Hımıalyq elementter, olardyń tańbalary
Sabaqtyń taqyryby: Hımıalyq elementter, olardyń tańbalary
Maqsaty:
a) bilimdilik: oqýshylardy hımıalyq elementterdiń tańbalary, atalýy, koefısıent, ındeks uǵymdarymen tanystyrý, jańa taqyrypty meńgertý barysynda bilimderin naqtylaý, tereńdetý.
á) damytýshylyq: oqýshylardyń zeıinin, tanymdyq belsendiligin, ózindik pikirin hımıalyq eksperıment arqyly qalyptastyrý, logıkalyq oılaý qabiletin, tulǵalyq qasıetterin damytý;
b) tárbıelik: olardy izdenimpazdyqqa, óz betinshe eńbektenýge tárbıeleý;
Kórnekiligi: D. I. Mendeleevtiń perıodtyq kestesi, syzbanusqa,
Sabaqtyń túri: jańa sabaqty meńgertý
Ádisi: túsindirý, suraq - jaýap,
Barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
İ. Sálemdesý, oqýshylardy túgeldeý.
İİ. Oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasy:
1. Atom, molekýla uǵymdarynyń anyqtamasyn aıtyńdar.
2. Quramyna sýtek pen ottek kiretin kúrdeli zattardy atańdar.
3. Jaı jáne kúrdeli zattardyń aıyrmashylyǵy nede?
4. Sý molekýlasynyń túzilý syzbanusqasyn kórsetińder.
İİİ. Jańa sabaq.
Hımıalyq element týraly uǵymdy ǵylymǵa eń alǵash ret aǵylshyn ǵalymy R. Boıl engizdi. Al D. Dalton hımıalyq elementti atomdardyń belgili bir túri retinde qarastyrady. Qazirgi hımıa ǵylymynyń jetistigi - hımıalyq elementterdiń sıpattamalary men qasıetteriniń aıqyndalýy.
Tabıǵatta túrli elementter kezdesedi. Olardy erte zamannan adamdar óz qajettilikterine paıdalanǵan. Osy elementterge jasandy jolmen alynatyn radıoaktıvti elementterdi qossaq olardyń sany 110 - nan asyp jyǵylady. Bizdi qorshaǵan álem túgeldeı osy hımıalyq elementterden turady. Halyqaralyq teorıalyq jáne qoldanbaly hımıa Odaǵy rettik nómiri 110, 111, 112 elementterdiń hımıalyq tańbasyn resmı túrde bekitti. Jańa elementterdiń attary - darmshtadtıı, rentgenıı, kopernısıı (kopernıkı) bolyp, 2010 jyly shilde aıynda berildi. Jańa elementterdiń tańbalary - Ds, Rg, Cn. Qazirgi ýaqytta 114, 116 elementterge at qoıý júrip jatyr. 114 - shi elementke flerovıı dep - Birikken ıadrolyq zertteýler ınstıtýtyndaǵy ıadrolyq reaksıalar zerthanasy atyn alǵan áıgili orys fızıgi Georgıı Flerovtyń qurmetine berilýi múmkin. 116 elementke AQSH - taǵy Loýrens atyndaǵy ulttyq zerthana ornalasqan Lıvermor qalasynyń qurmetine - lıvermorıı degen ataý berilýi múmkin. Olardyń qyzmetkerleri Dýbnadaǵy ǵalymdarǵa asa aýyr elementti sıntezdeýge kómektesti. Búginde 113 - 118 elementter sıntezdeldi.
Hımıalyq elementter men olardyń qosylystarynyń arasyndaǵy reaksıalardy beıneleý men túsinýdi jeńildetý úshin halyqaralyq tańbalar qoldanylady. Barlyq elementterdiń ózindik tańbasy bar. Elementterdi tańbalaýdy shved hımıgi I. Berselıýs usyndy. Tańbada sol elementtiń latynsha ataýynyń bas árpi men kelesi áripterdiń biri beınelenedi. Mysaly, kremnıı elementiniń tańbasy - Si, latynsha sılısıým dep oqylady. Hımıalyq tańba - elementtiń bir atomyn beıneleıdi. Eger atom sany birden kóp bolsa, ony tańbanyń aldyna jazyp, koefısıent dep ataıdy. Mysaly, ottektiń 5 atomy bolsa - 5 O, azottyń 3 atomy - 3N bolady. Barlyq hımıalyq elementtiń tańbalary men sıpattamalary orys ǵalymy D. I. Mendeleev usynǵan kestede beınelengen.
Hımıalyq elementterdiń sanynan olar túzetin qosylystardyń sany áldeqaıda kóp. keıbir hımıalyq elementterdiń - sýtek, ottek, temir, kúkirt t. b. ataýy olarǵa sáıkes keletin jaı zattardyń ataýymen birdeı bolyp keledi. Olardy bir - birimen shatastyryp almaý qajet. ol úshin myna jaǵdaıdy aıtyp óteıin: "Adam ottekpen tynys alady", "Sýdyń quramyna ottek kiredi" desek, birinshi sóılemde ottek jaı zat retinde, ekinshi sóılemde hımıalyq element retinde aıtylyp otyr.
IV. Bekitý suraqtary:
• "Hımıalyq element" uǵymyn kim engizdi?
• "Hımıalyq element" jáne "Jaı zat" uǵymdarynyń aıyrmashylyǵy bar ma?
• Perıodtyq júıeden elderdiń ataýyna baılanysty qoıylǵan hımıalyq elementterdi atańdar.
