Hımıa sabaǵynda toptyq jumysty uıymdastyrý arqyly oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý
Taqyryby: «Hımıa sabaǵynda toptyq jumysty uıymdastyrý arqyly oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý»
Maqsaty: Toptyq jumysty uıymdastyrý arqyly oqýshynyń jeke tulǵasyn qalyptastyrý, shyǵarmashylyq oılaýyn damytý, sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Mindetteri:
• Oqýshylardyń toptyq jumys jasaý daǵdylaryn qalyptastyrý.
• Pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrýda jańa ádis - tásilderdi paıdalaný.
Kútiletin nátıje:
• Maqsatqa jetý úshin yntymaqtasyp áreket etýge úırenedi.
• Úırený arqyly ómirge qajetti daǵdylardy qalyptastyrady.
• Oqý úlgerimi men pánge degen qyzyǵýshylyǵy artady.
Oqýshylardyń oqýy úshin olarǵa ne kómektesetinin jáne oqý úderisinde olardyń qandaı nátıjege jete alatynyn eskere otyryp, sabaqta toptyq jumysty uıymdastyrý maqsatqa jetý úshin naqty sheshim dep qabyldadym. Toptyq jumysta oqýshylar bir - birimen áńgime qura otyryp pikirlesip, ózara yntymaqtastyq orta qalyptastyrý arqyly ortaq sheshimge kelip, oılaryn erkin jetkizetinine senimdi boldym.
Sondyqtan, dástúrli sabaqtarǵa ózgeris engize otyryp, sabaqtardy jańadan josparlaý kerek ekenin uǵyndym. Osy sabaqtarda oqýshylar yntymaqtasyp jumys jasaý úshin toptyq jumystyń róli óte zor. Toptyq jumys arqyly oqýshylar arasynda ózara qarym - qatynas ornap, tıimdi aralasý jáne jaǵdaıattardy birigip sheshý daǵdylary damıdy. Toptasyp jumys isteý oqýshylarǵa jeńil, taqyrypty ońaı, qınalmaı ózara talqylap óz oılaryn ashyq, erkin jetkize alady. Toptar arasyndaǵy básekelestik arqyly kóp izdenýge, kóp bilýge talpynady. Nátıjesinde tanymdyq oılaýy tolyq damyǵan, óz oıyn erkin, ashyq jetkize alatyn, jeke tulǵa qalyptasady dep oılaımyn.
Toptyq jumystarda muǵalim men oqýshy jáne oqýshy men oqýshy arasynda ózara qarym - qatynastyń bolýy toptyq oqytýdyń mańyzdy ekenin kórsetedi. Toptyq oqytý kezinde balalar bir - birin tyńdaýǵa, synyptastarynyń pikirlerimen sanasýǵa, pikirtalastardy sheshe bilýge, ortaq maqsatqa jetý úshin yntymaqtasyp áreket etýge úırený arqyly ómirge qajetti daǵdylardy qalyptastyrady, oqý úlgerimi artady, ózin - ózi qurmetteý sezimi qalyptasady.
Toptyq jumys týraly nusqaýlyqta: «Toptar túrli tásildermen qurylýy múmkin. Keı kezderi oqýshylar dostarynan birge jumys isteýin ótinedi, basqa jaǵdaılarda kezdeısoq iriktep alynǵan toptarǵa qurastyrylady. Al keıde toptar jekelegen múshelerdiń naqty bir myqty qasıetterine qaraı qurylady. Sonymen qatar, topta jumys isteýdiń ózindik erejeleri bar. Toptyq jumys jeke sheshýge bolatyn tapsyrmalardy emes, anaǵurlym kúrdeli tapsyrmalardy sheshýdi kózdeıdi. Kez kelgen komanda barlyq músheleri biletin jáne túsinetin jalpy erejelerdi basshylyqqa alýy qajet. Ol toptyń árbir múshesiniń odan ne kútiletindigin, jumys qalaı bólinetindigin jáne qoldaý kórsetiletindigin, sondaı - aq nátıjelerge qalaı qol jetkiziletindigin bilýleri úshin qajet» delingen.
Sonymen qatar, «adamdar toptarǵa birlesken barlyq jaǵdaılarda toptyń jekelegen músheleriniń qabileti men iske qosqan úlesi qurmettelýi tıis. Toptyń jumysy tıimdi bolý úshin bılik pen jaýapkershilik top músheleri arasynda bólinedi. Osylaısha yntymaqtastyq oqý jaǵdaıynda oqýshylar qurby - qurdastarymen qarym - qatynas jasaýǵa, ıdeıalardy usynýǵa jáne qorǵaýǵa, ártúrli ustanymdarmen almasýǵa, basqa tujyrymdamalarǵa kúmánmen qaraýǵa jáne oǵan belsendi qatysýǵa múmkindik alady» (Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq. 78 - bet).
