InfoHub Logo

Záýlim úıdiń kireberisindegi syrtqy esik qońyraýy «55» degen sandy basqanda shorshyp túsip, shyryldap qoıa berdi.

— Búgin jeksenbi. Mynaý podezge ý sebetinder ǵoı qulqyn sáriden kelip júrgen. Osy koronavırýs degennen qashan qutylar ekenbiz. Áıteýir bizdiń páterdi taýyp alady. Bizden basqa eshkim esikti ashpaıdy.

Qońyraý ústi-ústine shyryldady.

— Olar emes. Olar áýeli oryssha-qazaqsha «Ý sebemiz, ý sebemiz, eki saǵatqa deıin úıden shyqpańdar» dep biraz aıqaılaıdy. — Kúıeýi áıeliniń joramalyn joqqa shyǵardy. — Ashaıyn ne de bolsa. — Myltyqbaı «Kto?» dep suraý salmastan oımaqtaı núkteni basyp qap ilgekti aǵytyp jiberdi. İle besinshi qabatqa qaraı órmelegen taban tyqyly men yrs-yrs etip sement basqyshqa jumsaq tıgen jaıly dybys shyqty. Bireý emes, ekeý. Eki tiri jan joǵaryǵa qaraı tyrmysyp kele jatyr.

— Áı, bul Mergenbaı ǵoı, - dedi kúıeýi jubaıyna qarap.

Kúlsháıdiń júzinde «bular jeksenbide de uıqy bermedi-aý» degen ókinish aralas ókpe tur. Koronavırýs degen indet shyqqaly oqýshylardy úıde otyryp kompúter arqyly qashyqtan oqytyp edi, qurǵyryń kózdi jep qoıady eken. Uıqysy da shala bop júr. «Budan da «bet kórse, júz uıalyp» jaqynnan oqytqan jaqsy edi» dep keshe oqý isiniń meńgerýshisine qalta telefonmen pikirin aıtyp ta salǵan. Biraq, ol bunyń daýysyn estigeni bolmasa túıilgen qabaǵyn kórgen joq. Erte jatyp, kesh turyp, lázzatqa bókkisi kelgen kelinshektiń kózderi kirtıip, uıqysy qanbaı tur. Biraq, qaınysynyń aldynda qabaq túıý ońtústikte jeńgege jat qylyq. Ol jek kórse de qabaǵyn jazyp, kúlimsirep turý kerek.

— Mergenbaı ǵoı, - dedi kúıeýi. — Keshe ıtin alyp kelem dep edi. Kelsin. Bir-aq tún ǵoı.

— Itin deıdi.

— Kelgesin estısiń. Anaý ózi jatatyn bólmege klenka tósep qoı. Qondyram dep edi.

Jubaıy ań-tań. Kúıeýi ózine qarap kúlimdep tur. Arjaǵyna «jalǵyz qaınyń ǵoı» degen jamaý japsyrylǵan. «Qalada menen basqa kimi bar» degen jaqyndyq jeleý de qosyla kórinip turǵandaı.

