InfoHub Logo

Intellektýaldy saıys «HHİ ǵasyr - hımıa ǵasyry»
Maqsaty:
Oqýshylar arasynan hımıa ǵylymyna yntaly, talapty, alǵyr oqýshyny anyqtaý jáne olardy izdenýge tez oılanýǵa, alǵyrlyqqa baýlý.
Hımıa páninen alǵan bilimderin synaý. Hımıa pánine degen qyzyǵýshylyqtaryn oıatý.
Oqýshylardyń oılaý, este saqtaý, eske túsirý qabiletterin damytý. Sóz saptaı bilýge, jyldamdyqqa, óz oıyn erkin jetkize bilýge úıretý.
Oqýshylardy adamgershilikke, uqyptylyqqa, ujymshyldyqqa tárbıeleý.
«HHİ ǵasyr kóshbasshysy» atty ıntellektýaldy saıysymyzǵa qosh keldińizder qurmetti ustazdar men oqýshylar!
Búgingi saıysymyzdyń qatysýshylaryn tanystyra ketsek:
-----------
Ádil qazylar alqasymen tanystyrý
Saıys kezeńderimen tanystyra ketsek.
Saıys kezeńderi:
1. Báıge
2. Doda
3. Polıglot
4. Tulǵany tany
5. Ǵajaıyp jetilik
6. Jorǵa
8. Sheshendik óner
Endeshe, saıyskerler daıyn bolsaq iske sát!
İ bólim Báıge
Qarap turmaı báıgege erińiz
Shákirtterge ádil sheshim berińiz
Júzden júırik, myńnan tulpar shyǵarar
Báıge, báıge, báıgelerdi kórińiz
deı kele biz alǵashqy kezeń BÁIGE kezeńin bastaıyq.
Ár durys jaýapqa 1 upaı qoıylady.
1. Metaldyń buzylýy.( korozıa).
2. Munaıdan benzın alý qaı qubylysqa jatady? (hımıalyq).
3. «hımıalyq element» uǵymyn engizgen qaı ǵalym? ( R. Boıl ).
4. Densaýlyq úshin eń qajetti ómir ózegi ne? (aýa).
5. Temir tańbasynyń oqylýy (ferrým).
6. Iadrosynda proton sany birdeı atomdar túri.( hımıalyq element)
7. Alǵashqy kómekke paıdalanylatyn beımetall ( ıod)
8. Elektrolıtterdiń ıondarǵa ydyraýy.( dıssosıosıa)
9. Azot bólme temperatýrasynda qandaı elementpen árekettesedi. (tek lıtımen Li ).
10. Eritindilerde túsin ózgertetin zattar ( ındıkatorlar).
11. Eń qıyn balqıtyn metal (W).
12. Eń jeńil gaz (sýtek gazy)
13. Fosfordyń salystyrmaly atomdyq massasy. (31).
14. Tuz qyshqylynyń salystyrmaly molekýlalyq massasy (36, 5).
15. Eń qatty metal (Sr)
16. Eń aýyr metal (Os)
17. Suıyq metal. ( Hg)
18. Suıyq beımetall (Br).
19. Azot gazy tynys alýǵa jaramdy ma (jaramsyz).
20. Avogadro sany neshege teń (6, 02*10²³)

İİ bólim «Doda»
Máńgi baqı este qalar
Ǵajaıyp bir saıys bolar
Bilimdirek shákirt ozar
Qıynyraq suraq bolsyn, – dep
Biz endi saıysymyzdyń kelesi kezeńine keldik.
Birinshi kezeńde jınalǵan upaı ekinshi kezeńde saqtalady.
1. Qatysýshylarǵa 2 pánnen 10, 20, 30 upaılyq suraqtar usynylady. Belgilengen blok boıynsha oıynshy pándi jáne upaıdy ózi tańdaıdy. Tańdaý kezegi oıynshynyń birinshi kezeńde jınaǵan upaılaryna sáıkes eń kóp jınaǵan oıynshyǵa beriledi.
2. Suraqqa durys jaýap bergen oıynshynyń birinshi týrda jınaǵan upaı sanyna upaılar qosylyp otyrady. Oıynshy suraqqa jaýap bere almasa basqa oıynshylarǵa da jaýap berý múmkindigi beriledi.
3. Eki kezeń barysynda barynsha kóp upaı jınaǵan 5 oıynshy kelesi kezeńge ótedi.