Sondyqtan, qazirgi muǵalimder aldynda oqý tárbıe júıesin zaman talabyna saı ózgertý, jańa úlgide júrgizý mindeti týyndap búkil oqý ádistemelik júıege jańa talaptar qoıylýda. Bul - muǵalimge bilim berýdiń tıimdi jáne sapaly joldaryn qarastyrý bolyp tabylady. Osy baǵdarlamany oqý barysynda sabaq josparlaryna degen kózqarasym ózgerdi. Josparǵa baılanysty oqytýdaǵy ádis - tásilderim de ózgerdi. Sabaqtarymdy jańa baǵdarlamada usynylǵan jeti modýlde qarastyrylǵan ıdeıalardy paıdalana otyryp jańasha úlgide josparladym.
Sabaqty bastamastan buryn synyp oqýshylarymen pikirlese otyryp, oqýshylardy top erejesin saqtaýǵa, ýaqytty tıimdi jáne únemdi paıdalanýǵa úıretý maqsatynda top erejesin qurý úshin, oqýshylardy shaǵyn toptarǵa bóldim. Shaǵyn top músheleri birigip óz tobynyń erejesin qurastyrdy. Sodan keıin, barlyq toptardyń erejeleriniń uqsastyqtary men aıyrmashylyqtaryn salystyra otyryp, barlyǵyna ortaq top erejesin shyǵaryp, ony kórneki jerge ilip qoıdy. Endi osy qabyldanǵan erejelerdi oryndaı otyryp, ári qaraı jumysqa kirisý qajet.
Osy sabaǵymnan bastap jeke, juptyq, toptyq jumys túrlerin uıymdastyra bastadym. Ár túrli tapsyrmalardy oryndatýda oqýshylardyń oı - órisin keńeıtip, shyǵarmashylyǵyn damytatyn tapsyrmalardy berýge kóńil bóldim. Óıtkeni, oqýshylar ár tapsyrmany oryndaý barysynda jan - jaqty izdenip, qyzyǵýshylyqpen jumys jasaǵanda ǵana sapaly bilim bolady.
Sonymen, synypta psıhologıalyq ahýaldy durystap alý úshin, sabaqtyń uıymdastyrý kezeńinde sergitý sátinde, olardyń jas erekshelikterine sáıkes «Iust Dance»- ke bı bıledik. Oqýshylardyń kópshiligi bıshiniń qımyldaryn qaıtalap, berilip bıledi. Al keıbir oqýshylar tosylyp, tosyrqap qaldy. Odan ári qaraı synypty 4 topqa bólý úshin 4 stolǵa «Qyshqyldar», «Negizder», «Tuzdar», «Oksıdter» dep jazylǵan tablıchkalar qoıdym. Osy beıorganıkalyq hımıanyń klastaryna jatatyn zattardyń formýlalaryn qaǵazdarǵa jazyp qoıyp, oqýshylarǵa olardyń kez kelgenin tańdap alyp, tıisti topqa otyrýlaryn surandym. Osy topqa bólinýdiń ózi oqýshylardyń beıorganıkalyq hımıanyń negizgi klastarynyń ókilderin bir - birinen ajyrata bilýi men formýlalardy durys jikteı alýyn bildiredi. Oqýshylar ózderi tańdap alǵan formýlalar boıynsha toptarǵa birikken kezde, keıbir oqýshylar formýlalardy shatastyryp, toptaryn tabýy qıynyraq boldy. Iaǵnı, olar kelesi joly formýlaǵa kóp mán berýi kerek ekenin túsindi. Ár top ózderiniń top basshylaryn saılady. Olarǵa topty baǵalaý paraqtary men baǵalaý krıterııleri taratylyp berildi.
Jospar boıynsha úıge berilgen tapsyrmasyn tekserý úshin «Negizderdiń hımıalyq qasıetteri» degen sózjumbaq sheshkizdim. Bul tapsyrma ınterbelsendi taqtada oryndaldy. Odan ári tapsyrmany oryndaý barysynda oqýshylar ótken sabaq boıynsha alǵan bilimderin kórsetti. Onyń ishinde Nurly suraqqa naqty jaýap berdi. Taqtaǵa Erkebulan da shyqty, biraq onyń jaýaby senimsizdeý shyqty. Sózjumbaqtyń sheshýi «Tuzdar» degen sóz bolǵandyqtan, jańa sabaqtyń taqyryby tuzdardyń hımıalyq qasıetterimen baılanysty ekenin oqýshylar ózderi anyqtady.
Jańa sabaq boıynsha oqýlyqtaǵy tuzdardyń tórt qasıetin tórt topqa, «Oksıdter» tobyna «tuzdardyń qyshqyldarmen árekettesýi», «Qyshqyldar» tobyna «tuzdardyń negizdermen árekettesýi», «Negizder» tobyna «tuzdardyń tuzdarmen árekettesýi», «Tuzdar» tobyna «tuzdardyń metaldarmen árekettesýi» qasıetterin bólip berdim. Ár top ózderine berilgen mátindi oqyp, birigip túsingenderin ortaǵa salyp talqylap, kerekti jerlerin posterge túsirdi.