Tanaýyn japqan aq tumyldyryqtyń astynan qyzyl tili salaqtaǵan ıt ashyq esikten kirip kelgende áıeli túgili kúıeýi de tiksinip qaldy. Ómiri ıt ustap kórmepti. Kórshileri, ásirese, orys ultynyń ókilderi ıtterin ózderimen birge qydyrýǵa alyp shyqqanda sondaı jıirkenedi. Tipti, terenkýrda da ıtpen qydyrady. Osyny aýdan ákimimen bolǵan kezdesýde Myltyqbaı ımenbesten aıtyp saldy. «Terenkýr degenimiz, júrginshilerdiń densaýlyǵyn qalypqa keltiretin oryn. Taý ózenin jaǵalap, jalǵyz aıaq jolmen tym-tyrys demalýyń kerek. Ózen jaǵasy qazir tola ıt. Jıirkenip, júregiń kóteriledi» dep edi, jańa saılanǵan jas ákim: «Qazaqtar ıtpen qydyrmaıdy ǵoı», - dedi yrjıyp. «Qazaq degeniń jetip-artylady, qazaqtyń zıalysynyń bári qazir ıt jetekteıdi. Ákim myrza, jańa kelip jatyrsyz, osyǵan bir tıym bolsa», - dep talap qoıa sóıledi. Ol kezde qys aıy edi, endi kóktem bastaldy. «Oryndalǵan talap joq, sóz ben istiń búgingi birligi osy» dep ótkenin oılaı bergende, «Assalaýmaǵaleıkúm, kóke!» dep, ıttiń artynan salbyraǵan qarǵybaýyn alaqanyna shıyrshyqtaı ustap, kók tumyldyryq taqqan Mergenbaı kirip keldi. Bul — Myltyqbaıdyń jalǵyz aǵasynyń balasy. Aǵasy ańshy edi, kolhozdyń traktoryn aıdaǵannan ań atqany kóp-tuǵyn. Ańshylyq bulardyń qanynda bar. Aǵasynyń atyn ákesi úsh kún ishisten keıin qulaǵyna aıqaılap Dáltıer dep qoıypty. Balasy erjetip, myltyq kezengende aıtqany kelip, ol atqan qyrǵaýyl men qoıan oqtan burylyp kete almaıtyn bolypty. Sol tuqym túgel ańshylyq nyspyǵa ıe boldy. Ózi Myltyqbaı, mynaý Mergenbaı, onan keıingisin Avtomatbek qoıam dep ákeleri biraz áýrege túsipti. Shesheleri kónbepti. Ákesi: «Soǵys bola qalsa, avtomatpen bárin qyryp salsyn» depti káıip bop otyryp, balasynyń betine úńilip. «Jaǵyn qaryssyn, - depti sheshesi. — Soǵystyń ákelgeni az edi. Atqa da jóndep mine almaısyń. Shoınaq aıaǵyń úzeńgige áreń ilinip... Soǵys degen báleni aýzyńa alma. Basqa at tabylmaı qalǵandaı». «Anaý ekibas Musa qyzynyń atyn Olımpıada qoıdy, Máskeýde ótken Olımpıadanyń qurmetine. Men sol ekibastan kemmin be?!» dep, «Máskeý aıryqshasynyń» býymen arpalysyp biraz otyrypty.

— Kemsiń,- depti áıeli shaptyǵyp. - Onyń eki basy bar. Osy aýyldyń sveti men kilt-kilt etip qyzyl júgirgen ýshetshiginiń bári sonyń qolynan ótedi. Sen bir basyna ıe bop al.

— Men ańshymyn, ne bolsa da myltyqtyń mańaıynan qoıam, - dep býy tarqap, ózine-ózi kelgesin aýylsábetke baryp, Tapanshabek dep metrke jazdyryp ákepti. Eń kenje qyzdy Bytyragúl qoıam dep te biraz áýrelenipti. «Bytyra kózine tıgen qoıan men qyrǵaýyl alysqa uzamaıdy» dep dáleldep otyryp alypty. «Kóke,- dedi sonda Myltyqbaı únistitette oqyǵan bilimdiligin alǵa sap. — Ol qyz bala. Erteń boıjetkesin qurbylary kúledi. Men de jaqynyńyzbyn ǵoı, osy qaryndasymnyń atyn ózim qoıaıyn. Kenjegúl bolsyn qaryndasymnyń aty». Aǵasy úndemedi. Kelisken kúıi qaldy. Ómirge kelgen perzenttiń de kenjesi sol qyz boldy. Bul áýlet osylaı ósip-órbidi.

— Nege túıilip tursyń? Ne, kókem aıtpady ma? — dedi qaınysy qabaǵy sál kirjıgen jeńgesine qarap.

— Aıtqan joq. Bunyń ár sózi satýly ǵoı.

— Óziń aıtshy, — dedi aǵasy úsh bólmeli úıdiń syrtqy esikke taqaý bólmesiniń esigin ashyp. — Mynda kirgiz.

