InfoHub Logo

Qyzylorda qalasy, Taldyaral eldi mekeni
№215 orta mektebiniń fızıka páni muǵalimi
Beketova Ǵalıa

Sabaqtyń taqyryby: §28. Inersıa §29. Keńistik jáne ýaqyt (prezentasıasymen)
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylardyń «Qozǵalys» taraýy boıynsha bilimderin qaıtalaý, pysyqtaý, jınaqtaý, júıeleý, praktıkalyq sheberlikteri men daǵdylaryn qalyptastyrý.
Inersıa qubylysymen tanysý, mysaldar keltire otyryp túsindirý.
Keńistiktiń jáne ýaqyttyń negizgi qasıetterimen tanysý
Tárbıelik: eńbekke, syılastyqqa, uıymshyldyqqa tárbıeleý, jaýaptylyqqa, izdenimpazdyqqa, shapshańdyqqa, tapqyrlyqqa baýlý.
Damytýshylyq: kúndelikti ómirmen baılanystyra otyryp, alǵan bilimdi ómirde paıdalana bilý, kúndelikti kezdesetin fızıkalyq qubylystar men zańdylyqtardy túsine bilý jáne alǵan bilimderin esep shyǵarýda paıdalana bilý qabiletterin damytý, oqýshynyń pánge qyzyǵýshylyǵyn arttyrý,

Sabaqtyń túri: dástúrli sabaq
Sabaqtyń tıpi: Jalpy bilimdi ıgertý sabaǵy
Paıdalanylatyn pedagogıkalyq tehnologıa: Aqparattyq tehnologıa
Ádis-tásilder: Túsindirmeli-ıllústratıvti kórnekilik ádis, sózdik, suraq-jaýap, kórnekilik ádis
Qural-jabdyqtar men kórnekiligi: Kompúter, ınteraktıvti taqta jabdyqtary elektrondy oqýlyq
a ) teorıalyq bólim (taqyryp boıynsha qysqasha málimet )
á) deńgeılengen tapsyrmalar
b) sózjumbaq
v) test
Pánaralyq baılanys: Jolda júrý erejesi

Paıdalanatyn ádebıetter:
1.taqyryp boıynsha oqýlyq R.Basharuly «Fızıka jáne astronomıa» 7 synyp
«Atamura» 2007 jyl
2.pánniń ádistemelik-dıdaktıkalyq quraly; «Fızıka jáne astronomıa» 7 synyp
Oqytý ádistemesi. Dıdaktıkalyq materıaldar. Deńgeılik esepter
3.aqparattyq qyzmet: gazet, jýrnal «Matematıka jáne fızıka» 2011 jyl №2

Jospar
1.Uıymdastyrý kezeńi:
a) ujymdyq áreket
á) sanıtarlyq-gıgıenalyq erejelerdi saqtaý áreketi:
b) tehnıka qaýipsizdik erejelerin saqtaý áreketi:
v) oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdartý
2. Erteń jeltoqsan aıy bastalady. Olaı bolsa, sabaǵymyzdy bastamas buryn Táýelsizdigimizdiń 20 jyldyq merekesi qarsańynda bir-birimizge quttyqtaý sózderi men jyly lebizderimizdi bildireıik. Tilegimizdiń bas áripine baılanysty ózimizge tanys fızıkalyq termınder nemese shamalar, ólshem birlikterdi aıta keteıik.
1. Táýelsizdigimizdiń 20 jyldyǵy qutty bolsyn! – Túzý syzyqty qozǵalys
(Oqýshylardyń barlyǵy óz quttyqtaýlaryn aıtyp shyǵady.)
2. Ótkendi qaıtalaý «INERSIA» atty sózjumbaq sheshý

İİ Jańa sabaqty túsindirý «Dúnıedegi qubylystyń mánin de,
Tabıǵattaǵy qozǵalystyń bárin de,
Múmkin emes fızıkasyz túsiný,
Fızıka - dúnıe kilti búgin de.»- dep búgingi sabaǵymyzdy bastaımyz.

Bizdiń densaýlyǵymyzdyń myqty bolýynyń birden-bir sebebi, biz kóshelerdegi san túrli qozǵalystan, mysaly kólik qozǵalysynan ózimizdi qorǵaı bilýimiz kerek. Ol úshin jol júrý erejelerin qatań túrde saqtaýymyz kerek. Adamzattyń densaýlyǵy myqty bolmasa, aınaladaǵy alýan túrli qozǵalystar adam balasynsyz bolýshy ma edi? Kólik túrlerin qozǵalysqa keltiretin biz. Denelerdiń qozǵalys zańdaryn bilý, bul adam ómirine qaýipti jáne sátsiz jaǵdaılardyń aldyn alýǵa kómektesedi. Mysaly, joldaǵy qozǵalystan bolatyn apattardyń aldyn alý úshin qozǵalys zańdaryn bilsek, bul biz úshin artyq bolmaıdy. Qaladaǵy kólik qozǵalysynan bolatyn apattyń aldyn alý úshin JJE saqtaýymyz qajet.