Ári qaraı toptar tuzdardyń qasıetteri boıynsha ınterbelsendi taqtadaǵy «vırtýaldi zerthanada» ózderiniń tapsyrmalaryna qatysty tájirıbeler jasady. Ony oryndaý úshin ár toptan bir oqýshy kompúterge otyryp, qalǵandary kómektesti. Budan «AKT oqýshylarǵa ǵylymı uǵymdardy túsindirýdi jáne olardyń qabyldaýyn, túsinýin jeńildetýge múmkindik berip, muǵalimderge sabaq berýde kómektesetin mańyzdy qural bolyp otyr» degendi aıtýǵa bolady (Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq. 110 - bet). Odan ári tájirıbe barysynda júrgen reaksıa teńdeýlerin posterge jazyp, aldynda oqyp túsingen teorıalyq bilimderin praktıkaǵa ushtastyrdy. Poster jasaǵanda toptaǵy oqýshylar biri reaksıa teńdeýin jazsa, endi biri anyqtamasyn jazyp, taǵy biri sýret salyp birlikpen jáne yntymaqtastyqpen jumys jasaǵanyn baıqadym. Sonymen qatar, basqa toptardan qalyp ketpeý jónindegi básekelestik te bar sıaqty. «Sebebi jaqsy uıymdastyrylǵan toptyq jumys oqýshylar arasynda áleýmettik ózara qarym - qatynasty, tıimdi aralasý jáne problemalardy sheshý daǵdylaryn damytýǵa yqpal etedi. Bul óz kezeginde oqýshylardy ózderiniń oqýlaryna belsendi qatysýǵa ıtermeleıdi. Oqýshylardy alynǵan aqparatty oılastyrýǵa jáne talqylaýǵa, ózgelerdiń pikirlerin túsinýge nemese teriske shyǵarýǵa yntalandyrǵan jaǵdaıda toptyq jumys tıimdi bolady.» (Úlestirmeli materıaldar.)
Toptar bir - biriniń jumystaryn baǵalaý úshin stıkerlerge «eki juldyz, bir tilekterin» jazyp, toptardyń qorǵaǵan posterlerine japsyrdy.
Jańa sabaqtan alǵan bilimderin jınaqtaý úshin oqýshylarǵa oqýlyqtan deńgeılik tapsyrmalardy jeke oryndaýdy usyndym. İ deńgeı tapsyrmasyn oqýshylardyń barlyǵy oryndady. İİ deńgeı tapsyrmalaryn oryndaǵan kezde úlgerimi ortasha oqýshylar qurdastarynyń kómegine arqa súıeı otyryp, tapsyrmalardy oryndap shyqty.
Sabaǵymdy qorytyndylaý úshin odan ári hımıalyq dıktant jazǵyzdym. Dıktant jazylyp bolǵan soń, nátıjesin tekserý úshin oqýshylar dápterlerin qasyndaǵy otyrǵan synyptasyna berdi. Olar ınterbelsendi taqtadaǵy durys jaýaptar boıynsha kórshileriniń jumystaryn tekserip, bir - birin baǵalady.
Sabaq sońynda top basshylary baǵalaý krıterııleri boıynsha upaılaryn jınaqtap, ony baǵalaý reıtıńisi boıynsha standartty baǵalarǵa aınaldyrdy.
Toptaǵy oqýshylar birigip jumys isteýi barysynda bir - birine degen senimdilik pen yntymaqtastyq ornady.
Tapsyrma tóńireginde kóptegen túrtki suraqtar qoıylyp, oqýshylardyń taqyrypty tolyq meńgergenin bergen jaýaptarynan baıqadym. Oqýshylardyń jaýaptaryn «tamasha jaýap», «jaraısyń», degen sıaqty sózdermen yntalandyryp, qol shapalaqtap qoshemet kórsetý arqyly qoldaý tanytyp otyrdym.
«Tuzdar gıdrolızi» taqyrybyn ótkende oqýshylardy óz zattary boıynsha 4 topqa bóldim. Djıgso ádisi boıynsha «Tuzdar gıdrolızi» taqyrybyndaǵy mátindi ár toptaǵy 4 oqýshyǵa bólip berdim. №1 - oqýshy oqýlyqtaǵy 55 - bet, №2 - oqýshy 56 - bet, №3 - oqýshy 57 - bet, №4 - oqýshy 58 - bettegi mátin bóligin bólip berdim. Toptaǵy oqýshylar belgili ýaqyt kóleminde ózderine berilgen tapsyrmalardyń mátinin oqyp, berilgen aqparatpen tanysty. Odan ári toptaǵy mátini birdeı oqýshylar birigip top qurdy. 1 - topqa №1 - oqýshylar, 2 - topqa №2 - oqýshylar 3 - topqa №3 - oqýshylar, 4 - topqa №4 - oqýshylar bas qosyp, mátinniń ózderine berilgen bóligin ǵana jan - jaqty talqylady. Olar «ne úırendik?» degen suraq tóńireginde taqyryptyń mazmunyn birlese ıgerdi. Qıyn jerlerin talqylap, bir - birine túsindirdi. Odan keıin bastapqy toptaryna oralǵanda, basqalardy óz bólimine qalaı úıretýge bolatyndyǵyn talqylady. «Qalaı úıretemiz?» degen suraqqa jaýap bere otyryp, jospar jasap, tirek sózder kestesin quryp, klasterler jasady.