— Qoryqpaı-aq qoı, jeńeshe. Bári taza. Jýyp-tazalap ákeldim. Spirtpen jýylǵan. Bul — ıttiń ishindegi alabaı degen tuqymy. Alty myń jyl buryn Azıada paıda bolǵan kári tuqym. Tek kóshede qańǵyp júrgeni bolmasa... Anda-sanda Alabaı dep atap qoıam. Bul ómir súrgen zaman da ala-qula bop tur ǵoı.

— Nege kóshede júr? — dep jeńgesi ıtke qorqaqtaı qarady.

— Meniń qorǵaıtyn kandıdattyq dısertasıam halyqqa jaqyn taqyryp qoı. Sondyqtan ıtti de halyqtyń arasynan aldym. Bizde tisi aýyratyn qarapaıym adamdar kóp. Anada «tisim qaqsap barady» degesin ózińniń de azý tisińdi bir mınótte qaǵyp tastaǵan joqpyn ba? Eger óshiret kútseń, jaǵyńdy taıanyp, keshke deıin otyrar ediń. Bizde medısına bar da, adamǵa qamqorlyq joq. Kimde aqsha bar, kimde tanys bar, sol tisin óshiretsiz juldyrady. Meniń taqyrybym da osyny qamtıdy. Ádeıi kóshede qaraýsyz qalǵan ıtti obekti ǵyp alyp otyrmyn. Tegi myqty, biraq qamqorlyqsyz qalǵan adamdar da az emes. Bul — negizinen medısınalyq emes, qoǵamdyq-saıası másele.

— Kózdegish bala (kelin bop túskeli qaınysyn osylaı ataıdy), nege laboratorıańda túnetpediń?

— Á-á, úıińdi qımaı tursyń ba? — dep jeńgesine aıbattana qarap edi, ol yǵyp qaldy.

— Onda bári bar emes pe? — dep jeńgesi jasqana qarady.

— Ondaǵynyń bárin osynda ákeldim. Tumsyǵynda tumyldyryǵy bar. Spirttelgen. Vırýs kórgennen qasha jóneledi. Bir túnge eshteńeleriń ketpeıdi. Tek bir tárelke kúrish sorpasyn berseńder bolǵany. Tańerten dám syzbaıdy. Tisi aýyryp, jany kózine kórinip turǵan adam tamaq ishýshi me edi, - dep qaınysy bastyrmalatyp ketkende jeńgesi eriksiz ılana bastady.

— Tamaq bar ǵoı.

— Eger laboratorıaǵa túnetsem, ákemniń bar jıǵan-tergenin sonda tóleımin. Qyrǵaýyl men aqbókennen tapqanynyń bári ketedi, - dep edi, aǵasy ashyq esikti nusqady.

— Ákesimen de oınaıdy, - dep kúbir ete qaldy.

— Kózdegish bala, - dedi jeńgesi ústine ile salǵan jeleńiniń tómengi túımesin salyp turyp. — Sonda, seniń qorǵaıtyn taqyrybyń qandaı?

— Taqyrybym oryssha ǵoı, - dedi Mergenbaı demalǵan saıyn tumyldyryǵy búlk-búlk etken ıttiń basynan sıpap. Qazaqsha nusqasy shamamen bylaı, tek KTK-nyń «Astarly aqıqatynan» aıtyp júrme. — Támpish tanaýyn kóterip, aspanǵa qarap sóılegende kókiregin kerip, áreń demaldy. — Shamamen bylaı: «Ota jasaıtyn kún men odan keıingi kúnderdegi tiri organızmniń ózin-ózi qabyldaýy jáne onyń qorshaǵan ortaǵa tıgizer áseri».

— Sonda, sen ıttiń tisin julasyń ba? — dedi jeńgesi úreılenip.

— Kúni boıy ne aıtyp turmyn, Mılaýkúl. Erteń dısertasıalyq keńestiń aldynda úsh tisin birdeı julyp, kandıdattyq qorǵamaımyn ba?

— Aýyratyn shyǵar?

— Seniki aýyrdy ma?

— Sál-sál...

