúıden suıyqqa ótýi. (balqý)
11. Atmosferalyq qysymdy anyqtaǵan ǵalym. (Torrıchellı)
12. Bir temperatýrada qaınaǵan sý men shıki sýdyń qaısysy tez qaınaıdy? (shıki sý)
13. Rychag erejesin taǵaıyndaǵan kim? (Arhımed)
14. Jelsiz aýada gúlder men shópterdiń hosh ıisiniń taralýy qandaı fızıkalyq qubylyspen túsindiriledi. (Dıfýzıa)
15. Sý men kúnbaǵys maıy nege aralaspaıdy? (tyǵyzdyqtary ártúrli)
9 - synyptar úshin
1. Qaryndashty ótkir pyshaqpen jáne ótpes pyshaqpen birdeı kúsh túsire otyryp ushtasaq ekeýine birdeı qysym túsirdik dep aıta alamyz ba?
(Ótpeıtin pyshaqpen kóbirek)
2. Dene kólemin saqtap, biraq formasyn jeńil ózgertti. Dene jasalǵan zat qandaı agregattyq kúıde? (suıyq)
3 Denege basqa deneler áser etpegen kezde jyldamdyǵyn saqtaý qubylysy. (ınersıa)
4. Zarádtalǵan bólshekterdiń rettelgen qozǵalysy (tok)
5. Bir deneniń ekinshi dene molekýlalarymen ózdiginen aralasý qubylysy qalaı dep atalady. (dıfýzıa)
6. Suıyqtyń býǵa aınalý qubylysy. (kebý)
7. Birlik aýdanǵa túsiriletin kúsh. (qysym)
8. Elektr zarády joq bólshek. (neıtron)
9. Qozǵalystyń shapshańdyǵyn jáne baǵytyn sıpattaıtyn fızıkalyq shama. (jyldamdyq)
10. Ýaqyt ótýine qaraı deneniń basqa denelerge qatysty keńistikte oryn ózgertýi. (mehanıkalyq qozǵalys)
11. Nútonnyń 1867 j. búkilálemdik tartylys zańyn ashýyna sebep bolǵan ne? (Alma)
12. Tuzdy sýda jumyrtqa bata ma? (joq)
13. Deneniń ınerttiligin sıpattaıtyn fızıkalyq shama. (massa)
14. «Inersıa»-nyń qazaqsha balamasy ne? (áreketsizdik)
15. Jerdi aınala qozǵalǵan jasandy serikterge jerdiń tartylý kúshi áser ete me? (ıá)
10 - synyptar úshin
1. Kebý prosesine keri proses (kondensasıalaný)
2. Jylý berilýdiń qatty zattardaǵy túri (jylý ótkizgishtik)
3. Balqý kezinde ishki energıa qalaı ózgeredi. (artady)
4. Izotermalyq proses kezinde gazǵa 2*108 Dj jylý mólsheri berilgen. Gazdyń atqaratyn jumysy? (2*108 Dj)
5. Dene pishininiń, V kóleminiń ózgerýi. (deformasıa)
6. Jylýdyń aýa jáne suıyq aǵyny arqyly berilýi. (konveksıa)
7. Deneniń ózi alatyn údeýine yqpal etetin qasıeti. (ınerttilik)
8. Deneni quraıtyn bólshekterdiń qozǵalys energıasy men olardyń ózara áserlesý energıasy (ishki energıa)
9. Molekýlalar arasyndaǵy ózara áserlesý, eleýsiz az bolatyn gaz. (ıdeal gaz)
10. Ótkizgishterdi tizbekteı qosqanda barlyq ótkizgishterge qandaı shama birdeı bolady? (Toq kúshi I)
11. Tok baǵyty qaı polústen qaı polúske baǵyttalady.
(Durysynda «-»- ten «+»- ke, biraq esep shyǵarǵanda yńǵaıly bolǵandyqtan «+» - ten «-» - ke alý kelisilgen)
12. Elektr shamyn oılap tapqan kim? (Djozev Svan)
13. Aýanyń ylǵaldyǵyn ólsheıtin qural (psıhrometr)
14. Elektr shamynyń symy neden jasalǵan (vólfram)
15. Alǵash Nobel syılyǵyn alǵan fızık ǵalym. (Rentgen)
İİ - kezeń. Kókpar.