Sarapshylar bastapqy toptaryna qaıta oralyp, ózge top múshelerin óz bólimderine úıretti. Iaǵnı, oqýshylar ózderi oqı otyryp, ózgelerdi oqytty jáne ózgelerdi oqyta otyryp, ózderi oqydy. Jańa ádis – tásilderdi qoldanyp, berilgen tapsyrmalardy oryndaýda oqýshylardyń shynaıy berilip, bir – birine kómektesip, sheshimdi toppen qabyldap, oılaryn ashyq jáne erkin jetkizip otyrǵandaryna ózim de qyzyǵa qaradym.
Sabaqtyń baǵalaý bóliminde balalardyń oılaý jáne júıeleý daǵdysyn qalyptastyryp, shyǵarmashylyqqa jeteleý úshin, «Bestarmaq - bes joldy óleń nemese Sınkýın» ádisin qoldandym. Barlyq top aqyldasa otyryp, óz nusqalaryn usyndy. Sonyń ishindegi 4 - toptyń «bestarmaǵy» mynadaı boldy:
Tuzdar
Siltilik, qyshqyldyq
Erıdi, erimeıdi, azerıdi
Tuzdar sýda erigende gıdrolızdenedi
Elektrolıt
Sabaq sońynda top basshylary top músheleriniń baǵalaý krıterııleri arqyly jınaǵan upaılaryn, baǵalaý reıtıńisi boıynsha dástúrli baǵaǵa aınaldyryp, olarǵa sıpattama berdi. Búgingi sabaqta tapsyrmalardyń kóptigi jónindegi kedergi joıyldy. Sebebi, ár oqýshyǵa «Djıgso» ádisi boıynsha naqty tapsyrmalar berildi.
Tájirıbelerdi jasaý barysynda oqýshylardyń ózin - ózi baqylaýyna erekshe kóńil bólinedi. Osyndaı jumystar oqýshylardyń tek qana pánge qyzyǵýshylyǵyn arttyryp qoımaı, sonymen qatar oılaý qabiletin damytyp, bilimdi tereń meńgerýge, praktıkalyq iskerlikteri men birlesip jumys isteý daǵdylaryn qalyptastyrýyna kómektesip shyǵarmashylyq izdenisterin arttyrdy. Oqýshylardy óz jumystaryna jaýapkershilikpen qaraýǵa tárbıeleıdi.
Taraýdy qorytyndylaý kezinde oqýshylardy synı oılaýǵa Edvard de Bononyń «Oılaýdyń alty qalpaǵy» ádistemesi arqyly baǵyttadym. Taqyryp «Tuzdar» dep ataldy. Oqýshylar rólderge enip, ár oılaý qalpaǵynyń ózindik qyrlaryn sıpattap berdi. Buryn dástúrli sabaqtarda tek ózi ǵana jumys jasap úırense, endi topta birlesip oı bólisýdi meńgerdi. Ózinen deńgeıi tómen oqýshylarǵa qoldaý kórsetip, bilgenin úırete bastady. Demek oqýshynyń ózimshildik qasıeti joıyla bastady.
Ádettegi dástúrli sabaqtarda sanaýly oqýshylar ǵana jumys jasaıdy. Ol muǵalimniń nusqaýy boıynsha berilgen tapsyrmany oryndap, tapsyrma boıynsha jaýap beredi. Al toptyq jumysta oryndalatyn tapsyrmalarǵa barlyq synyp oqýshylary qatysady, sebebi berilgen tapsyrmany top músheleri birigip, ortaq sheshim qabyldaı otyryp oryndaýlary qajet. Toptyq jumysta barlyq oqýshy óz oılaryn ashyq túrde aıtyp, pikirlerin usynyp, ony talqylap, taldap ortaq bir sheshim shyǵarady. Toptyq jumysta árbir oqýshynyń aıtqan pikiri mańyzdy bolyp sanalady.
Baǵdarlamanyń jeti modýlin kiriktire sabaq ótkizgende oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵy artyp, synı oılaýǵa úırendi. Toptyq jumys arqyly birlese jumys jasap, synypta yntymaqtastyq ornaı bastady. Ózine jáne ózgege synı kózqaraspen qarap, baǵalaýǵa baǵyttaldy. Oılaryn erkin aıtyp, ózgeniń biletininen bilimin jetildirýge múmkindik týdy. Sapaly oqytýǵa qol jetkizý úshin sabaǵyma jańa ádis - tásilderdi engize otyryp, sabaǵymdy túrlendiremin. Oqytýdyń belsendi formalary: toptyq jumys, dıalogtik oqytý, róldik oıyn, trenıńterdi, syn turǵysynan oılaný ádisterin qoldanamyn. Keri baılanysty júıeli júrgizip otyramyn. Sonymen qatar, oqýshylardyń da boıynda jaýapkershilik sezimin uıalatyp, ustazǵa degen senimderin kúsheıtemin.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1.«Interbelsendi ádistemeni JOO - da qoldaný máseleleri» A. Álimov
2. Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq.
3. Úlestirmeli materıaldar.