— Bunyki de solaı sál-sál. Bul da kedeı ıt. Biz qamqory joqtarǵa shuǵyl kómek kórsetýimiz kerek. Bul sonyń aıqyn mysaly. Tuqymy tekti ǵoı, kesheli-beri minez-qulqy bir ózgergen joq.

İnisiniń sózi men arakidik shoshań-shoshań etken balań úırek saýsaǵyna qarap rıza bolǵan aǵasy taǵy da «Mynaý!» dep ashyq esikti kórsetti. Jeńgesi burylyp ketti. Qasyna kelgen kúıeýine: «Itke garshok kerek shyǵar. Surashy, men surasam bálege qalarmyn» dedi bir nárseden seskengendeı bop. Aǵasy surap edi, «Túktiń de keregi joq, keshke bir aýyq syrtqa shyǵaramyn, sonda oń aıaǵyn kóterip turyp sańǵytady», - dep naqtylap aıtty. Kúlsháı ıt kiretin bólmeniń terezesin sál-pál qısaıtyp qoıyp, qasynan óte bergende súmireıip tursa da ózine qarap kózin shatynatqan ıtten seskenip, tez-tez basyp sytylyp ketti.

Mergenbaı ıtke kóz almaı biraz qarap otyrdy da, bir nárselerdi qoıyn kitapshasyna túrtip qoıdy. Bir mezet óz-ózinen sóılep ketti.

— Úıge kelgeli áli bir ret úrgen joq. Men oǵan tis aýyrtatyn ýkol salyp ákelgem. Jyly úı, jaıly tósekke kelgesin jany raqattanyp jatyr. Anaý kóshede jumyssyz qańǵyp júrgen bomjdardy qańǵybastar úıine alyp barǵanda únderi shyqpaı qalady deıdi. «Osyǵan da shúkir, el-jurtyma rızamyn» dep jata beretin kórinedi. Qazaq táýbashyl halyq qoı. Jeńeshe, tamaǵyńdy beresiń be? Maǵan da, ıtime de kúrish sorpasy bolsa jetedi. Kúrish bul úıde jalko emes shyǵar, - dep jeńgesine qyr kórsete sóıledi.

Jeńgesi Kúlsháı bul sózdi estidi de, qolyn erbeńdetip, kúıeýin as bólmege shaqyrdy.

— Mynaǵan tostaǵanǵa quıyp beremiz be? Taǵy da bálege qalarmyn, «tárelkeńdi aıap tursyń ba» dep júrer. Tárelkege quıyp bereıin, — dep «Obshepıt» degen jazýy bar ortasy oıyq kóńeleý tárelkeni tiginen turǵan kóp ydystyń ishinen tańdap aldy.

— Óziń bil, — dedi de, manadan beri inisiniń aıtqan sózi men qımyl-qozǵalysyn qyzyq kórgen aǵasy taǵy da qandasynyń qasyna qaraı tez shyǵyp ketti.

Kúlsháı tárelke toly kilkildegen sorpany qoly dirildep ustap, ıt jatqan bólmege kire bergende Alabaı ars etip, jutynyp qaldy.

— Jeńeshe, nemene, kúrish sorpany ıtten aıap tursyń ba? Bir ret ishedi de ketedi, ekinshi kúni qonbaıdy. Mynaý «Obshepıtińmen» óziń ishseıshi, - dedi kólk-kólk etken sorpadan kórinip qalǵan tárelke shetindegi jazýdy oqyp turyp. — Úıde tostaq bar shyǵar, soǵan sorpasyn az ǵyp quı, kúrishin kópteý sal. Muǵalim desem, ózińe tıedi, muǵalim ekeniń kórinip tur, — degende, kilt turyp qalǵan kelinshektiń qolyndaǵy tárelke dir etip, sorpa lyqsyp jerge tógildi, sosyn shart etip synǵan shynynyń daýsy estildi.

— Eshteńe qylmaıdy, — dep jeńgesi óz áreketin jýyp-shaıa bergende buryshtaǵy ıt ars etip, kilk-kilk etip edenge tógilip jatqan sorpaǵa umtyldy.

— Ólá! — degen kelinshektiń jan daýsy shyqty.

