InfoHub Logo

Kórkem gımnastıka búgin-bul olımpıadalyq sport túri,onda sportsmender tehnıkalyq sheberlikte jáne kúrdeli dene qımyldaryn oryndaý mánerliginde mýzykamen ár túrli manıpýlásıalarmen ushtastyra jarysady. Olımpıada nemese olımpıada aldyndaǵy (ulttyq) gımnastıka deńgeıine jetý úshin erekshe syrtqy málimetter, sırek fızıkalyq qasıetter, tótenshe maqsatkerlik, eńbekqorlyq, shydamdylyq jáne tabandylyq qabiletteri bolýy tıis. Budan basqa, qyzdar múmkindiginshe erte (4-5 jasta) kórkem gımnastıkamen aınalysýdy, saýatty, talapshyl, eńbekqor mamanǵa "jaqsy" qoldaryna túsip, qarjylyq múmkindikterge ıe bolýy tıis.

Bizdiń elimizde sport gımnastıkasynyń tarıhy 1920-shy jyldary bastaldy. Qazaqstannyń birinshi chempıonaty 1936 jyly 24 sáýirde Almatyda tórt komandanyń qatysýymen ótkizildi. Uly Otan soǵysy kezinde jarystar ótkizilgen joq, sebebi sportshylar maıdanǵa attandy. Osy sport túrin damytýdyń ekinshi kezeńi UOS aıaqtalǵannan keıin bastaldy. Sol kezde jarystar júıeli túrde ótkizilip, biryńǵaı jikteý baǵdarlamasy bekitildi. Qyzdar arasynda Qazaq SSR-inde birinshi sport sheberi Nadejda Abdýlkına boldy. Ol Qazaqstannyń jeti dúrkin chempıony.

Qazirgi ýaqytta qazirgi zamanǵy kórkem gımnastıkanyń jumys isteýiniń úsh aıtarlyqtaı ár túrli deńgeıi aıqyn belgilendi:

 * joǵary deńgeı - olımpıadalyq daıarlaý ortalyqtarynda jumys isteıtin elıtalyq-olımpıadalyq kórkem gımnastıka;

* ortasha deńgeı - BJSM, BSD jáne JOO sheńberinde júzege asyrylatyn sporttyq-bilimdik kórkem gımnastıka;

* buqaralyq deńgeı-sporttyq-saýyqtyrý klýbtary, mektep jáne JOO seksıalary usynatyn saýyqtyrý-damytýshy kórkem gımnastıka.

Kórkem gımnastıkanyń elıtalyq-olımpıadalyq joǵarǵy deńgeıiniń ózindik erekshelikteri:

1) joǵary sanatty gımnasttardy daıyndaý jónindegi is-sharalardyń tolyq keshenin qamtamasyz etýge múmkindigi bar sany az arnaıy jabdyqtalǵan bazalarda: jaıly turý, sapaly tamaqtaný, mamandandyrylǵan zaldar, jabdyqtar, medısınalyq qyzmet kórsetý, ońaltý-qalpyna keltirý is-sharalary jáne basqalar;

2) joǵary bilikti mamandar: jattyqtyrýshylar, horeograftar, qoıýshy, dybys qalyptastyrýshylar, dárigerler, dıetologtar, massajıster, psıhologtar, kostúmerler shtaty jáne t. b.;

3) qatań irikteý, eń aldymen, ekstraordınarlyq tabıǵı qabileti jáne aldyńǵy sporttyq daıyndyqtyń joǵary deńgeıi bar gımnastshylar qatarynan;

4) kún saıyn 2-4 jattyǵýdan turatyn baı jattyǵý rejımi;

5) bedeldi halyqaralyq týrnırlerdi, resmı jarystardy, kórsetilim qoıylymdaryn jáne t. b. qamtıtyn jarystardyń keń kúntizbesi.;

6) sportshylardyń barlyq shyǵyndaryn, sondaı-aq stıpendıalaryn, jalaqysyn jáne basqa da materıaldyq kótermeleýlerin memlekettik qamtamasyz etý.

