InfoHub Logo

Ómir — adam balasyna tartý etken jaratqannyń baǵa jetpes syılyǵy.  Ómirdegi ár kezdesken synaq pen syı ómir mektebinen ótkizip, kelesi satyǵa shyǵýǵa jáne jańa beleń ózgeristerdi qoldan jasaýǵa kómek kórsetetin kezeń.  Iá, ómirdiń ár sátinde ustaz degen uly esimniń baǵyt kórsetýmen biz mektepte alǵash ret qolymyzǵa qalam alyp, jazýdy úırenemiz. Ári ushqan uıamyzdy aıaqtap, kelesi bilim etabynda da ustazdan bilim alyp, mamandyǵymyzǵa beıimdeıtin sátti kezeńnen ómir kemesine minip sapar shegemiz.  

 

Ustaz  — aıaýly sátterde janynnan tabylatyn, qoldaý men qamqor ataýynyń sımvolyna aınalǵan, ár shákirtke meıirimdilikti tý etken naǵyz janashyr jan. Meniń oıymsha, ustaz tek mektep pen joǵary oqý oryndarynda nemese úıirmeler men kýrstarda ǵana kezdesetin adam emes, ol máńgilik jáne ómirlik ustaz bolatyn qasıetti tulǵa.  

Keshegi hákim Abaı men hám aqyn Shákárim babalarymyzdyń kezeńinde ustazdar mártebesi árdaıym bıik ári kıeli sózden quralǵan qasterli uǵym dep sanaıtyn ýaqyt edi. «Aýyl moldasynan hat tanyp» — dep bastalatyn bul ýaqytta hat tanyǵan saýatty adamdardy qurmet tutqan. Álbette odan bergi qanshama jyldardy artqa tastap, Uly Otan soǵysyna qatysyp búginde tarıhta aty qalǵan uly tulǵalarda ustazdyń aldynan ótkenin bilemiz. Osy oraıda ustazdardyń búgini men keshegi qurmet kórinisin sıpattap jetkizgim keledi. Iá, tarıhqa kóz júgirtsek Abaı aýyl moldasynan bilim alsa, keıin kitap jazyp jappaı álemge máńgi taýsylmaıtyn azyq qaldyryp ketkenin bilemiz, túsinemiz. «Maǵan jaqsy muǵalim bárinen de qymbat, óıtkeni muǵalim — mekteptiń júregi» — dep qazaqtyń asa kórnekti aǵartýshysy, pedagog,  jazýshysy Ybyraı Altynsarın jyrlaǵandaı ol kezeńde ustazdyń mártebesi áldeqaıda bıiktep, iri tulǵalardyń erteńin qalaýǵa kómektesken edi. Iá, XX-XXI ǵasyr aralyǵynda qoǵamda aıtýly ózgerister men datalar tarıhta qalǵanynyn saldarynan, kóp ultty memleket bolýǵa jáne mektep quqyqtaryn ózgertý salalary belen oryn alyp, bilim sapasy ózgerdi. Bilim salasynyń ózgerýi túrli sebep-saldarǵa alyp kelip, ustazben ata-ana quqyǵy teńesti jáne oqýshy men ustazdyń sabaq túsindirý metodıkasy aýyspaly róldi ustaǵanyn bilemiz. Sońyn saldarynan bolar búginde mekteptegi muǵalimder men joǵary oqý ornynda bilim beretin ustazdardyń mártebesi eki álem. Kóp jaǵdaıda eresek shákirtter ýnıversıtettegi bilim shkalasyna qaraı balmen oqýdy úrdiske aınaldyrsa jáne bilim grantyna aýysýǵa nemese granttan qulamas úshin qarsylyq tanytpaı oqyp jatatynyn baıqaımyz. Al,  kerisinshe mektep oqýshylarynda ata-ana balasyn jaqtap, ustazy oqýshysynyń kózinshe ata-anasyna shaǵymyn jetkizip jatatyny bul álbette teris uǵym men qulshynysty joıatyn tóte ári naqty jol. Sondyqtan meniń búgingi týyndym ustazdyń qoǵamdaǵy rólin, abyroıyn kóterý.  Bul is áste ońaı emes, degenmen bul týyndyny oqý arqyly jańa serpilis bolatynyna senemin.  