Búgingi sabaǵymyzda İİİ taraý «Qozǵalys» taraýy boıynsha «Inersıa» taqyrybyn ótemiz.
(búgingi kún reti men sabaqtyń taqyrybyn jazý)

İİİ. Jańa sabaqqa kirispe
Jermen salystyrǵanda tynyshtyqta turǵan nárseniń ózdiginen qozǵalysqa kelmeıtinin kúndelikti baqylaýlardan bilemiz.
Mysaly: jerde jatqan dop ony aıaqpen tepkennen keıin ǵana qozǵalysqa keledi, átkenshek qolmen ıtergen kezde qozǵalysqa keledi de, aýa kedergisi arqyly birtindep baryp toqtaıdy. Osy mysaldardyń ózi-aq kez kelgen dene syrttan áser bolmaǵanda óziniń Jermen salystyrǵandaǵy tynyshtyq kúıin nemese birqalypty túzý syzyqty qozǵalysyn saqtaıdy degen boljam aıtýǵa bolady.

Jańa sabaqty túsindirý
1) Elektrondy oqýlyqpen jumys
Munyń durystyǵyna mynadaı qarapaıym tájirıbe arqyly kóz jetkizýge bolady.
(elektrondyq oqýlyq arqyly tájirıbeni kórsete otyryp, tyńdatý)
Suraq: Eger qozǵalystaǵy deneniń jolyndaǵy barlyq kedergi joıylǵan bolsa, ol qalaı qozǵalar edi?
Bul suraqqa Italıanyń ataqty ǵalymy Galıleo Galıleı jaýap bergen bolatyn
Denege basqa deneler áreket etpese, onda ol tynyshtyq kúıinde bolady nemese Jermen salystyrǵanda túzýsyzyqty birqalypty qozǵalady. Bul eki jaǵdaıda da deneniń jyldamdyǵy ózgermeıdi.

2) Esińe saqta!
Denege basqa deneler áreket etpegen kezdegi jyldamdyǵyn saqtaý qubylysy ınersıa dep atalady.
«ınersıa» sózi – latyn sózi, maǵynasy: qozǵalysta emes áreketsizdik
3) Inersıa kúndelikti ómirde.

Jańa sabaqty bekitý

4) Esepter shyǵarý

S jol
? m
108 km
150 m

U jyldamdyq
72 km/saǵ
36 km/saǵ
? m/s

t ýaqyt
30 mın
? saǵ
0, 5 mın

5) Tájirıbe jasaý
«Qalaısha tıyndy staqanǵa túsirýge bolady?»
Ústel ústinde sýy bar stakan. Stakannyń betinde karta. Karta ústinde tıyn tur. Tıyndy qolmen ustamaı qalaısha staqannyń ishine túsirýge bolady?
Jaýaby: Kartany saýsaqpen jyldam, ári bar kúshpen shertip qalamyz. Bul kezde tıyn jyldamdyq alyp úlgermeıdi, ıaǵnı jyldamdyǵyn saqtaý qubylysy-ınersıanyń áserinen stakan ishindegi sýǵa túsedi.

«Qalaısha qaǵazdy alamyz?»
Uzyn paraq qaǵazdyń ústinde sýy bar banka tur. Bankany ornynan jyljytpaı qalaısha qaǵazdy alýǵa bolady?
Jaýaby: Qaǵaz paraǵynyń bir jaq shetinen ustap, jyldam tartyp qalý kerek. Inersıanyń áserinen banka men onyń ishindegi sý jyldamdyq alyp úlgermeıdi, ıaǵnı qozǵalysqa túsip úlgermeıdi.

İÝ. Sabaqty qorytyndylaý
1) Test jumysy
Oqýshylar slaıdtan suraqtaryn oqı otyryp, jaýaptaryn dápterge jazady.
Test jumysy aıaqtalǵan soń, durys jaýaptary kórsetiledi.

1. Eger dene birdeı ýaqyt aralyǵynda birdeı jol júretin qozǵalys
A.birqalypty
B. Birqalypsyz
C. Birqalypty údemeli
2. Gelıosentrlik júıeniń negizin salǵan
A. Ptolomeı
B. Galıleı
C. Kopernık
3. Denege basqa denelerdiń áreketi joq kezindegi jyldamdyǵynyń saqtaý qubylysy
A. dıfýzıa
B. jyldamdyq
C.ınersıa
4. Deneniń júrgen traektorıasynyń uzyndyǵy ne dep atalady?
A. jol
B. oryn aýystyrý
C. jyldamdyq
5. Inersıa qubylysyn alǵash ret kim túsindirdi?
A. Arıstotel
B. Galıleı
C. Demokrıt
6. Tómende atalǵan birlikterdiń qaısysy SI júıesinde ýaqyt birligi
A. 1 saǵat
B. 1 sekýnd
C.1 mınýt
7. 54 km/saǵ jyldamdyqty m/s-pen órnekte
A. 15 m/s
B. 54000 m/s
C.540 m/s

2) Neni bildik? Neni úırendik ?
Inersıaǵa mysaldar keltirý
Oqýshy bilimin baǵalaý

3) Úıge tapsyrma: §28. Inersıa §29. Keńistik jáne ýaqyt