V. Úıge tapsyrma. Hımıalyq elementter, olardyń tańbalary.
Maqsaty:
a) bilimdilik: oqýshylardy hımıalyq elementterdiń tańbalary, atalýy, koefısıent, ındeks uǵymdarymen tanystyrý, jańa taqyrypty meńgertý barysynda bilimderin naqtylaý, tereńdetý.
á) damytýshylyq: oqýshylardyń zeıinin, tanymdyq belsendiligin, ózindik pikirin hımıalyq eksperıment arqyly qalyptastyrý, logıkalyq oılaý qabiletin, tulǵalyq qasıetterin damytý;
b) tárbıelik: olardy izdenimpazdyqqa, óz betinshe eńbektenýge tárbıeleý;
Kórnekiligi: D. I. Mendeleevtiń perıodtyq kestesi, syzbanusqa,
Sabaqtyń túri: jańa sabaqty meńgertý
Ádisi: túsindirý, suraq - jaýap,
Barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
İ. Sálemdesý, oqýshylardy túgeldeý.
İİ. Oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasy:
1. Atom, molekýla uǵymdarynyń anyqtamasyn aıtyńdar.
2. Quramyna sýtek pen ottek kiretin kúrdeli zattardy atańdar.
3. Jaı jáne kúrdeli zattardyń aıyrmashylyǵy nede?
4. Sý molekýlasynyń túzilý syzbanusqasyn kórsetińder.
İİİ. Jańa sabaq.
Hımıalyq element týraly uǵymdy ǵylymǵa eń alǵash ret aǵylshyn ǵalymy R. Boıl engizdi. Al D. Dalton hımıalyq elementti atomdardyń belgili bir túri retinde qarastyrady. Qazirgi hımıa ǵylymynyń jetistigi - hımıalyq elementterdiń sıpattamalary men qasıetteriniń aıqyndalýy.
Tabıǵatta túrli elementter kezdesedi. Olardy erte zamannan adamdar óz qajettilikterine paıdalanǵan. Osy elementterge jasandy jolmen alynatyn radıoaktıvti elementterdi qossaq olardyń sany 110 - nan asyp jyǵylady. Bizdi qorshaǵan álem túgeldeı osy hımıalyq elementterden turady. Halyqaralyq teorıalyq jáne qoldanbaly hımıa Odaǵy rettik nómiri 110, 111, 112 elementterdiń hımıalyq tańbasyn resmı túrde bekitti. Jańa elementterdiń attary - darmshtadtıı, rentgenıı, kopernısıı (kopernıkı) bolyp, 2010 jyly shilde aıynda berildi. Jańa elementterdiń tańbalary - Ds, Rg, Cn. Qazirgi ýaqytta 114, 116 elementterge at qoıý júrip jatyr. 114 - shi elementke flerovıı dep - Birikken ıadrolyq zertteýler ınstıtýtyndaǵy ıadrolyq reaksıalar zerthanasy atyn alǵan áıgili orys fızıgi Georgıı Flerovtyń qurmetine berilýi múmkin. 116 elementke AQSH - taǵy Loýrens atyndaǵy ulttyq zerthana ornalasqan Lıvermor qalasynyń qurmetine - lıvermorıı degen ataý berilýi múmkin. Olardyń qyzmetkerleri Dýbnadaǵy ǵalymdarǵa asa aýyr elementti sıntezdeýge kómektesti. Búginde 113 - 118 elementter sıntezdeldi.
Hımıalyq elementter men olardyń qosylystarynyń arasyndaǵy reaksıalardy beıneleý men túsinýdi jeńildetý úshin halyqaralyq tańbalar qoldanylady. Barlyq elementterdiń ózindik tańbasy bar. Elementterdi tańbalaýdy shved hımıgi I. Berselıýs usyndy. Tańbada sol elementtiń latynsha ataýynyń bas árpi men kelesi áripterdiń biri beınelenedi. Mysaly, kremnıı elementiniń tańbasy - Si, latynsha sılısıým dep oqylady. Hımıalyq tańba - elementtiń bir atomyn beıneleıdi. Eger atom sany birden kóp bolsa, ony tańbanyń aldyna jazyp, koefısıent dep ataıdy. Mysaly, ottektiń 5 atomy bolsa - 5 O, azottyń 3 atomy - 3N bolady. Barlyq hımıalyq elementtiń tańbalary men sıpattamalary orys ǵalymy D. I. Mendeleev usynǵan kestede beınelengen.
Hımıalyq elementterdiń sanynan olar túzetin qosylystardyń sany áldeqaıda kóp. keıbir hımıalyq elementterdiń - sýtek, ottek, temir, kúkirt t. b. ataýy olarǵa sáıkes keletin jaı zattardyń ataýymen birdeı bolyp keledi. Olardy bir - birimen shatastyryp almaý qajet. ol úshin myna jaǵdaıdy aıtyp óteıin: "Adam ottekpen tynys alady", "Sýdyń quramyna ottek kiredi" desek, birinshi sóılemde ottek jaı zat retinde, ekinshi sóılemde hımıalyq element retinde aıtylyp otyr.
IV. Bekitý suraqtary:
• "Hımıalyq element" uǵymyn kim engizdi?
• "Hımıalyq element" jáne "Jaı zat" uǵymdarynyń aıyrmashylyǵy bar ma?
• Perıodtyq júıeden elderdiń ataýyna baılanysty qoıylǵan hımıalyq elementterdi atańdar.
V. Úıge tapsyrma. Hımıalyq elementter, olardyń tańbalary.
You Might Also Like