Adam - Alyp tańǵajaıyp isimen,
«Kókpar» - oıyn oı tastaǵan túsimen.
Zerdeliler zamandy alǵa jyljytsaq,
Fızıkalyq zańdylyqtar kúshimen.
Bul adamdar ardaqtaǵan halyqtar,
Fızıkada dańqy shyqqan alyptar.
Qara, oılan, zerek bolsań saıysker,
Alyptardy árqashanda tanyp qal.
(5, 10, 15 - upaıdan)
10 - synyptar úshin
1. Fransýz fızıgi jáne matematıgi, elektr jáne magnıttik qubylystar arasynyń baılanys zańyn, teorıasyn jasaǵan. Magnıtızm tabıǵaty jóninde gıpoteza usynǵan. Fızıkaǵa «Elektr toǵy» uǵymyn engizgen. (Andre Marı Amper)
2. Italán fızıgi, elektr togy týraly ǵylymǵa jol salýshy. Birinshi galvanı elementin jasaýshy. (Aleksandro Vólta)
3. Nemis fızıgi, tizbektiń bóligindegi tok kúshi, kerneý, kedergi arasyndaǵy zańdy teorıa júzinde ashqan, tájirıbe júzinde dáleldengen. (Georg Om)
9 - synyptar úshin
4. Fransýz fızıgi, 1781 j. elektr jáne magnıttik zańdylyqtardy taǵaıyndaý úshin aspap oılap tapqan. Syrǵanaý jáne domalaý úıkelisteriniń zańdylyqtaryn tujyrymdady. (Sharl Ogústan Kýlon)
5. 1643 - 1727 jyldary ómir súrgen aǵylshyn fızıgi jáne matematıgi. Jaryqtyń kóptegen qasıetterin ashyp, zerttegen. Joǵary matematıkanyń mańyzdy salalaryn taldap damytqan. Ol deneler qozǵalysynyń negizgi zańdaryn jáne tartylys zańyn ashqan. (Isaak Núton)
6. Eń alǵashqy áıel matematık? (S. Kovalevskaıa)
8 - synyptar úshin
7. B. e. d. 287 - 212 jyldary ómir súrgen ertedegi grek ǵalymy, fızık jáne matematık. Rychag erejesin taǵaıyndaǵan, gıdrostatıka zańyn ashqan. (Arhımed)
8. Fızıka tarıhynda «Ekinshi ustaz» atanǵan bizdiń uly babamyz?
(Ábý Nasyr ál - Farabı)
9. 1543j «Aspan sferalarynyń aınalýy týraly» eńbegi jaryq kórgen jáne gelıosentrlik júıeni jasaǵan uly polák ǵalymy?
(Nıkolaı Kopernık)
İİİ - kezeń. Polıglot.
Keldi kezek polıglotty sheshýge,
Jaýaptardy aýdarýǵa úsh tilde.
Qazaq, orys, aǵylshyndy bilseńiz,
7 upaı, shákirt saǵan nesibe. (Belgi berý kerek)
1. Asa qajet ómirge halyq úshin,
Paıdalanamyz kún saıyn jaryq úshin. (tok, tok, current [karrent])
2. Jalǵyz baǵyt bileri,
Burǵanyńa kónbeıdi.
Jol kórsetip beredi
Biraq ózi kórmeıdi. (kompas, compass [kampás])
3. Týystaryn shetinen,
Óbedi de betinen.
Bala - shaǵa usaǵyn,
Baýyryna qysady. (magnıt, magnet [magnet])
4. Kókke qaraǵan, juldyz sanaǵan. (teleskop, telescope [telıskoýp])
5. Tar sheńberdi aınalyp,
Tur qudyqta baılanyp.