10 upaı Bıologıa. Bul ósimdik uzaq ýaqyt botanıkalyq baqtarda egilgen. Gúlderin hanymdar ádemilik úshin shashtaryna taqqan. 200 jyldan keıin ǵana sharýalar ózderiniń baqshalaryna egip azyq retinde paıdalana bastaǵan. Bul ósimdikti Reseıge eń alǵashqy ret İ Petr ákelgen. Qandaı ósimdik týraly aıtylýda? (Kartop)
20 upaı Bıologıa. AQSH ta aqbas búrkitti, Reseıde qońyr aıýdy, qazaq halqy aqqý men úkini qasıetti sanaıdy, al Úndistanda qaı janýardy qasıetti sanaıdy. (Sıyr)
30 upaı Bıologıa. Bul qus túıequstardyń ishindegi eń kishkentaıy. Dene sińiniń uzyndyǵy 50 - 80sm, salmaǵy 2-4 kg. Qoregin kóbine ıis sezý arqyly tabady. Basqa túıequstardan basty ereksheligi túnde belsendi tirshilik etedi. Olar qurttarmen, jándiktermen, jıdektermen qorektenedi. 1921 jyldan beri qatań qorǵaýǵa alynǵan. Halyqaralyq tabıǵat qorǵaý odaǵynyń «Qyzyl kitabyna»tirkelgen. Bul qus Jańa Zelandıanyń ulttyq sımvoly. (Kıvı)
10 upaı Bıologıa. Aıaqsyz jylan tárizdi kesirtke, uzyndyǵy 1 - 2 m. Jylannan aıyrmashylyǵy qarsy bolady jáne kózin jypylyqtata alady. Kúndiz belsendi tirshilik etedi. Ol zıansyz baýyrymen jorǵalaýshy týraly aıtylýda? (Sary jylan nemese sary baýyr)
20 upaı Hımıa. Tabıǵatta taralýy boıynsha birinshi turǵan metal?(Alúmını)
30 upaı Hımıa. Nelikten temir aspan tasy dep atalǵan? Sebebi meteorıttiń quramynda bar)
10 upaı. Hımıa. Bul zattyń 0, 9% eritindisi fızıologıalyq eritindi dep atalady. Adam aǵzasy kóp qan joǵaltqanda qan tamyryna quıylady. Ol zatty turmysta tamaq daıyndaýǵa qoldanady. Bul zattyń hımıalyq ataýy qandaı? (NaCl natrıı hlorıdi)
20 upaı Hımıa. Taıqazan 7 metaldan quıylǵan, ol qandaı metaldar? (Temir, myrysh, qalaıy, qorǵasyn, mys, kúmis, altyn)
30 upaı Bıologıa. Terini últrakúlgin sáýlesinen qorǵaıdy. Ózin ottektiń úsh atomy quraıdy (Ozon)

İİİ bólim Polıglot.
Keldi kezek jumbaqty sheshýge
Jaýaptaryn berýge úsh tilderde
Qazaq, Orys, Aǵylshyndy bilseńiz
Jaqsy baǵa shákirt saǵan nesibe
Ár saıyskerge tapsyrma oqylady. Jaýabyn úsh tilde aıta bilý kerek (qazaqsha, oryssha, latynsha). Jaýabyn tapsa 10 upaı, eki tildegi jaýapqa 20 upaı, úsh tildegi jaýapqa 30 upaı. Upaı sanyna qaraı 4 oqýshy kelesi kezeńge ótedi.
Aýada 21 % bolatyn gaz - (ottek kıslorod, oksıgenıým ).
Gemoglobınniń quramyna kiretin metal - (temir, ferrým, jelezo).
El ishi —……. besik (altyn, serebro, argentým)
Suıyq metal - (synap, rtýt, gıdrargırým.)
Ózi aýyr metalǵa jatady,
Emshiler qoryqtyq quıýǵa qoldanady. (qorǵasyn - svınes - plúmbým)

İV bólim «Tulǵany tany»
Tulǵany taný, durys jaýap úshin 10 upaı.
Men aǵylshyn bıofızıgi ári genetıgimin. Molekýlalyq bıologıa salasynda zertteý jumystaryn júrgizdim. Dj. Ýotsonmen birge DNQ qurylymynyń modelin jasadym. DNQ molekýlasynyń qurylymdyq modelin jasaǵanym úshin 1962 jyly halyqaralyq Nobel syılyǵyna ıe boldym. Men kimmin? Frensıs Krık
Men tiri organızmderdiń birtindep damý teorıasynyń negizin salǵan fılosof ári jaratylys zertteýshisimin. Tabıǵattyń qarapaıymnan kúrdelige ózgeretinin dáleldedim.
Arıstotel
Men alǵashqy evolúsıalyq teorıanyń negizin qalaýshy fransýz jaratylystanýshysymyn. Organızmderdiń beıimdelýshilik qasıetin syrtqy orta jaǵdaıymen baılanystyra zerttedim. «Zoologıa fılosofıasy» degen eńbegim bar
Jan Batıst Lamark
Organıkalyq dúnıe evolúsıasynyń negizin salǵan aǵylshynnyń uly jaratylystanýshy ǵalymymyn. Organıkalyq dúnıe evolúsıasynyń sebepteri men zańdylyqtaryn ashtym.
Charlz Darvın