4. Toptyq jumys týraly nusqaýlyq.
Baıqadam Qashqynbaev atyndaǵy orta mektebiniń
hımıa páni muǵalimi Ertýǵanova Gúlshat Tólenqyzy
Maqsaty: Toptyq jumysty uıymdastyrý arqyly oqýshynyń jeke tulǵasyn qalyptastyrý, shyǵarmashylyq oılaýyn damytý, sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Mindetteri:
• Oqýshylardyń toptyq jumys jasaý daǵdylaryn qalyptastyrý.
• Pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrýda jańa ádis - tásilderdi paıdalaný.
Kútiletin nátıje:
• Maqsatqa jetý úshin yntymaqtasyp áreket etýge úırenedi.
• Úırený arqyly ómirge qajetti daǵdylardy qalyptastyrady.
• Oqý úlgerimi men pánge degen qyzyǵýshylyǵy artady.
Oqýshylardyń oqýy úshin olarǵa ne kómektesetinin jáne oqý úderisinde olardyń qandaı nátıjege jete alatynyn eskere otyryp, sabaqta toptyq jumysty uıymdastyrý maqsatqa jetý úshin naqty sheshim dep qabyldadym. Toptyq jumysta oqýshylar bir - birimen áńgime qura otyryp pikirlesip, ózara yntymaqtastyq orta qalyptastyrý arqyly ortaq sheshimge kelip, oılaryn erkin jetkizetinine senimdi boldym.
Sondyqtan, dástúrli sabaqtarǵa ózgeris engize otyryp, sabaqtardy jańadan josparlaý kerek ekenin uǵyndym. Osy sabaqtarda oqýshylar yntymaqtasyp jumys jasaý úshin toptyq jumystyń róli óte zor. Toptyq jumys arqyly oqýshylar arasynda ózara qarym - qatynas ornap, tıimdi aralasý jáne jaǵdaıattardy birigip sheshý daǵdylary damıdy. Toptasyp jumys isteý oqýshylarǵa jeńil, taqyrypty ońaı, qınalmaı ózara talqylap óz oılaryn ashyq, erkin jetkize alady. Toptar arasyndaǵy básekelestik arqyly kóp izdenýge, kóp bilýge talpynady. Nátıjesinde tanymdyq oılaýy tolyq damyǵan, óz oıyn erkin, ashyq jetkize alatyn, jeke tulǵa qalyptasady dep oılaımyn.
Toptyq jumystarda muǵalim men oqýshy jáne oqýshy men oqýshy arasynda ózara qarym - qatynastyń bolýy toptyq oqytýdyń mańyzdy ekenin kórsetedi. Toptyq oqytý kezinde balalar bir - birin tyńdaýǵa, synyptastarynyń pikirlerimen sanasýǵa, pikirtalastardy sheshe bilýge, ortaq maqsatqa jetý úshin yntymaqtasyp áreket etýge úırený arqyly ómirge qajetti daǵdylardy qalyptastyrady, oqý úlgerimi artady, ózin - ózi qurmetteý sezimi qalyptasady.
Toptyq jumys týraly nusqaýlyqta: «Toptar túrli tásildermen qurylýy múmkin. Keı kezderi oqýshylar dostarynan birge jumys isteýin ótinedi, basqa jaǵdaılarda kezdeısoq iriktep alynǵan toptarǵa qurastyrylady. Al keıde toptar jekelegen múshelerdiń naqty bir myqty qasıetterine qaraı qurylady. Sonymen qatar, topta jumys isteýdiń ózindik erejeleri bar. Toptyq jumys jeke sheshýge bolatyn tapsyrmalardy emes, anaǵurlym kúrdeli tapsyrmalardy sheshýdi kózdeıdi. Kez kelgen komanda barlyq músheleri biletin jáne túsinetin jalpy erejelerdi basshylyqqa alýy qajet. Ol toptyń árbir múshesiniń odan ne kútiletindigin, jumys qalaı bólinetindigin jáne qoldaý kórsetiletindigin, sondaı - aq nátıjelerge qalaı qol jetkiziletindigin bilýleri úshin qajet» delingen.
Sonymen qatar, «adamdar toptarǵa birlesken barlyq jaǵdaılarda toptyń jekelegen músheleriniń qabileti men iske qosqan úlesi qurmettelýi tıis. Toptyń jumysy tıimdi bolý úshin bılik pen jaýapkershilik top músheleri arasynda bólinedi. Osylaısha yntymaqtastyq oqý jaǵdaıynda oqýshylar qurby - qurdastarymen qarym - qatynas jasaýǵa, ıdeıalardy usynýǵa jáne qorǵaýǵa, ártúrli ustanymdarmen almasýǵa, basqa tujyrymdamalarǵa kúmánmen qaraýǵa jáne oǵan belsendi qatysýǵa múmkindik alady» (Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq. 78 - bet).
Sondyqtan, qazirgi muǵalimder aldynda oqý tárbıe júıesin zaman talabyna saı ózgertý, jańa úlgide júrgizý mindeti týyndap búkil oqý ádistemelik júıege jańa talaptar qoıylýda. Bul - muǵalimge bilim berýdiń tıimdi jáne sapaly joldaryn qarastyrý bolyp tabylady. Osy baǵdarlamany oqý barysynda sabaq josparlaryna degen kózqarasym ózgerdi. Josparǵa baılanysty oqytýdaǵy ádis - tásilderim de ózgerdi. Sabaqtarymdy jańa baǵdarlamada usynylǵan jeti modýlde qarastyrylǵan ıdeıalardy paıdalana otyryp jańasha úlgide josparladym.