Tumyldyryǵy sypyrylǵan jup-jýas ıt jerge túsip, qaq aıyrylǵan tárelkedegi kúrish sorpa qaldyǵyn shylp-shylp jalap, lezdemde parket edendi jyltyratyp tastady.

— Ash qoı, ash, buny kinálaýǵa bolmaıdy, — dep Mergenbaı qoıyn kitapshasyna taǵy birdeńelerdi túrtip alyp jatty. Sosyn ıttiń ıegin kóterip, aýzyn ashyp, kóz-lýpamen tisine úńildi. Jeńgesi bir tostaq kójeni ákelgende ıttiń ózine qarap shapyrashtanǵan kózin kórip, «Má, óziń bershi» dep tostaqty qaınysyna ustata saldy. Ol tostaqty aldyna qoıǵanda ıttiń kúrish kójeni taǵy da shylp-shylp jalaǵany úsh bólmege túgel estilip jatty.

— Tak, tamaq bergen adamǵa kózin shatynata qarady. Demek, bul eshteńeden tartynbaıdy. Ash adam da solaı. Tamaq úshin urlyq pen ólimnen taısalmaıdy. Sondyqtan qoǵamda bulardy qaraýsyz qaldyrmaý kerek, — dep sóılep otyryp taǵy da bir nárselerdi jazyp jatty. Bir kezde: «Kóke, bir maqal bar edi ǵoı, ashtyqqa baılanysty. «Ash bala...» - dep sóziniń sońyn jutyp qoıdy.

— «Ash bala toq balamen oınamaıdy», — dedi aǵasy daýsyn baptap.

— Qalaı dál taýyp aıtqan, á. Adam tisi aýyrǵanda bárin umytyp ketedi. Ózi ash bolsa... Ash adam ıttiń de aldyna túsip ketedi. Aıyrmashylyǵy — bárin aqylmen sheshedi.

— Seniki ıttiń qamy emes pe? — dedi aǵasy kúlimsirep.

— It pen adamnyń aıyrmasy nede? It te ashyqqanda urlyq jasaıdy, ol kóbine kózge kórsetip, al adam ońashada jasaıdy. It jan aýrýyn jarıa ǵyp aıta almaıdy, súıretilip júre beredi. Jany qınalǵan adam men ıt psıhologıasy birdeı, «adam — ıt jandy», adamnyń bir artyqshylyǵy — onda til bar, qaı jeri aýyrǵanyn dál basyp aıtyp beredi. Óz tilinde sóıleı almaı dárigerdiń mıyn ashytatyn aýrýlar da az emes. Mysaly, esek denesi qyshysa aǵashqa baryp súıkenip, qasynyp, aqyrynda aǵashty maıystyryp ketedi. Bizdiń de tilimizge árkim bir súıkenip, maıysyp barady. Ásirese, dáriniń ataýyn qazaqsha aýdarǵanda bas aýrýy men júrektiń dárisin ajyrata almaı qalasyń. Onyń qoldaný erejesin qazaqsha oqysań kúlkiń keledi. Biz dárini qazaqsha atamaı-aq, jınalysymyzdy qazaqsha ótkizip alaıyqshy. — Mergenbaı jelpinip ketti.

— Sen bilesiń, — dedi Myltyqbaı inisin sózden jeńe almasyn sezip.

Shylpyldaǵan dybys sap tıylyp, Alabaı ıesine kózin alarta qarady da, salaqtaǵan qyzyl tiliniń ushyn jyltyr parkettiń bir shetinde monshaq-monshaq bop túrtıip jatqan sorpanyń qaldyǵyna tıgizdi.

— Á-á, bul sý surap tur ǵoı, — degen qaınysynyń sózin estip qalǵan jeńgesi: «Sý ákeleıin be?» dep janushyryp edi, «Joq, qazir dalaǵa shyǵaryp serýendetem. Aǵyn sýdan simiredi ǵoı, Almatynyń sýyn kim bylǵamaı jatyr» dep, qarǵybaýdy qolyna oraı bastady. — Jeńeshe, shyda, bir túnge shyda, «ıt — adamnyń dosy», «ıt — jeti qazynanyń biri», qazynań molaıady. Aǵam shydap tur ǵoı,- dep ıttiń basyn buryp ap esikten shyǵa berdi. Sıdam jigittiń búlkildep bara jatqan jon arqasy jartylaı ashyq esikten kórinip qaldy.