Qaǵa berer tańdaıdy,
Ádetinen tanbaıdy (saǵat, chasy, clok [klok])
6. Qozǵalysqa keltirip,
Jyldamdyǵyn beredi.
Ólshemderin qarasaq,
Nútonǵa ol keledi. (kúsh, sıla, strength [strenzsi])
7. Joǵalmaıdy eshqashan,
Túrlendirsek eger de.
Basqa kúıge aýysqan,
Jumys isteıdi árqashan. (Energıa, energıa, energy [enedjı])
8. Joq ózinde bas ta, qasta, moıyn da
Uzyndyǵy jaǵýly tur boıynda (syzǵysh, a ruler /aırýler/)
9. Sýǵa salsań batpaıdy
Otqa salsań janbaıdy (muz)
Bilim degen bıik shyń,
Baqytqa seni jetkizer.
Bilim degen aqylshyń,
Qıyndyqtan ótkizer,- dep
Búgingi saıysymyzdy bastaýǵa ruqsat etińizder.
Armysyzdar, qurmetti jıylǵan qaýym, ardaqty ustazdar, qadirli qonaqtar, «Júzden júırek, myńnan tulpar» saıyskerler. Búgingi «HHİ ǵasyr kóshbasshylary» atty saıysymyzǵa qosh keldińizder!
Qarap turmaı báıgege erińiz,
Shákirtterge ádil sheshim berińiz,
Júzden júırik, myńnan tulpar shyǵarar,
Báıge, báıge, báıgeni bir kórińiz dep ortaǵa ádil qazylar alqasyn shaqyramyz:
Al, oqýshy, ustazdar
Ortaǵa nazar salaıyq.
Saıyskerler shyqpaq saıysqa,
Qol soǵyp qarsy alaıyq,- dep dý qol shapalaqtap
saıyskerlerimizdi ortaǵa shaqyramyz.
8 -synyp:
9 - synyp:
10 - synyp:
Bireýiniń júreginiń túgi bar.
Bireýiniń arqalap júrgen qoǵamdyq júgi bar.
Bireýiniń kúmbirlegen kúıi bar
Endi bireýiniń qatty isteıtin mıy bar - dep
Saıysymyzdyń İ kezeńi - «Báıge». Árbir durys jaýapqa 3 upaı beriledi. Daıyn bolsańyzdar saıysymyzdy bastaımyz. Al, muqıat bolyńyzdar:
8 - synyptar úshin
1. Qandaı zattarda dıfýzıa bolady? (Gaz tárizdi, suıyq jáne qatty zattarda)
2. Kóktaıǵaqta jolǵa nege qum sebedi? (Úıkelis kúshin arttyrý úshin)
3. Jylý berilýi kezinde deneniń alǵan nemese joǵaltqan energıasy (jylý mólsheri)
4. Jerdi qorshap turǵan aýa qabaty? (atmosfera)
5. Massasy 10 kg deneniń salmaǵy qansha N teń? (98N)
6. Qaı fızıkalyq shama massanyń kólemge qatynasyna teń? (tyǵyzdyq)
7. Qandaı eki fızıkalyq shamanyń ólshem birlikteri birdeı? (Jumys jáne energıa)
8. H. J qatańdyqtyń ólshem birligi? (N/m)
9. Dınamometr neni ólsheıtin qural? (kúshti)
10. Zattyń qatty kúıden suıyqqa ótýi. (balqý)
11. Atmosferalyq qysymdy anyqtaǵan ǵalym. (Torrıchellı)
12. Bir temperatýrada qaınaǵan sý men shıki sýdyń qaısysy tez qaınaıdy? (shıki sý)
13. Rychag erejesin taǵaıyndaǵan kim? (Arhımed)
14. Jelsiz aýada gúlder men shópterdiń hosh ıisiniń taralýy qandaı fızıkalyq qubylyspen túsindiriledi. (Dıfýzıa)
15. Sý men kúnbaǵys maıy nege aralaspaıdy? (tyǵyzdyqtary ártúrli)
9 - synyptar úshin
1. Qaryndashty ótkir pyshaqpen jáne ótpes pyshaqpen birdeı kúsh túsire otyryp ushtasaq ekeýine birdeı qysym túsirdik dep aıta alamyz ba?