Sabaqty bastamastan buryn synyp oqýshylarymen pikirlese otyryp, oqýshylardy top erejesin saqtaýǵa, ýaqytty tıimdi jáne únemdi paıdalanýǵa úıretý maqsatynda top erejesin qurý úshin, oqýshylardy shaǵyn toptarǵa bóldim. Shaǵyn top músheleri birigip óz tobynyń erejesin qurastyrdy. Sodan keıin, barlyq toptardyń erejeleriniń uqsastyqtary men aıyrmashylyqtaryn salystyra otyryp, barlyǵyna ortaq top erejesin shyǵaryp, ony kórneki jerge ilip qoıdy. Endi osy qabyldanǵan erejelerdi oryndaı otyryp, ári qaraı jumysqa kirisý qajet.
Osy sabaǵymnan bastap jeke, juptyq, toptyq jumys túrlerin uıymdastyra bastadym. Ár túrli tapsyrmalardy oryndatýda oqýshylardyń oı - órisin keńeıtip, shyǵarmashylyǵyn damytatyn tapsyrmalardy berýge kóńil bóldim. Óıtkeni, oqýshylar ár tapsyrmany oryndaý barysynda jan - jaqty izdenip, qyzyǵýshylyqpen jumys jasaǵanda ǵana sapaly bilim bolady.
Sonymen, synypta psıhologıalyq ahýaldy durystap alý úshin, sabaqtyń uıymdastyrý kezeńinde sergitý sátinde, olardyń jas erekshelikterine sáıkes «Iust Dance»- ke bı bıledik. Oqýshylardyń kópshiligi bıshiniń qımyldaryn qaıtalap, berilip bıledi. Al keıbir oqýshylar tosylyp, tosyrqap qaldy. Odan ári qaraı synypty 4 topqa bólý úshin 4 stolǵa «Qyshqyldar», «Negizder», «Tuzdar», «Oksıdter» dep jazylǵan tablıchkalar qoıdym. Osy beıorganıkalyq hımıanyń klastaryna jatatyn zattardyń formýlalaryn qaǵazdarǵa jazyp qoıyp, oqýshylarǵa olardyń kez kelgenin tańdap alyp, tıisti topqa otyrýlaryn surandym. Osy topqa bólinýdiń ózi oqýshylardyń beıorganıkalyq hımıanyń negizgi klastarynyń ókilderin bir - birinen ajyrata bilýi men formýlalardy durys jikteı alýyn bildiredi. Oqýshylar ózderi tańdap alǵan formýlalar boıynsha toptarǵa birikken kezde, keıbir oqýshylar formýlalardy shatastyryp, toptaryn tabýy qıynyraq boldy. Iaǵnı, olar kelesi joly formýlaǵa kóp mán berýi kerek ekenin túsindi. Ár top ózderiniń top basshylaryn saılady. Olarǵa topty baǵalaý paraqtary men baǵalaý krıterııleri taratylyp berildi.
Jospar boıynsha úıge berilgen tapsyrmasyn tekserý úshin «Negizderdiń hımıalyq qasıetteri» degen sózjumbaq sheshkizdim. Bul tapsyrma ınterbelsendi taqtada oryndaldy. Odan ári tapsyrmany oryndaý barysynda oqýshylar ótken sabaq boıynsha alǵan bilimderin kórsetti. Onyń ishinde Nurly suraqqa naqty jaýap berdi. Taqtaǵa Erkebulan da shyqty, biraq onyń jaýaby senimsizdeý shyqty. Sózjumbaqtyń sheshýi «Tuzdar» degen sóz bolǵandyqtan, jańa sabaqtyń taqyryby tuzdardyń hımıalyq qasıetterimen baılanysty ekenin oqýshylar ózderi anyqtady.
Jańa sabaq boıynsha oqýlyqtaǵy tuzdardyń tórt qasıetin tórt topqa, «Oksıdter» tobyna «tuzdardyń qyshqyldarmen árekettesýi», «Qyshqyldar» tobyna «tuzdardyń negizdermen árekettesýi», «Negizder» tobyna «tuzdardyń tuzdarmen árekettesýi», «Tuzdar» tobyna «tuzdardyń metaldarmen árekettesýi» qasıetterin bólip berdim. Ár top ózderine berilgen mátindi oqyp, birigip túsingenderin ortaǵa salyp talqylap, kerekti jerlerin posterge túsirdi.