— Mergenbaı, ıttiń bizdiń úıden shyqqanyń kórgen kórshiler ne deıdi. Bizdi de «ıt ustaıtyn bolǵan ba?» dep aıtyp júrmeı me?

— Shyda dedi ǵoı qaınyń, bir túnge shyda.

Kúıeýiniń júzin kúlki kómkerdi. Jubaıy «shydamaı qaıda baramyn» degen sharasyz keıipte.

***

Tańerteń erte turǵan Mergenbaı tar jerde tamasha bop tyqyrlap júrip aldy. Uıyqtap jatqan Myltyqbaı kózin ashyp, jartylaı jalańash jubaıyn túrtip qaldy. Ol jasyl jeleńin ústine ile sap, jolaı túımelep, dálizge shyqty.

— Áı, Kózdegish bala, sháı ishpeısiń be? — degende, ashyq esikten ózin kórgen ıt sháý ete qaldy. Úıde ıt ustap kórmegen áıel selk etip, tez ózine keldi de, uıqysy qanbaǵan sharadaı kózin bir ýqalap ap, qaınysynan jaýap kútti.

— Ózim de, ıtim de ishpeıdi. Men Alabaıdyń tisi syzdaǵan kezdegi tózimin tekserýge bara jatyrmyn. Aýrý janyna batsa da, aýrýmen únsiz arpalysqan ıttiń qulqynyn anyqtaýǵa alyp bara jatyrmyn. «Sháı ish» deıdi taǵy da.

«Osynyń ózi ne bop barady?» dep jeńgesi jymyń ete qalǵanda esik ashylyp, tórt aıaq tas basqyshpen quıyndaı jóneldi. Sońynda qarǵybaýdy shıyrlaı ustaǵan qaınysy. Jatar ornyna qaıtyp kelgen jeńgesi: «qorǵap kelgenshe qobaljyp júr ǵoı» dep, qaınysynyń eksim sózin elemegen boldy...

Sonan araǵa kún salyp búgin kep otyr.

— Qalaı, aman-esen qorǵap keldiń be? — dedi aǵasy inisin kórgende qýanyp ketip.

— Qorǵadym. Endi bekitkennen keıin dıplomymdy alamyn.

— Itiń qaıda? — dedi jeńgesi óz-ózinen úreılenip.

— Júrgen shyǵar bir jerde. It túgili adam pana taba almaı júrgende...

Taǵy birdeńe aıtyp tastaı ma dep jeńgesi qıpaqtap qaldy.

— Bir kún úıińe túnegende ólip qala jazdap ediń. Qańǵybas ıtterdiń biri ǵyp KTK-dan kórsetedi de. Maǵan endi maza berińder. Men uıyqtaımyn, - dep, ıtpen birge túnegen bólmede etpettep jatyp ap, qorylǵa basty. Bir kún, bir tún uıyqtady. Tańerteń ábden uıqysyn qandyryp turyp, jýynyp-sháıinip, sháıǵa kelgen inisine aǵasy mıyǵy tarta qarady.

— Uıqyń qatty eken.

— Ittiń tisin julý ońaı ma? Sizder ne kórdińizder. Túk kórgen joqsyzdar. Ittiń tisin julý adamnyń tisin julýdan da qıyn. Men sonyń bárin basymnan ótkerdim. Maǵan medınstıtýttyń stýdentter jataqhanasynan bir bólme beretin boldy. Búgin soǵan kóshemin. Mazalaryńdy almaımyn.

— Osynda jata ber.

— Joq, sonda baram.

— Kózdegish, ıtińniń minez-qulqy ózgerdi me? — dep jeńgesi sylq-sylq kúlip, qolyn sozyp edi, ol jińishke saýsaq, kishkentaı alaqanymen kesesiniń betin basty.