Kórkem gımnastıkanyń ortasha sporttyq bilim berý deńgeıi anaǵurlym qarapaıym múmkindikterge ıe :

1) gımnastıkanyń basqarylatyn daıyndyǵy BJSM, SDBD, JOO bazalarynda qolaıly, biraq barlyq qajetti is-sharalar keshenin júzege asyrý úshin jetkiliksiz jaǵdaılarda júzege asyrylady,  medısınalyq baqylaýdy mindetti túrde jáne aýdandyq dárigerlik-dene shynyqtyrý dıspanserleri jyl saıyn júrgizedi;

2) BJSM jáne BSD mamandary shtaty oqý bóliminiń meńgerýshilerinen, 2-3-ten 10-ǵa deıin jáne odan da kóp jattyqtyrýshylardan turady, horeograftar kózdelgen, biraq olar árdaıym joq; qoıylym jáne dybys qalyptastyrý jumystaryn jattyqtyrýshylar nemese shaqyrylǵan mamandar júzege asyrady.;

3) shuǵyldanýshylardy irikteý únemi júrgiziledi, biraq ol ortasha gımnastıka sheńberimen shekteledi;

4) gımnastshylar, ádette, aptasyna 2-4 saǵattan 5-6 jattyǵýmen qamtamasyz etilgen; sporttyq synyptar nemese jalpy bilim beretin mektepke "erkin" barýǵa kelisim-shart bolǵan jaǵdaıda sportshylardyń jekelegen kúnderi 2-3 ret jattyǵý múmkindigi bar.;

 5) jarys kúntizbesi kórkem gımnastıka federasıalarymen qurastyrylady jáne júıeli túrde, biraq jıi emes jarysýǵa múmkindik beredi. Ásirese, iri ujymdarda jattyǵatyn az qabiletti  gımnastshylar  qıyn jaǵdaıda bolady: olardyń úlesi - BJSM aıasynda jylyna eki jarys;

6) sabaqtar men jarystardy qarjymen qamtamasyz etýdi memlekettik jáne qoǵamdyq mekemeler júzege asyrady, biraq shuǵyldanýshylardyń ata-analary da az emes shyǵyn keltiredi: federasıaǵa jyl saıynǵy jarnalar, bastapqy jarnalar, qolaıly zaldy jalǵa alǵany úshin qosymsha aqy, shaqyrylǵan mamandarǵa (horeograftarǵa, qoıýshy adamdarǵa, dybys qalyptastyrýshylarǵa) aqy tóleý, gımnastıkany jabdyqtaý, jıyndar men jarystarǵa barý.

Jańa ýaqyttyń talaby saýyqtyrý-damytýshy kórkem gımnastıkanyń  jumys isteýiniń buqaralyq klýb-sport deńgeıiniń qarqyndy damyp keledi. Mektepter, kolejder, mádenıet úıleri, joǵary oqý oryndary janyndaǵy kórkem gımnastıka seksıalarynyń naqty sany belgisiz, biraq olardyń da kóp ekeni anyq. Osylaısha, klýbtyq baǵyt damý ústinde.

Saýyqtyrý-damytý kórkem gımnastıkasynyń jumys isteýiniń buqaralyq klýbtyq-sporttyq deńgeıin uıymdastyrý aldyńǵy eki deńgeıden aıtarlyqtaı erekshelenedi . Klýbtyq-sporttyq deńgeı úshin mynalar tán:

1) ártúrli jattyǵý bazalarynda ózdiginen, baqylaýsyz jumys;

2) mamandardyń erikti shtaty;

3) irikteýdiń bolmaýy, jas shektelmegen, biraq medısınalyq kórsetkishterdi esepke ala otyryp, barlyq tilek bildirýshilerdiń sabaqqa jiberilýi;

 4) sabaqtar aptasyna 2-4 ret, uzaqtyǵy 1-2,5 saǵat ótkiziledi;

 5) sporttyq iske asyrý múmkindigin pedagog ózi tabady jáne retteıdi;

6) barlyq qarjylyq qamtamasyz etý ata-analardyń ıyǵynda jatyr, keıde demeýshilik qoldaý.

Kórkem gımnastıkanyń klýbtyq-sporttyq deńgeıi-bul ózin-ózi damytatyn jáne ózin-ózi qamtamasyz etetin júıe. Bul deńgeıdiń mamandary balalardy BJSM-ǵa barýdan ata-analary jáne bala ózi bas tartady. Bas tartýdyń negizgi sebepteri, birinshiden, BJSM-de jattyǵýlarǵa jıi barǵysy kelmeý, ekinshiden, uzaqtyǵy az 2-4-birjolǵy jattyǵý rejımin saqtaý nıeti bolyp tabylady, óıtkeni ol kórkem gımnastıkadan basqa mýzykalyq nemese kórkem bilim berýmen jáne shetel tilderin úırenýge múmkindik beredi.

Klýbtyq-sporttyq deńgeı jumys isteýiniń eń úlken problemasy shuǵyldanýshylardy sporttyq iske asyrý bolyp tabylady. Qazir osy deńgeıdegi mamandar kórkem gımnastıkadan jalpy qabyldanǵan synyptamalyq baǵdarlamaǵa jáne jarys júıesine baǵdarlanady. Alaıda, eger kishi razrádtarda" klýbtyq " gımnastıkter BJSM gımnastshylarymen básekelese alatyn bolsa, onda orta jáne ásirese joǵary razrádtarda bul básekelestik, ádette, barabar emes, bul birqatar sebepterge baılanysty, atap aıtqanda, jattyǵý rejımderinde úlken aıyrmashylyq bolyp tabylady.