(Ótpeıtin pyshaqpen kóbirek)
2. Dene kólemin saqtap, biraq formasyn jeńil ózgertti. Dene jasalǵan zat qandaı agregattyq kúıde? (suıyq)
3 Denege basqa deneler áser etpegen kezde jyldamdyǵyn saqtaý qubylysy. (ınersıa)
4. Zarádtalǵan bólshekterdiń rettelgen qozǵalysy (tok)
5. Bir deneniń ekinshi dene molekýlalarymen ózdiginen aralasý qubylysy qalaı dep atalady. (dıfýzıa)
6. Suıyqtyń býǵa aınalý qubylysy. (kebý)
7. Birlik aýdanǵa túsiriletin kúsh. (qysym)
8. Elektr zarády joq bólshek. (neıtron)
9. Qozǵalystyń shapshańdyǵyn jáne baǵytyn sıpattaıtyn fızıkalyq shama. (jyldamdyq)
10. Ýaqyt ótýine qaraı deneniń basqa denelerge qatysty keńistikte oryn ózgertýi. (mehanıkalyq qozǵalys)
11. Nútonnyń 1867 j. búkilálemdik tartylys zańyn ashýyna sebep bolǵan ne? (Alma)
12. Tuzdy sýda jumyrtqa bata ma? (joq)
13. Deneniń ınerttiligin sıpattaıtyn fızıkalyq shama. (massa)
14. «Inersıa»-nyń qazaqsha balamasy ne? (áreketsizdik)
15. Jerdi aınala qozǵalǵan jasandy serikterge jerdiń tartylý kúshi áser ete me? (ıá)
10 - synyptar úshin
1. Kebý prosesine keri proses (kondensasıalaný)
2. Jylý berilýdiń qatty zattardaǵy túri (jylý ótkizgishtik)
3. Balqý kezinde ishki energıa qalaı ózgeredi. (artady)
4. Izotermalyq proses kezinde gazǵa 2*108 Dj jylý mólsheri berilgen. Gazdyń atqaratyn jumysy? (2*108 Dj)
5. Dene pishininiń, V kóleminiń ózgerýi. (deformasıa)
6. Jylýdyń aýa jáne suıyq aǵyny arqyly berilýi. (konveksıa)
7. Deneniń ózi alatyn údeýine yqpal etetin qasıeti. (ınerttilik)
8. Deneni quraıtyn bólshekterdiń qozǵalys energıasy men olardyń ózara áserlesý energıasy (ishki energıa)
9. Molekýlalar arasyndaǵy ózara áserlesý, eleýsiz az bolatyn gaz. (ıdeal gaz)
10. Ótkizgishterdi tizbekteı qosqanda barlyq ótkizgishterge qandaı shama birdeı bolady? (Toq kúshi I)
11. Tok baǵyty qaı polústen qaı polúske baǵyttalady.
(Durysynda «-»- ten «+»- ke, biraq esep shyǵarǵanda yńǵaıly bolǵandyqtan «+» - ten «-» - ke alý kelisilgen)
12. Elektr shamyn oılap tapqan kim? (Djozev Svan)
13. Aýanyń ylǵaldyǵyn ólsheıtin qural (psıhrometr)
14. Elektr shamynyń symy neden jasalǵan (vólfram)
15. Alǵash Nobel syılyǵyn alǵan fızık ǵalym. (Rentgen)
İİ - kezeń. Kókpar.
Adam - Alyp tańǵajaıyp isimen,
«Kókpar» - oıyn oı tastaǵan túsimen.
Zerdeliler zamandy alǵa jyljytsaq,
Fızıkalyq zańdylyqtar kúshimen.
Bul adamdar ardaqtaǵan halyqtar,
Fızıkada dańqy shyqqan alyptar.
Qara, oılan, zerek bolsań saıysker,
Alyptardy árqashanda tanyp qal.