— Ony ıtten sura.

Sháı iship bolǵasyn bólmedegi ol-pulyn jyldam alyp, jónep ketti. Jóndep qoshtaspady da.

Bir aıda bir ret bas suqty. Onda da bir bótelke krahmal spırtin qaldyryp ketken eken, «sony alýǵa keldim» deıdi.

— Tirshiligiń qalaı bop jatyr? — dedi aǵasy inisine bir jyl kórmegendeı shuqshıa qarap.

— Ittiń tisin julý ońaı ma? Támam jurt syn sózimen qarap otyrdy. Endi sony broshúra ǵyp shyǵarýym kerek. Sony rettep jatyrmyn, - dedi qabaǵyn túıip.

— Áı, Kózdegish, sen ıttiń tisin julǵan kúni jeńgeńniń týǵan kúni edi ǵoı.

— Qyzdyń jasyn suramaıdy, sonda neshege toldyń?

— Arnaıy kelip bilmediń be?

— Ittiń tisin julý ońaı ma? Támam jurt syn sózimen qarap otyr. Onyń ústine bul qańǵybas bolǵanmen alabaı tuqymy. Nebir tuqymy asyl adamdar da úıinde buǵyp otyr, birazy qańǵyryp júr. Týǵan kúnderi esterinen shyǵyp ta ketken. Qazir qalada qańǵybastar úıin keńeıtip, túrmeniń sanyn kóbeıtemiz dep jatyr. Qylmysker kóp, jartysy paraqorlar, jartysy ákimder. Qaldyq izdep júrgen qańǵybas ıtter de jeterlik. Alabaı da sonyń bireýi bop júred te.

— Sonymen, seniń ıtiń qaıda? — dep jeńgesi qaıtalap surady.

— Ony qaıtem. Júrgen shyǵar bir jerde. Úıińe bir kún túnegen eken, qımaı otyrsyń ǵoı.

— Eń bolmasa, alǵan jerińe aparyp tastamadyń ba? — dedi jeńgesi muǵalimge tán meıirbandyǵyn kórsetip.

— Jeńeshe, qalaı túsinbeısiń. Merzimi bitken depýtat ta ketedi. Merzimi bitpeı jatyp qylmyspen qolǵa túsip qalǵandary da jeterlik. Meniń ıtimniń de mendegi merzimi aıaqtaldy. Bul — teorıa. Adamnyń tisin jóndep julaıyq degen teorıa. Qazir bári jekemenshik, aýrýlarda aqsha joq, aqsha tappaǵan dárigerdiń de qoly qysqa. Qaı-qaıdaǵy qańǵybas ıtti sóz qylyp...

— Kózdegish, seniń osy ǵylymı teorıań iske asa ma?

— Aspasa qoısyn. Men teorıalyq jaǵynan dáleldep berdim.

— Platnyı oqýdyń bárin jabý kerek qoı.

— Sen japtyrsaıshy, - qolyndaǵy krahmaldanǵan spırt quıylǵan bótelkeni alaqanymen qysa ustap, tumyldyryǵyn taǵyp ap, úıden shyǵyp ketti.

Buǵan da bir aı ótti.

— Osy iniń ıttiń tisin julǵaly birtúrli bop ketti. Ne boldy eken? Ushty-kúıli joǵaldy, - dedi jeńgesi jaqyn kóńilin bildirip.

— Qoly tımeı júrgen de.

— Sol... qaı kúni edi, ıá, sol Kózdegish bala ıttiń tisin julǵan kúni, biz de qashyqtan oqytýdy aıaqtap, kompúterdi óshirdik qoı. Rahat boldy, kózim demalyp qaldy, — dep áli boıaý jaǵylmaǵan tanadaı kóziniń astyn sıdam saýsaǵymen sıpap qoıdy. — Qashyqtan oqytqany qurysyn, jaqynnan jóndep oqymaı júrgenderge maza boldy. Ózimiz úshin bir «3»-ti qoıyp bere salamyz. Sumdyq-aı, úlken jınalystar da onlaınmen ótedi deıdi. Azyq-túlik dúkenderin japty, tek úıdiń túbindegi grýzın naýbaıhanasy ǵana jumys istep tur. Nandy solardan alamyz, olarǵa vırýs juqpaıdy eken. Endi grýzınshe shúldirlep júrmesek.