Minsiz muǵalimniń portreti

Ǵylym men tehnologıa, bilim men óner salasynyń jyl saıyn ártúrli túste ózgerip jatqanyn baıqasaq, qoǵamda ómir súrip jatqan kez kelgen tulǵa damý ústinde bolý kerektigin bilemiz. Ásirese, bilim salasynda júrgen ustazdar men oqýshylar, stýdentter úırete júrip, úırenetin segiz qyrly, bir syrly bolǵany abzal. Osy oraıda meniń oıymdaǵy qoǵamda úndestik zańdylyǵyn ustap júrgen aıaýly ustazdardyń minsiz obrazyn jazyp shyqtym.

1. Bilimdi ustaz

Jańa tehnologıalar damyp jatqan zamanda árbir adam bilimdi ári zerek bolýy tıis. Oqýshylar men stýdentterdiń izdenis jolyna túsýi úshin, óz salasynyń tabýy úshin úlesin qosý ustazdyń ustazdyq mindeti. Máselen,   «pedagog» sóziniń tereń uǵymyna mán bersek, tálim-tárbıe men baǵyt-baǵdar berip kómektesetin tulǵa degen tolyq maǵynadaǵy uǵym ekenin bilemiz.  Aldyna kelgen túrli shákirtke tárbıe berip, ádis-tásilderi arqyly bilim men tanym kókjıegin keńeıtýge jol kórsetetin tulǵa.

2. Ámbebap pedagog

Iá, árbir sózimizge ustazdyń jan-jaqty bolýy týraly tilge tıek etip jatqanymyz ras. Bul búgingi ustazdar boıynda joq qabilet dep aıta almaımyz, degenmen bizdiń bólimimizge saı keleshek ustazdardyń minsiz obrazyn tolyq ashý úshin ári biz qalaǵan muǵalimder qandaı bolady sol týraly anyqtap alýdamyz. Ustaz — jan-jaqtylyqtyń ári qaısarlyq pen danyshpan adamnyń sımvoly. Ustaz — keıde ananyń obrazynda, keıde synyptas dostyń qalpynda, keıde dırektordyń qalpyna oralyp otyrǵany durys. Ári barlyq oqýshy bir salany qamtyp ótpeıtini ras.

Oqýshylarǵa mamandyq tańdaý kezeńinde kómektesetin, onyń qaı salada myqty ekenin,  súıikti isi arqyly óziń tabatynyn jáne súıikti mamandyǵy arqyly aqshanyń 7 túrli jolyn tizip kórsetip, grant az mamandyq bolsa da, grantqa túsetinine degen senimdilik pen qushtarlyǵyn oıatý kerek. Biri: dáriger bolǵysy kelse,  biri: zań salasynda, biri tanymal adam bolǵysy keletinin ánge daýsy baryn,  jazýǵa qabiletiniń baryn baıqaǵan kez kelgen muǵalim baǵyt-baǵdar berýge tıesili jáne oqýshylardyń bir-birimen básekeles bolýyna emes, bir-birin umytpaıtyn árdaıym kómek berip júretin jaqyn dostar retinde qalyptasý úshin atsalyssa deımin. Jetistikterin kópshiliktiń kózinshe aıtyp, kemshiligin ózińe ǵana túsindirip aıtyp jatsa, ol álbette ámbebap, kórkem minezdi, aıaýly sátterdiń kýásin ashyp kórsetetin aıaýly jan bolyp júregimizde máńgi saqtalmaq.