Ári qaraı toptar tuzdardyń qasıetteri boıynsha ınterbelsendi taqtadaǵy «vırtýaldi zerthanada» ózderiniń tapsyrmalaryna qatysty tájirıbeler jasady. Ony oryndaý úshin ár toptan bir oqýshy kompúterge otyryp, qalǵandary kómektesti. Budan «AKT oqýshylarǵa ǵylymı uǵymdardy túsindirýdi jáne olardyń qabyldaýyn, túsinýin jeńildetýge múmkindik berip, muǵalimderge sabaq berýde kómektesetin mańyzdy qural bolyp otyr» degendi aıtýǵa bolady (Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq. 110 - bet). Odan ári tájirıbe barysynda júrgen reaksıa teńdeýlerin posterge jazyp, aldynda oqyp túsingen teorıalyq bilimderin praktıkaǵa ushtastyrdy. Poster jasaǵanda toptaǵy oqýshylar biri reaksıa teńdeýin jazsa, endi biri anyqtamasyn jazyp, taǵy biri sýret salyp birlikpen jáne yntymaqtastyqpen jumys jasaǵanyn baıqadym. Sonymen qatar, basqa toptardan qalyp ketpeý jónindegi básekelestik te bar sıaqty. «Sebebi jaqsy uıymdastyrylǵan toptyq jumys oqýshylar arasynda áleýmettik ózara qarym - qatynasty, tıimdi aralasý jáne problemalardy sheshý daǵdylaryn damytýǵa yqpal etedi. Bul óz kezeginde oqýshylardy ózderiniń oqýlaryna belsendi qatysýǵa ıtermeleıdi. Oqýshylardy alynǵan aqparatty oılastyrýǵa jáne talqylaýǵa, ózgelerdiń pikirlerin túsinýge nemese teriske shyǵarýǵa yntalandyrǵan jaǵdaıda toptyq jumys tıimdi bolady.» (Úlestirmeli materıaldar.)
Toptar bir - biriniń jumystaryn baǵalaý úshin stıkerlerge «eki juldyz, bir tilekterin» jazyp, toptardyń qorǵaǵan posterlerine japsyrdy.
Jańa sabaqtan alǵan bilimderin jınaqtaý úshin oqýshylarǵa oqýlyqtan deńgeılik tapsyrmalardy jeke oryndaýdy usyndym. İ deńgeı tapsyrmasyn oqýshylardyń barlyǵy oryndady. İİ deńgeı tapsyrmalaryn oryndaǵan kezde úlgerimi ortasha oqýshylar qurdastarynyń kómegine arqa súıeı otyryp, tapsyrmalardy oryndap shyqty.
Sabaǵymdy qorytyndylaý úshin odan ári hımıalyq dıktant jazǵyzdym. Dıktant jazylyp bolǵan soń, nátıjesin tekserý úshin oqýshylar dápterlerin qasyndaǵy otyrǵan synyptasyna berdi. Olar ınterbelsendi taqtadaǵy durys jaýaptar boıynsha kórshileriniń jumystaryn tekserip, bir - birin baǵalady.
Sabaq sońynda top basshylary baǵalaý krıterııleri boıynsha upaılaryn jınaqtap, ony baǵalaý reıtıńisi boıynsha standartty baǵalarǵa aınaldyrdy.
Toptaǵy oqýshylar birigip jumys isteýi barysynda bir - birine degen senimdilik pen yntymaqtastyq ornady.
Tapsyrma tóńireginde kóptegen túrtki suraqtar qoıylyp, oqýshylardyń taqyrypty tolyq meńgergenin bergen jaýaptarynan baıqadym. Oqýshylardyń jaýaptaryn «tamasha jaýap», «jaraısyń», degen sıaqty sózdermen yntalandyryp, qol shapalaqtap qoshemet kórsetý arqyly qoldaý tanytyp otyrdym.
«Tuzdar gıdrolızi» taqyrybyn ótkende oqýshylardy óz zattary boıynsha 4 topqa bóldim. Djıgso ádisi boıynsha «Tuzdar gıdrolızi» taqyrybyndaǵy mátindi ár toptaǵy 4 oqýshyǵa bólip berdim. №1 - oqýshy oqýlyqtaǵy 55 - bet, №2 - oqýshy 56 - bet, №3 - oqýshy 57 - bet, №4 - oqýshy 58 - bettegi mátin bóligin bólip berdim. Toptaǵy oqýshylar belgili ýaqyt kóleminde ózderine berilgen tapsyrmalardyń mátinin oqyp, berilgen aqparatpen tanysty. Odan ári toptaǵy mátini birdeı oqýshylar birigip top qurdy. 1 - topqa №1 - oqýshylar, 2 - topqa №2 - oqýshylar 3 - topqa №3 - oqýshylar, 4 - topqa №4 - oqýshylar bas qosyp, mátinniń ózderine berilgen bóligin ǵana jan - jaqty talqylady. Olar «ne úırendik?» degen suraq tóńireginde taqyryptyń mazmunyn birlese ıgerdi. Qıyn jerlerin talqylap, bir - birine túsindirdi. Odan keıin bastapqy toptaryna oralǵanda, basqalardy óz bólimine qalaı úıretýge bolatyndyǵyn talqylady. «Qalaı úıretemiz?» degen suraqqa jaýap bere otyryp, jospar jasap, tirek sózder kestesin quryp, klasterler jasady.