(5, 10, 15 - upaıdan)
10 - synyptar úshin
1. Fransýz fızıgi jáne matematıgi, elektr jáne magnıttik qubylystar arasynyń baılanys zańyn, teorıasyn jasaǵan. Magnıtızm tabıǵaty jóninde gıpoteza usynǵan. Fızıkaǵa «Elektr toǵy» uǵymyn engizgen. (Andre Marı Amper)
2. Italán fızıgi, elektr togy týraly ǵylymǵa jol salýshy. Birinshi galvanı elementin jasaýshy. (Aleksandro Vólta)
3. Nemis fızıgi, tizbektiń bóligindegi tok kúshi, kerneý, kedergi arasyndaǵy zańdy teorıa júzinde ashqan, tájirıbe júzinde dáleldengen. (Georg Om)
9 - synyptar úshin
4. Fransýz fızıgi, 1781 j. elektr jáne magnıttik zańdylyqtardy taǵaıyndaý úshin aspap oılap tapqan. Syrǵanaý jáne domalaý úıkelisteriniń zańdylyqtaryn tujyrymdady. (Sharl Ogústan Kýlon)
5. 1643 - 1727 jyldary ómir súrgen aǵylshyn fızıgi jáne matematıgi. Jaryqtyń kóptegen qasıetterin ashyp, zerttegen. Joǵary matematıkanyń mańyzdy salalaryn taldap damytqan. Ol deneler qozǵalysynyń negizgi zańdaryn jáne tartylys zańyn ashqan. (Isaak Núton)
6. Eń alǵashqy áıel matematık? (S. Kovalevskaıa)
8 - synyptar úshin
7. B. e. d. 287 - 212 jyldary ómir súrgen ertedegi grek ǵalymy, fızık jáne matematık. Rychag erejesin taǵaıyndaǵan, gıdrostatıka zańyn ashqan. (Arhımed)
8. Fızıka tarıhynda «Ekinshi ustaz» atanǵan bizdiń uly babamyz?
(Ábý Nasyr ál - Farabı)
9. 1543j «Aspan sferalarynyń aınalýy týraly» eńbegi jaryq kórgen jáne gelıosentrlik júıeni jasaǵan uly polák ǵalymy?
(Nıkolaı Kopernık)
İİİ - kezeń. Polıglot.
Keldi kezek polıglotty sheshýge,
Jaýaptardy aýdarýǵa úsh tilde.
Qazaq, orys, aǵylshyndy bilseńiz,
7 upaı, shákirt saǵan nesibe. (Belgi berý kerek)
1. Asa qajet ómirge halyq úshin,
Paıdalanamyz kún saıyn jaryq úshin. (tok, tok, current [karrent])
2. Jalǵyz baǵyt bileri,
Burǵanyńa kónbeıdi.
Jol kórsetip beredi
Biraq ózi kórmeıdi. (kompas, compass [kampás])
3. Týystaryn shetinen,
Óbedi de betinen.
Bala - shaǵa usaǵyn,
Baýyryna qysady. (magnıt, magnet [magnet])
4. Kókke qaraǵan, juldyz sanaǵan. (teleskop, telescope [telıskoýp])
5. Tar sheńberdi aınalyp,
Tur qudyqta baılanyp.
Qaǵa berer tańdaıdy,
Ádetinen tanbaıdy (saǵat, chasy, clok [klok])
6. Qozǵalysqa keltirip,
Jyldamdyǵyn beredi.
Ólshemderin qarasaq,
Nútonǵa ol keledi. (kúsh, sıla, strength [strenzsi])
7. Joǵalmaıdy eshqashan,
Túrlendirsek eger de.
Basqa kúıge aýysqan,
Jumys isteıdi árqashan. (Energıa, energıa, energy [enedjı])
8. Joq ózinde bas ta, qasta, moıyn da
Uzyndyǵy jaǵýly tur boıynda (syzǵysh, a ruler /aırýler/)
9. Sýǵa salsań batpaıdy
Otqa salsań janbaıdy (muz)
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Sabaq taqyryby: Qysym taraýyna esepter shyǵarý. (prezentasıasymen)