3. Psıholog

Muǵalimniń aldyna ártúrli deńgeıdegi oqýshylar jınalady. Deńgeıi ártúrli bolǵanymen qosa, ártúrli minezdi jasóspirimder jınalyp, bir synyp nemese bir grýppa bolady. Sol ýaqytta oqýshynyń deńgeıine túsip, eki nemese úsh topqa ishteı bólip, solarǵa saı bilim tanymdaryna oraı psıhologıalyq ádis-tásilderin qoldanýdy jáne bilim berýdi ári ustazben oqýshynyń deńgeıinde emes, ana men balanyń obrazynda janashyry retinde sóılesken abzalyraq dep oılaımyn. Sebebi: adam eresek kezeńge ótkende daýsy ózgerip, minezderi qubylyp, óziń izdeý prosesine ótken ýaqytta otbasyndaǵy múshelerdiń sózin kótere almaı, ıakı qatarlastarymen sózge kelispeı qalǵan ýaqyttarynda ustaz ony jekip sóılemeı anyq-qanyǵyn anyqtap, keleshek jaıly jáne tulǵa bolýǵa izdenis jolyna túsý úshin kómektesetin birden-bir tulǵa ol-muǵalim. Al, bizde kóp jaǵdaı da ustazdar úıindegi jaǵdaılaryna baılanysty bolýy múmkin nemese jumystaǵy qaǵaz bastylyǵynyń saldarynan bolýy múmkin oqýshylarmen ashyq sóılespeı, tárbıe saǵattarynda dápter men synypqa aıtylǵan syn pikirlerdi jetkizip, bir oqýshynyń qateligin, 10 oqýshynyń kózinshe ornynan turǵyzyp bilimi men tárbıesi, ásirese aýyl ustazdary ata-anasynyń tárbıesine qol salyp, jeke shekarasyna kirip, ursyp bastaıtynyn baıqaımyz. Ustaz — «USTAZ» bolyp úırený kerek. Ár oqýshymen ártúrli jumys jasap, psıhologıalyq bilimin arttyryp, búgingi trenıńter men semınarlarda aıtylyp júrgen aqparattardy óz oqýshylaryna tegin-aq aıtyp jetkizetin bolsa, mysaly, «maqsat qoıýdyń 7 tehnıkasy», «samoosenkany kóterýge arnalǵan 5 metodıkasy», «nátıjege jetý úshin ne isteý kerek», «jospardy qalaı durys jazýǵa bolady?» jáne «este saqtaý qabiletimdi qalaı arttyramyn?» — degen sekildi psıhologıalyq semınar ótkizse nur ústine nur bolady dep oılaımyn. Biz ıslam dininde bolǵandyqtan sharıǵat boıynsha túrli duǵalar men hadısterdi múmkindik bolsa tilge tıek etip ótkenimiz áste durys dep sanaımyn. Mysaly, «zeıinniń ashylýyna kómektesetin 5 aıtýly duǵa», «bilim men este saqtaý qabiletin arttyrýǵa arnalǵan jınaqtar» dep qosyp, sabaq barysynda tárbıe saǵattary men ashyq sabaq ýaqytynda, ıakı sabaqtan tys ýaqyttarda oqýshylarmen kezdesýler uıymdastyryp, aqyl-keńesin, bilimniń paıdasyn aıtyp ótken álde qaıda ustazdyq qyzmetimizge jeńildik syılaıdy.