— Sháı sýyp qaldy, - dedi kúıeýi kózin alartyp. — Iá, sol kúni taǵy ne boldy?

Jubaıy kúıeýiniń kekesindi saýalyn túsine qoımady.

— Sol kúni... bizdegi kári muǵalimdi pensıaǵa shyǵaryp saldyq. Jetpiske jaqyndap qaldy, ketkisi kelmeıdi ǵoı. Artymnan ergen jastar bar-aý, solar kúnin kórsin dep oılamaıdy ǵoı. Keterinde burqyldap ketti, «otyr ǵoı anaý, seksenge kelip selkildep» dep halyq qalaýlylaryna til tıgizdi. Endi onyń saǵatyn eki muǵalim bólip alamyz.

— Ony bilemiz. Taǵy ne boldy?

— Sol kúni... ıt ars ete qalǵanda jaman qoryqtym. Tárelke qolymnan ushyp túsip, qaq aıyryldy. Anaý ıt te ash eken, sorpany sarqyp iship, parketti jalap qoıdy.

— Ony da bilemiz. Taǵy ne boldy?

— Sol bala kelmeı ketti. Kandıdat bolsa da ıtin jetektep anda-sanda kelip turmaı ma?

— Itten buryn ózi kelip alsyn.

— Men búgin sol bólmeni bastan-aıaq jýyp shyǵaıyn, — dep juqaltań kelinshek támpish tanaýyn tartty. — Murnyma ıttiń ıisi kele beredi. — İle jeńin túrinip, qolyna sýǵa malshynǵan shoqpyt shúberek alyp, barynsha eńkeıip, ıt jatqan jerdi súrtkishteı bastaǵanda taǵy sóıledi.

— Myltyqbaı, senderdiń pensıalaryńa 7 teńge qosyldy, bilesiń be?

Myltyqbaı jalt qaraǵanda barynsha eńkeıgen áıeliniń jup-jumyr bóksesi dóńgelenip tur eken.

— 7 myń shyǵar.

— Iá, 7 teńge deppin ǵoı. 7 myń da jaman emes qoı.

— Sonda bul qashannan beri?

— Sol... Kózdegish bala ıttiń tisin julǵan kúni aldym ǵoı. Dál sol kúni.

— Bári sol kúni bolǵan eken de.

— Sol kúni munaıdyń baǵasy da eki ese qymbattady.

— Munaıda jumysyń bolmasyn, - kirbińsiz turǵan kúıeýiniń qabaǵy lezde qyrtystanyp qaldy.

— Iá, sonan beri de eki aı ótti, - dep kelinshek jańa jýylǵan dymqyl edenge jırene qarap, balkonǵa ytqyp shyqty.

Aǵasy ishteı inisin izdep tur. «It ertip kelse de, bir boı kórsetpeı me?» dep ishi shym ete qaldy. Jubaıynyń sońynan balkonǵa ilese shyqty. Aýla shetindegi tamaq qaldyǵy salynǵan jáshiktiń qasynda bir ıt shoqıyp otyr. «Bir kórgen jerin saǵalap kelip júrgen sol Alabaı emes pe?» dep moınyn soza tústi. «It bolsa da inimniń serigi ǵoı» dep taǵy da qarady. Joq, tamaq ańdyǵan kóp ıttiń biri eken. «Kórgen kózde jazyq joq» dep kóńilin sýytyp, keri buryldy. Jyltyr edennen dymqyl ıis ańqydy. Ony-muny jóndep eńkeıgen jubaıynyń dóńgelek bóksesi taǵy da kóz qıyǵyna iligip qaldy. Qaıta balkonǵa shyqsa, qaldyq salynǵan jáshik mańaıynda qybyrlaǵan qara joq. Áýdem jerde quıryǵyn bulǵańdatyp bir ıt jónep barady.

---