V bólim «Ǵajaıyp jetilik!»
Jeti pán boıynsha úsh - úsh suraqtan qoıylady. Ár oqýshy ózi tańdaǵan pán boıynsha suraqtarǵa jaýap beredi. Ár durys jaýapqa 10 upaı. Upaı sanyna qaraı 2 oqýshy kelesi kezeńge ótedi.
Hımıa
1. Qandaı unnan nan pisirýge bolmaıdy? fosfor uny
2. Element atomnyń, basqa element atomynyń belgili sanyn qosyp alý qasıeti?
valenttilik
3. Zat quramynan turaqtylyq zańyn ashqan ǵalym? Prýst
Bıologıa
1. Jasýshany zertteıtin ǵylym? (sıtologıa)
2. Kúnbaǵys qaı tuqymdasqa jatady? (Kúrdeli gúldiler)
3. «Aq marjan» atalatyn dándi daqyl? (Kúrish)
Fızıka.
1. Marganes tuzynyń sýda erýi qandaı qubylys? (dıfýzıa)
2. Búkilálemdik tartylys zańyn kim ashty? (Núton)
3. Dene sý betinde qandaı kúshtiń áserinen qalqyp júredi? (Arhımed kúshi)
Geografıa.
1. Jerdiń qatty qabyǵy jer qyrtysy? lıtosfera
2. Amýdarıa men Syrdarıa aralyǵyndaǵy shól? (Qyzylqum)
3. AQSH - tyń soltústik shtaty? (Aláska)
Tarıh
1. Táýelsiz Qazaqstan eli tuńǵysh ret N. Á. Nazarbaevty prezıdent etip qaı jyly saılady? 1991 jyly
2. Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasy qashan qabyldandy?
1993 jyly 30 tamyzda
3. Qazaqstan Respýblıkasynyń Eltańbasy, ánurany, týy týraly zań qashan qabyldandy? 1992 jyly
Matematıka
1. Geometrıanyń jazyqtaǵy zańdylyqtaryn zertteıtin bólimi? (Planımetrıa)
2. Úshburyshtyń 3 qabyrǵasy berilgen 10, 15, 7, onyń perımetrin tap? (32)
3. “Mıllıon” degen sózdi qazaq arasyna jetkizgen aǵartýshy? (Y. Altynsarın)
Informatıka
1. Kompúterdiń negizgi bólikterin ata? (Júıelik blok, Monıtor, Pernetaqta)
2. Vırýstyń keri áserin joıatyn programma? (Antıvırýs)
3. Qazirgi tańda bul adam ataqty Microsoft kompanıasynyń prezıdenti? (Bıll Geıts)

VI Jorǵa.
Máńgi baqı este qalar
Ǵajaıyp bir saıys bolsyn
Bilimdirek shákirt ozar
Qıynyraq suraq bolsyn dep biz endi saıysymyzdyń kelesi kezeńine keldik. Bir mınýt ishinde qansha suraqqa durys jaýap berse, sonsha upaı alady. Bir oıynshy synyptan shyǵyp turady. Upaı sany eń joǵary oqýshy kelesi sońǵy kezeńge ótedi.
Sharty: 1 mınýtqa syıǵansha jaýap berý.
Bul saıys jyldamdyqty, alǵyrlyqty talap etedi.
1. Natrıı - siltilik metal
2. Avogadro sany – 6, 02*10²³
3. Lakmýs – ındıkator.
4. Katalızator – reaksıany jyldamdatady.
5. Ottegi – gaz
6. As tuzy - Na CL
7. Ingıbıtor – reaksıany tejeıdi
8. Metan – qanyqqan kómirsýtek.
9. Qara altyn - munaı
10. Argon - ınerti gaz.
11. Almaz, grafıt - kómirtektiń alotropıalyq túrózgerisi
12. KON – silti.
13. Kálsı elementiniń salystyrmaly atomdyq massasy - 40
14. HCI – qyshqyl.
15. Iis gazy - SO
16. Ferrým - temirdiń latynsha aty.
17. Myrysh neshe valentti - İİ
18. Kremnezem - SiO2.
19. Sýdyń moldik massasy - 18g/ mol
20. Mendeleev boljaǵan 3 element - galı, skandıı, germanıı

Vİİ Sheshendik óner
Maǵynanyń ashylýy, sóz baılyǵy úshin 30 upaı beriledi.
XXI ǵasyr – hımıa ǵasyry.
Saıysta jeńip shyqqan oqýshy «XXI ǵasyr kóshbasshysy» atanyp marapattalady.

Búgingi keshimizdi Elbasymyz N. Á. Nazarbaevtyń sózimen aıaqtaǵym kelip otyr: "Eń aldymen men qasıetti jerimdi saqtap, bizge mıras etip jańa zaman tabaldyryǵynda balalarymen nemerelerine tirshilik taǵlymdaryn darytyp jatqan ákelerimizben analarymyzǵa, bilim syndy baǵa jetpes qundylyqty saqtap qalǵan, aldaǵy araıly kúnderden úmitin úzbegen ustazdarymyzǵa, ǵalymdarymyzǵa, dárigerlerimizge, ınjenerlerimizge bas ıemin!"