4. Intellıgent 

«Kıimine qarap kútip alady, bilimine qaraı shyǵaryp salady» — degendeı oqýshylardyń da, ata-analardyń da oı sanasynda ustazdyń bilimin ústindegi kıimimen salystyrýy múmkin nemese etıkasyna qaraı baǵalap jatatyny ótirik emes. Bul oraıda barlyq amaldy, jaýapkershilikti mindettemeımin.  Desekte, zamannyń aǵymyna qaraı kóp oqýshy, ata-ana, stýdent ustazdyń bir kıgen kıimdi qaıta kıýine qaraı qurmetteıtin sekildi. Bul sózime dálel retinde, qazaqtyń osy bir maqalyn tilge tıek etip aıtyp otyrǵanym jalǵan emes. Sondyqtan árbir ustaz bilimdi jáne júzinen shýaq shashyp turatyn aq nıetti adal jan, kıimi kórikti bolǵany ózińe de, ózgege de jarqyn kórinetini anyq. Jan-jaqty, segiz qyrly bir syrly, kıim kıisi men júris-turysy,  oqýshylar men áriptesterimen sypaıy qarym-qatynas ustaǵanyna qaraı oqýshylar sol ustazdyń aýzynan túsken sózdi qaǵyp alýǵa qumar keletini, úlgi alarlyq tuǵyry bıik tulǵa retinde qaraıtyny shyndyq.  

5. Zamanaýı tehnologıany ıgergen zaman adamy

HHI ǵasyr — aqparat dáýiri. 1 mınýtqa keshikpeıtin aqparattardyń kúnige adam mıyna negatıv pen pozıtıvti aqparattardy jiberý arqyly qalys qalmaýǵa, bilim alýǵa, 1 kúnindi bos ótkizbeýge úıretip jatqanyn baıqaımyz. Sol sebepti kompúterler men áleýmettik jelilerdi damytý arqyly jańa tehnologıalardyń jańa serpilisi paıda bolyp, jańasha oılanatyn urpaq dúnıege kelip jatqanyn bilemiz. Adam mıyna kúnine san myńdaǵan qyzyqty ıdeıalar kelip jatady. Sol sátte ol birneshe adamnyń mıyna keletin qubylys. Iaǵnı, seniń mıyna kelgen ıdeıa basqaǵa da keledi, tek ony úlgerip jazyp, júıelep jasaýǵa áreket etkenimiz durys. Qoǵam bizdi jyldamdyqqa, úzdiksiz damýǵa tárbıelep jatqanyn bilemiz. Sondyqtan kitap oqýdan góri saıttardy asha salyp oqı salǵanymyz nemese onlaın platformalardy ashyp, qoǵamdyq kólikterde nemese sabaqtan tys bosaı qalǵan ýaqytymyzda sony oryndaıtynymyz, kitapty arqalap júrgennen góri, telefondy asha salysymen túrli saıttar arqyly oqyǵanymyz ózimizge yńǵaıly bolǵanyn baıqadym. Osy oraıda kitaptyń qundylyǵyn túsindire otyryp, zamanaýı tehnologıamen ushtastyryp, úıretkenimiz áldeqaıda utymdy dep oılaımyn. 

HHI ǵasyr bolǵandyqtan zamanaýı ınfraqurylǵylardy bilý, jańa ofıstik baǵdarlamalardy bilý, kompúterdiń ishki álemin túsinip, jańa programmalardy úırený kerek syndy jáne onyń negizgi qundylyǵyn atap ótip, qazaq tildi basylymdardy oqýǵa shaqyryp, ıa bolmasa sheteldiń týyndylaryn qazaq tiline aýdaryp, jańa kitapty ómirge alyp kelý arqyly, jańa tabys kózin tabýǵa jáne zamanaýı tehnologıany meńgergen zaman aǵymyndaǵy tulǵa retinde úırete júrip, úırengenimiz áste jaqsy dep baǵalaımyn.

6. Kóńildi ustaz

Ustazdyń boıynda bolý kerek taǵy bir minez-kórkemdik pen ortada kóńildi bolýy, negatıvti aýrany emes, jaqsy kóńil-kúı syılaıtyn bolsa bárimizge shýaqty sátti, jaılylyqty, yńǵaıly ári jyly kórinisti syılaıtynyn bilemiz. Sondyqtan ustaz árkez ustaz ekenin, qaı ǵasyrda bolsa da onyń abyroıy bıikte ekenin kórsetip turǵany qymbat estelik syılaıdy. Qaı ǵasyr bolmasyn — ustazdyń orny taqtan bıik! 