Sarapshylar bastapqy toptaryna qaıta oralyp, ózge top múshelerin óz bólimderine úıretti. Iaǵnı, oqýshylar ózderi oqı otyryp, ózgelerdi oqytty jáne ózgelerdi oqyta otyryp, ózderi oqydy. Jańa ádis – tásilderdi qoldanyp, berilgen tapsyrmalardy oryndaýda oqýshylardyń shynaıy berilip, bir – birine kómektesip, sheshimdi toppen qabyldap, oılaryn ashyq jáne erkin jetkizip otyrǵandaryna ózim de qyzyǵa qaradym.
Sabaqtyń baǵalaý bóliminde balalardyń oılaý jáne júıeleý daǵdysyn qalyptastyryp, shyǵarmashylyqqa jeteleý úshin, «Bestarmaq - bes joldy óleń nemese Sınkýın» ádisin qoldandym. Barlyq top aqyldasa otyryp, óz nusqalaryn usyndy. Sonyń ishindegi 4 - toptyń «bestarmaǵy» mynadaı boldy:
Tuzdar
Siltilik, qyshqyldyq
Erıdi, erimeıdi, azerıdi
Tuzdar sýda erigende gıdrolızdenedi
Elektrolıt
Sabaq sońynda top basshylary top músheleriniń baǵalaý krıterııleri arqyly jınaǵan upaılaryn, baǵalaý reıtıńisi boıynsha dástúrli baǵaǵa aınaldyryp, olarǵa sıpattama berdi. Búgingi sabaqta tapsyrmalardyń kóptigi jónindegi kedergi joıyldy. Sebebi, ár oqýshyǵa «Djıgso» ádisi boıynsha naqty tapsyrmalar berildi.
Tájirıbelerdi jasaý barysynda oqýshylardyń ózin - ózi baqylaýyna erekshe kóńil bólinedi. Osyndaı jumystar oqýshylardyń tek qana pánge qyzyǵýshylyǵyn arttyryp qoımaı, sonymen qatar oılaý qabiletin damytyp, bilimdi tereń meńgerýge, praktıkalyq iskerlikteri men birlesip jumys isteý daǵdylaryn qalyptastyrýyna kómektesip shyǵarmashylyq izdenisterin arttyrdy. Oqýshylardy óz jumystaryna jaýapkershilikpen qaraýǵa tárbıeleıdi.
Taraýdy qorytyndylaý kezinde oqýshylardy synı oılaýǵa Edvard de Bononyń «Oılaýdyń alty qalpaǵy» ádistemesi arqyly baǵyttadym. Taqyryp «Tuzdar» dep ataldy. Oqýshylar rólderge enip, ár oılaý qalpaǵynyń ózindik qyrlaryn sıpattap berdi. Buryn dástúrli sabaqtarda tek ózi ǵana jumys jasap úırense, endi topta birlesip oı bólisýdi meńgerdi. Ózinen deńgeıi tómen oqýshylarǵa qoldaý kórsetip, bilgenin úırete bastady. Demek oqýshynyń ózimshildik qasıeti joıyla bastady.
Ádettegi dástúrli sabaqtarda sanaýly oqýshylar ǵana jumys jasaıdy. Ol muǵalimniń nusqaýy boıynsha berilgen tapsyrmany oryndap, tapsyrma boıynsha jaýap beredi. Al toptyq jumysta oryndalatyn tapsyrmalarǵa barlyq synyp oqýshylary qatysady, sebebi berilgen tapsyrmany top músheleri birigip, ortaq sheshim qabyldaı otyryp oryndaýlary qajet. Toptyq jumysta barlyq oqýshy óz oılaryn ashyq túrde aıtyp, pikirlerin usynyp, ony talqylap, taldap ortaq bir sheshim shyǵarady. Toptyq jumysta árbir oqýshynyń aıtqan pikiri mańyzdy bolyp sanalady.
Baǵdarlamanyń jeti modýlin kiriktire sabaq ótkizgende oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵy artyp, synı oılaýǵa úırendi. Toptyq jumys arqyly birlese jumys jasap, synypta yntymaqtastyq ornaı bastady. Ózine jáne ózgege synı kózqaraspen qarap, baǵalaýǵa baǵyttaldy. Oılaryn erkin aıtyp, ózgeniń biletininen bilimin jetildirýge múmkindik týdy. Sapaly oqytýǵa qol jetkizý úshin sabaǵyma jańa ádis - tásilderdi engize otyryp, sabaǵymdy túrlendiremin. Oqytýdyń belsendi formalary: toptyq jumys, dıalogtik oqytý, róldik oıyn, trenıńterdi, syn turǵysynan oılaný ádisterin qoldanamyn. Keri baılanysty júıeli júrgizip otyramyn. Sonymen qatar, oqýshylardyń da boıynda jaýapkershilik sezimin uıalatyp, ustazǵa degen senimderin kúsheıtemin.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1.«Interbelsendi ádistemeni JOO - da qoldaný máseleleri» A. Álimov
2. Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq.
3. Úlestirmeli materıaldar.
4. Toptyq jumys týraly nusqaýlyq.
Baıqadam Qashqynbaev atyndaǵy orta mektebiniń
hımıa páni muǵalimi Ertýǵanova Gúlshat Tólenqyzy
You Might Also Like