Sondyqtan da sońǵy jyldary elimizde jáne shetelde estetıkalyq gımnastıka damyp keledi.

Estetıkalyq gımnastıka boıynsha jarystarǵa klýbtyq komandalar (toptar) qatysady. Toptyq jattyǵýlarda  komandalar jarysady jáne úsh tóreshiler brıgadasy baǵalaıdy: A1 brıgadasy 6 baldan turatyn qozǵalystyń tehnıkalyq qundylyǵyn baǵalaıdy; A2 brıgadasy 4 baldan turatyn ártistik qundylyǵyn (kompozısıasyn jáne mánerliligin); B brıgadasy-10 baldan turatyn oryndaý.

Kórkem gımnastıkanyń  qoınaýynda estetıkalyq gımnastıka dúnıege kelgenin jáne onyń tamyryna ózindik qaıtýyn bildiredi, ol kórkem gımnastıkanyń olımpıadalyq damýynyń obektıvti sebepterine baılanysty joǵaldy. Sonymen, "estetıkanyń" basty mindetti elementteriniń qatarynda túrli dene qozǵalystary bar: tolqyndar, qol sermeý, kólbeý, ıilý, syǵylý, bosańsý. Belgili bolǵandaı, bul qozǵalystar áıel aǵzasyna paıdaly, omyrtqa, býyndar, qan tamyrlary jáne basqa da kóptegen aǵzalar aýrýlarynyń aldyn alýdyń tamasha quraly bolyp tabylady. Estetıkalyq gımnastıkanyń negizgi prınsıpi - qozǵalystyń tutastyǵy men úzdiksizdigi de mańyzdy jáne paıdaly. Basqa sport túrleri sıaqty kórkem gımnastıka aǵzanyń qorǵanys kúshin arttyrýǵa jáne ımýndyq júıeni nyǵaıtýǵa kómektesedi. Kórkem gımnastıka minezdi qalyptastyrýda úlken ról atqarady. Jumysqa qabilettilik, derbestik, jaýapkershilik, tártiptilik, kommýnıkabeldilik, maqsatqa talpynýshylyq, ózin – ózi kórsete bilý-bul jeke tulǵany qalyptastyrý úshin gımnastıka bere alatynnyń az ǵana bóligi.

Estetıkalyq gımnastıkanyń sózsiz artyqshylyǵy-jınaqy jáne jarystyń úlken ótkizý múmkindigi: 2-3 saǵat ishinde jarystarǵa 100-den 300-ge deıin jáne odan da kóp gımnasttar qatysa alady.

Áıelder gımnastıkalyq qozǵalysynyń qazirgi jaı-kúıin talqylaý erekshe nazar aýdarýǵa turarlyq. XX ǵasyrdyń 70-shi jyldary áıelder gımnastıkasynyń búkilodaqtyq, respýblıkalyq jáne aımaqtyq federasıalaryn qurý arqyly - jetilgen, orta jáne joǵary jastaǵy áıelderge arnalǵan kórkem gımnastıkanyń beıimdelgen nusqasyn qurý arqyly eleýli dene shynyqtyrý baǵytyna aınaldy. Áıelder gımnastıkasynyń osy baǵyttyń bastamashylary men nasıhattaýshylary ataqty mamandar, kórkem gımnastıkanyń negizin qalaýshylar:  T.T. Varakına, L.N. Kýdráshova, L.O. Iaanson, L. A. Palmse, H.M. Preıkoh jáne t.b.

70-shi jáne 80-shi jyldardyń basynda áıelder gımnastıkasy qarqyndy damydy, onymen  myńdaǵan áıel aınalysty. Alaıda qaıta qurý bastalysymen, Djeın Fondy aerobıkasynyń paıda bolýymen, teledıdardaǵy rıtmıkalyq gımnastıka áıel gımnastıkasyna qyzyǵýshylyq kemýge bardy. Qazirgi ýaqytta áıelder gımnastıkasynyń jandanýy estetıkalyq gımnastıkanyń paıda bolýymen baılanysty.

Osylaısha, kórkem gımnastıka qazirgi ýaqytta kóp deńgeıli sporttyq-dene shynyqtyrý qozǵalysyna aınaldy, onda kez kelgen jastaǵy, qabiletteri men múmkindikteri bar áıelderge oryn bar.

Sýleımenova Nazym

---