Zamanaýı pedagogtyń tabysty bolý formýlasy

Muǵalim — ámbebap mamandyqtyń biri bolǵandyqtan, onyń tabysy da jan-jaqtan kelip turýǵa, eńbeginiń qarymyn alýǵa laıyqty tulǵa. Sondyqtan búgingi áleýmettik jeliler arqyly bloger bolyp júrgenderdiń mıllondap tabýy, al memleket qyzmetkeri ári keleshek urpaqqa baǵyt-baǵdar beretin aıaýly jannyń az tabys tabýy árıne qalypty jaǵdaı emes jáne bul úrdisti qalypty qabyldaýǵa da bolmaıtynyn eskergenimiz durys. Árıne, memleket tarapynan ustazdardyń abyroıy men mártebesin asqaqtatý barysynda memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń da tapsyrmasymen Bilim jáne Ǵylym mınıstrliginiń ıgi jumystary men jaqsy ıdeıasynyń arqasynda búginde pedagogtardyń aqshasy jáne pedagogıka salasynda bilim alyp jatqan jas mamandardy shabyttandyrý úshin joǵary stependıa alyp jatqanyn bilemiz. Bul da bir ustazdyń abyroıyn kóteretin jaqsy is dep sanaımyn. Iá, budan bólek jan-jaqty bilimine saı pedagog áleýmettik jeli arqyly da tabys tabýǵa bolatynyn kórsetkenimiz durys. Osy oraıda taldaý jasaı otyra, jilikteý jumysyn jasaǵym kelip otyr.  

Áleýmettik jeli arqyly tabys tabý

Búgingi ýaqytta ınstagram áleýmettik jelisi qarqyndy damyp turǵan platforma. Álem — blogerlerler men áleýmettik jelige qarap turǵanyn, sondaı kezeń ekenin bárimiz anyq bilemiz. Al bul degenimiz ustazdyń da kúni týǵanyn, bilimdiler men jyldam qımyldap bastaǵan kez kelgen adamnyń sátti sáti ekenin ańǵarǵanymyz durys. Mysaly, mektepte óz páninen úzdik biletin maman sony ekinshi tabys kózi retinde qarastyrsa bolady. Iaǵnı tarıh páninen beretin muǵalim áleýmettik jeli arqyly tarıhtan ulttyq biryńǵaı testileýge daıyndaýǵa nemese memlekettik emtıhanǵa daıyndaýǵa, ıa bolmasa ýnıversıtet ishindegi emtıhandarǵa daıyndaý prosesin uıymdastyrsa marketıńtik bilim alsa tipti bolmasa osy salada júrgen mentorlarmen aqyldasa otyryp, ustaz alsa, sol arqyly áleýmettik jeliniń qyr-syryn meńgerip, qosymsha tabys tabýǵa yntasy da ashylmaq.

Mentor bolý

Ustaz — bilim alyp, ony shákirtine úıretse árkez jarasymdy. Sondyqtan ol bul tusta taǵy da jan-jaqtylyǵyn iske qosqany durys. Mamandyqty durys tańdaýǵa úıretetin kýrs jasaýǵa nemese psıhologıalyq jobalar jasaýǵa jáne mamandyǵyna daıyndaýdy basynan sońyna deıin kómektesýdi úıretetin tájirbıeli maman retinde mentor bolǵany durys. Mentor degenimiz — baǵyt-baǵdar beretin, bilmegenin úıretetin maman. Mysaly aǵylshyn tilin biletin muǵalim- oqýshylar men stýdentterge aǵylshyn tilin jetik úıretýge kómektesedi bul ýaqytta ózgelerge úıretý arqyly ózi de bilimin ári qaraı jetildire túsedi. Aǵylshyn páninen muǵalimder ulttyq biryńǵaı testileýge, emtıhandarǵa daıyndyǵyn solaı jasasa olda qosymsha tabys ekenin ańǵaramyz.  

Ustazdyń avtorlyq kitabynyń shyǵýy

Mine, bul jaqsy ıdeıa bolǵandyqtan osy taqyrypty aldym. Iá, mende qarapaıym ǵana taqyrypty alyp, ustazdyń mártebesi týraly aıtyp ótýime bolady. Biraq, maqalaǵa zertteý jasap, muǵalimniń mártebesin kóterý týraly zerttegenim shyndyq.  Árbir ustazdyń avtorlyq tól týyndysy bolatyn bolsa, ol kezde muǵalim utady. Iaǵnı avtorlyq týyndysy bar maman retinde, tulǵa retinde oqýshylarǵa da mártebesin arttyrady jáne sol kitap arqyly satý shemasyn quryp, ári qaraı óziniń satylym jolyn qurýǵa baǵyttaýǵa bolatyn sekildi. Tipti bolmasa ádistemelik quraldar jazyp, avtorlyq kitap jazyp, ony qalyń oqyrmanǵa satyp, mektepke estelik retinde qaldyratyn bolsa bul úlken ıgi is bolmaq. Bul arqyly pedagog degen uly esimniń abyroıyn arttyra otyryp,  baqytty tulǵanyń obrazynda tarıhta esimińizdiń qalýy, sońynan iz qaldyrý aıaýly sátterden ekenin ózińe de, ózgege de dáleldeý arqyly ustaz róli bıikteı bermek dep oılaımyn.  

Adamnyń adamshylyǵy — jaqsy ustazdan

Uly aǵylshyn aǵartýshysy Ýılám Ýord: "Jaı muǵalim jalpylama baıandaıdy, jaqsy muǵalim túsindiredi, keremet muǵalim kórsetedi, uly muǵalim shabyttandyrady", — deıdi. Iá, bul maqalada syn da aıtyldy, minsiz keıipke qalaı keletinimiz jaıly, ustazdardyń abyroıyn arttyra otyryp,  onyń esimin ardaqtap mártebesin kóterip qashanda taqtan bıik ekenin, tórdegi oryn muǵalimdiki ekenin bir eske salyp, aǵymyzdan jarylǵan kúnnen,  shyndyqty jetkizgen maqalalardan boldy degen oıdamyn. «Ustazyma mahabbatpen» sekildi áleýmettik chellendj jasaýdy ári qaraı jalǵastyryp, keıbir marafondardy qolǵa alyp, bar ómirin ustazdyq qyzmetke arnaǵan ustazdarymyzǵa «altyn tósbelgi» berip qana qoımaı, onyń esimin tarıhta qaldyrýǵa atsalysyp, ustazǵa qurmet retinde kósheniń esimin berýdi qolǵa alsaq deımin. Ustazdardy ulyqtaýdy, asqaqta tuǵyrly tulǵa ekenin ata-ana men oqýshylarǵa sózben emes, áreketi arqyly túsindire bilgenimiz abzal dep sanaımyn. Qatarlastarym men sońymnan ergen ini-sińililerimdi ustazdy qurmetteýge, mártebesi bıik mamandyq ekenin uǵynýǵa, jaqsy adam- jaqsy ustazdyń tárbıesin kórgendigin, jetistikke jetken kez kelgen adamnyń birinshi satysyn muǵalimnen bastaý alatynyn, tarıhta esimi oıyp turyp qalǵan baqytty tulǵalardyń barlyǵy ustazdan bilim alyp ustazdyń tárbıesin kórgendigin eskere otyryp, adal eńbekterine nuqsan keltirip almaı, onyń aq kóńiline daq túsirmeı qadirleýge, qurmet kórsetýge, baǵalaýǵa, segiz qyrly bir syrly maman bolýǵa shaqyramyn!!! 

Aıgúl Ysqaq

---